پديده نسل هشتاد و مساله آنارشيسم پسامدرن
احمدصالح صفار
دهه شصتي‌ها بعضا خود را نسل سوخته مي‌خوانند، دهه هفتادي‌ها هم خود را نسل نو ناميده‌اند. اما در اين ميان، دهه هشتادي‌ها هنوز به تعريف دقيقي از هويت مشترك خود دست نيافته‌اند! آن دسته از اعضاي نسل هشتاد كه اكنون در سنين ۱۴ تا ۱۶ سالگي هستند را مي‌توان تا حدودي به عنوان نقطه تمركز مطالعات پژوهشي براي شناخت و توصيف «هويت» اين نسل نسبتا پرشمار جمعيتي در نظر گرفت. نتايج بسياري از مطالعات پژوهشي و ميداني درباره اين نسل، توصيفات و ويژگي‌هاي عجيب، متناقض و نامتعارفي را گزارش مي‌دهد. بطور مثال، دهه هشتادي‌ها بيشتر از ساير نوجوانان و جوانان، تمايل بيشتري به استفاده از لباس‌هاي به اصطلاح «پاره و دوخت ناقص» دارند. گرايش بسيار به شنيدن موسيقي‌هاي «فرا رپ» غربي و توصيفات ديگري كه بيان آن در روزنامه شايسته نيست، از جمله ويژگي‌هاي نسل دهه هشتاد است. نسلي كه به قول برخي جامعه‌شناسان جايگزين نسل سوم يا مدل جديدتري از آن شده است.
تغييرات بين‌نسلي و برخي تعارضات ميان نسلي پديده‌اي طبيعي است كه اكثريت جوامع بشري نيز آن را تجربه مي‌كنند اما سوال اصلي اينجاست كه اين مقدار تفاوت و تعارض بين دهه هشتادي‌ها با ديگر نسل‌هاي نزديك به آنها چه علتي دارد ؟ البته آنچه گفته شد قطعا تمام اعضاي نسل دهه هشتاد را دربر نمي‌گيرد و توصيفات مذكور نشانگر «بحران هويتي» است كه بخشي از نوجوانان را درگير خود ساخته است. لذا بايد براي آن چاره‌اي انديشيد. متاسفانه گسترش استفاده از ماده مخدر «گل» و توزيع انواع تصاوير و فيلم‌هاي پورنوگرافيك و خشن توسط برخي افراد سودجو ميان تعدادي از نوجوانان، منجر به وقوع انواع درگيري نوجوانان با والدين خويش و ايجاد فاصله و تفاوت بيشتر ميان نسل ايشان و خانواده‌ها شده است.
در اين رابطه اخيرا برخي پژوهشگران به وجود نوعي «آنارشيسم پنهان» ميان دهه هشتادي‌ها كه روز به روز نيز بر نافرماني آنها افزوده مي‌شود، اشاره دارند كه به زعم آنها امروز به تقابل اين نسل با خانواده‌ها محدود شده و در فردايي نزديك به مقابله‌اي آشفته، خشن و بي‌هدف با جامعه مدني و دولت منجر خواهد شد.
البته مي‌توان گرايشات آنارشيستي مذكور را محصول و پديده ورود نامتوازن و غير اصولي فرهنگ پسامدرن به داخل كشورمان و عدم انطباق آن با فرهنگ بومي و ايراني - اسلامي دانست اما حال با اين بحران هويت ناقص و آشفته برخي نوجوانان دهه هشتادي چه بايد كرد ؟ بدون شك امروز ديگر كاربرد نظريات كنترل و برخورد شديد با نوجوانان به كج كاركرد بدل شده است و نمي‌توان نتيجه مطلوبي را از آن حاصل كرد. نظريه اعطاي آزادي‌هاي بي‌حد و مرز (اما طبق قانون و عرف اجتماعي) نيز كه امروز در تعدادي از جوامع مدرن به كار گرفته مي‌شود، گفته شده كه حداقل در جامعه ما نتايج منفي بسياري را به بار آورده و بر آشفتگي هويتي هرچه بيشتر اين نسل و طرد اجتماعي ايشان از جامعه و خانواده خواهد افزود.
براي رفع اين مشكل مي‌توان از برخي نظريات بومي، آزمون شده و نتيجه‌بخش در حوزه جامعه‌شناسي كاربردي و اخلاقي و برخي از رويكردهاي تربيتي و دستورالعمل‌هاي فرهنگي (مطابق با عرف جامعه و قوانين موجود) بهره‌گيري كرد. به بياني ديگر مي‌توان با كاربست رويكردهاي مربوط به سياست «شمول و ادغام اجتماعي» و واگذاري برخي مسووليت‌هاي اجتماعي به نوجوانان (به ويژه در مدرسه و نهادهاي محلي) به كنترل هدفمند و اثربخش ورود جريانات ضدفرهنگي به جامعه و جلوگيري از شيوع منفي و گسترده افكار منفي و ضداجتماعي آن در ميان نسل‌هاي هفتاد و هشتاد اقدام كرد. بي‌گمان طرح احتمال نزديكي هويت نوجوانان در آينده به فرهنگ آنارشيستي نيازمند انبوهي از مطالعات پژوهشي بنيادين و اصولي است.
اما هويت پست‌مدرنيستي بسياري از نسل دهه هشتاد قابل انكار نيست. در نتيجه آنچه مي‌تواند امروزه به بحران فرهنگي و هويتي نوجوانان پايان بخشيده يا حداقل تاحدودي آن را تحت كنترل خويش قرار داده و كاهش يابد، استقرار نظام سياستگذاري اجتماعي جوانان و نوجوانان در بطن دولت و جامعه است تا بتوان با استفاده از راهكارهاي تخصصي آن، اعضاي نسل جديد را مقيد و متعهد به اصول اخلاقي، فرهنگي و اجتماعي كرد. هرچند امروز جامعه ما در محاصره انواع و اقسام «ايسم»هاي نوظهور است كه هركدام براي غلبه بر اگزيوم ذهني نوجوانان ايراني، در جست‌وجوي راهي مخفي يا آشكار هستند كه بايد تدبيري راهبردي براي آن در نظر گرفت.جامعه‌شناس