وقوع مسلسل‌وار زلزله در پيرامون و مركز ايران در يك ماه اخير، موجي از شايعات متناقض را در افكار عمومي جامعه ايران درباره مصنوعي بودن اين زلزله‌ها رقم زده است. دكتر علي‌اكبر شمسي‌پور، استاد «آب‌وهواشناسي و سنجش از دور» دانشكده جغرافياي دانشگاه تهران، در اين گفت‌وگو درباره صحت و سقم شايعات مذكور توضيح مي‌دهد.
اينكه تكنولوژي هارپ ممكن است موجب تغيير اقليم شود، قطعي است يا محتمل؟
هارپ چنين آثاري ندارد. هارپ با يك هدف خاص كه عمدتا نظامي و مرتبط با جنگ سرد بود، در دهه 1990 توسط نيروي هوايي و دريايي و دانشگاه‌هاي هسته‌اي امريكا راه‌اندازي شد و كاربرد آن امواج بسيار كوتاه راديويي است كه به يونوسفر، ناشناخته‌ترين و دورترين لايه جوي، فرستاده مي‌شود تا از اين طريق بتوانند بر روي برخي از تحركات در كره زمين، به خصوص حركت زيردريايي‌هاي اتمي، نظارت داشته باشند. پروژه هارپ كاملا پژوهشي است اما ما هر زمان با خشكسالي، توفان يا زلزله روبه‌رو مي‌شويم، يكي از اصلي‌ترين علل اين وقايع را هارپ قلمداد مي‌كنيم. اين حرف‌ها چيزي جز شايعه نيست.
حرارتي كه از يونوسفر به زمين مي‌تابد، باعث گرم‌تر شدن منطقه تحت تابش نمي‌شود؟
اصلا چنين چيزي نيست. هارپ هم مثل امواج راديويي ديگر ساطع مي‌شود و اصلا كنترل‌كننده آب‌وهوا نيست و هدف از اين پروژه هم چنين چيزي نبوده است.
ولي ظاهرا در گذر زمان اهدافش توسعه پيدا كرده است.
من به اين موضوع اعتقادي ندارم. از اين موضوع به عنوان يك حربه استفاده مي‌شود. متاسفانه اخيرا براي كتمان نقش سوءمديريت‌ها در خشكسالي‌ها و شرايط بد آب‌هوايي، عده‌اي اين نظريه را پيش مي‌كشند. اين بحث را برخي به صورت عمد و برخي ناآگاهانه مطرح مي‌كنند. خصوصا سياسي‌ها اين نظريه را پيش مي‌كشند. به تازگي در برنامه‌اي راديويي شركت كردم در مورد چالش‌هاي محيط زيست ايران؛ يكي از نمايندگان مجلس مقصر خشكسالي‌ها را اقدامات تركيه اعلام كرد. از اين بدتر را هم يكي دو ماه پيش از يكي از دوستان شنيدم كه مي‌گفت خشكسالي بي‌سابقه‌اي كه امسال در ايران رخ داده كار عربستان است.
چه اشكالي دارد بگوييم عنصر انساني دخيل در خشكسالي در خارج از مرزهاي يك واحد سياسي قرار دارد؟
اگر منظور خشكسالي هيدرولوژيك يا خشك شدن منابع آبي باشد، بله؛ ولي خشكسالي جوّي، ارتباط مستقيمي با انسان ندارد. فعاليت‌هاي غيرمستقيم و طولاني‌مدت، مثلا فعاليت گازهاي گلخانه‌اي كه ناشي از عملكرد انسان است، مي‌توانند تاثيرگذار باشد. ولي انسان در كوتاه‌مدت نمي‌تواند تاثيري در خشكسالي جوي داشته باشد. مثلا ما سه درياچه در محدوده شمال غرب ايران داريم كه يكي در اروميه، آن يكي در نخجوان و ديگري در تركيه (درياچه وان) قرار دارند. اين درياچه‌ها از لحاظ اقليمي كاملا مشابه همديگرند اما خشكسالي و بي‌آبي براي درياچه اروميه است. با دنبال كردن تصاوير ماهواره‌اي مي‌بينيم كه آن دو درياچه ديگر كاملا طبيعي هستند. اين ناشي از سوءمديريت در توزيع آب بوده.
برخي معتقدند ايجاد بحران‌هاي زيست‌محيطي در ايران از طريق هارپ بيش از تحريم‌هاي اقتصادي تاثير دارد.
اگر ايالات متحده امريكا اينقدر توان داشت كه با ايجاد خشكسالي به ايران ضربه بزند، چرا چنين كاري را در كشور خودش و براي تامين منافع خودش انجام نمي‌دهد؟ غرب كشور امريكا دقيقا مثل ايران است. مهم‌ترين منطقه‌اش هم كاليفرنياست كه آب و هوايي خشك دارد. درياچه‌هاي متعددي هم در امريكا خشك شده‌اند. اتفاقا پژوهشگران امريكايي نخستين كساني بودند كه در مورد درياچه اروميه و فعاليت‌هايي كه در آن انجام مي‌شد به ما هشدار دادند.
بعضي هم گفته‌اند هارپ به علت توليد حرارت در يونوسفر، خشكسالي را از بين نمي‌برد و فقط مي‌تواند خشكسالي ايجاد كند.
نه. اگر هارپ به كار تغيير اقليم مي‌آيد، يعني مي‌تواند مسير سيستم‌هاي جوي را تغيير دهد. يعني جهت مسير سامانه‌هايي كه به سمت منطقه‌اي مي‌روند را تغيير بدهند و در يك جاي ديگري بارندگي را ايجاد كنند.
آقاي روحاني چند سال پيش گفت توافق هسته‌اي مشكل كم‌آبي را حل مي‌كند. برخي اين حرف را اشاره‌اي به استفاده امريكا از هارپ عليه محيط زيست ايران دانسته‌اند.
اين حرف رييس‌جمهور جنبه تبليغاتي دارد. منظور ايشان اين بوده كه با ورود متخصصان و سرمايه‌هاي خارجي پس از رفع تحريم‌ها، مي‌توانيم سرزمين‌مان را آباد كنيم. آبادي ميهن هم در گرو نگاهي همه‌جانبه و لحاظ كردن مساله محيط زيست است.
آيا الان آن همه تشكيلات كه امريكا در آلاسكا داير كرده، براي كنترل زيردريايي‌هاست؟
در دهه 1980 جنگ سرد برقرار بود و كنترل زيردريايي‌هاي اتمي خيلي اهميت داشت.
ولي الان كه چنان اهميتي ندارد. به نظر مي‌آيد بحث فراتر از كنترل زيردريايي‌ها باشد.
هارپ يك طرح پژوهشي بوده از جانب نيروي هوايي و دريايي امريكا و 15 دانشگاه، با اين هدف كه بفهمند اثرات ارسال امواج راديويي به اتمسفر كره زمين چيست. اين طرح در ارتباط با شوروي كاربردهايي جنگي داشته ولي بعدا كاربردهاي ديگري پيدا مي‌كند. در مقاله‌اي ديدم كه نيروي هوايي امريكا پروژه هارپ را بسيار هزينه‌بر دانسته و گفته است با تكنولوژي‌هاي نويني كه از راه رسيده‌اند، هارپ كاركرد خود را دارد از دست مي‌دهد. گفته بودند بهتر است اين پروژه سنگين و پرهزينه را از رده خارج كنيم. يعني الان طرح از رده خارج كردن هارپ وجود دارد.
از مطالعات پروژه هارپ در دو دهه اخير چه چيزي حاصل شده است؟ روي يونوسفر كار كردند و نتيجه خاصي هم گرفتند؟
راستش در حال حاضر نمي‌توانم از اين تحقيقات پاسخ ملموسي ارايه كنم ولي حداقل مي‌توان گفت الان پيش‌بيني‌هاي دقيقي از مسيرهاي توفان‌ها دارند. يك هفته تا 10 روز قبل هشدار مي‌دهند كه كدام مناطق با چه شدت و ميزاني دچار توفان مي‌شوند.
اين نكته هم مطرح است كه چرا مثلا نروژ متهم به سوءاستفاده از هارپ نيست.
اگر با امريكا رابطه حسنه‌اي داشتيم، مطمئنا چهره‌هاي غيرعلمي در كشور ما چنين چيزهايي نمي‌گفتند. نروژ يك كشور كاملا آرام است. كشوري استثمارگر نيست و درباره‌اش اين حرف‌ها را نمي‌گوييم. همين جا در غرب آسيا، اسراييل شديدترين خشكسالي‌ها را دارد.
و مي‌فرماييد هارپ نتوانسته براي خشكسالي اسراييل كاري بكند؟
بله، درياچه‌هايي در اسراييل دچار خشكسالي شده است؛ مثل درياچه اروميه. امريكا اگر چنين قدرتي داشت، با هارپ به داد محيط زيست اسراييل مي‌رسيد.
هارپ بالقوه مي‌تواند در ايجاد زلزله موثر باشد يا خير؟
اصلا تاييد نمي‌كنم. نمي‌شود اين مسائل را به سيستمي كه طرحي پژوهشي است و به انسان‌ها مربوط است، نسبت داد و آنها و پروژه‌شان را اين همه غيرانساني تلقي كنيم. غرب ايران چه ارزشي براي آنها دارد كه بخواهند در آنجا زلزله ايجاد كنند؟
آيا اساسا زلزله مصنوعي هم مي‌توانيم داشته باشيم؟
زلزله مصنوعي هم مي‌تواند ايجاد شود اما در مقياس كم. در يك نقطه خاص تا شعاع 5 كيلومتري مي‌توانيم زلزله مصنوعي ايجاد كنيم. معمولا اين زلزله‌ها ناشي از بمباران‌ها و آزمايشات موشكي و اتمي هستند.
اگر اصل زلزله مصنوعي ممكن است، آيا ممكن نيست كه علتش هارپ باشد؟
زلزله‌اي كه بتواند مقياس بزرگي از زمين را تكان بدهد، به نظرم نه.
زلزله چند ريشتري را ناشي از تكنولوژي هارپ نمي‌دانيد؟
يكي از ويژگي‌هاي زلزله‌هاي طبيعي، گستره مكاني آنهاست. زلزله‌اي كه چند استان با چندصد كيلومتر را فرا مي‌گيرد و مي‌لرزاند ناشي از فعاليت‌هاي انساني نيست.
اگر زلزله مصنوعي امكان‌پذير است، آيا با هارپ مي‌توان زلزله مصنوعي، ولو كوچك، ايجاد كرد يا نه؟
در هيچ جاي دنيا چنين چيزي تاييد نشده است.
درباره ارتباط زلزله هاييتي با تكنولوژي هارپ چه نظري داريد؟
ما هميشه توهم توطئه داريم. هيچ دانشمندي اين حرف‌ها را تاييد نمي‌كند. حتي اگر خارجي‌ها چنين حرفي زده باشند، قطعا كساني بوده‌اند كه مخالف سياست‌هاي امريكا هستند و با انگيزه سياسي اين شايعات را مطرح كرده‌اند.