توسعه انساني و شايسته‌سالاري در دولت
چالش‌هاي پيش روي
نظام مديريت
محمد ذاكري
كارگزاران نظام اداري كه پيش‌برندگان چرخ‌هاي توسعه هستند بايد داراي چه مشخصات و ويژگي‌هاي مميزه‌اي باشند و چه شايستگي‌هايي آنها را مهيا و مناسب خدمت در دستگاه اداري مي‌كند و ديگر آنكه شناسايي و پرورش اين شايستگي‌ها و افراد مستعدي كه بالقوه و بالفعل از اين شايستگي‌ها برخوردار هستند در چه فرآيندي
قابل انجام است.
اينها مهم‌ترين پرسش‌هايي است كه كتاب «شايستگي و جانشين پروري در نظام اداري» در پي پاسخگويي به آن است. مولفين اين كتاب هردو فارغ‌التحصيل دكتراي مديريت دولتي و عضو هيات علمي دانشگاه با مرتبه استادياري هستند و انگيزه خود را از تاليف اين كتاب پاسخ به اين دو پرسش كليدي و تاملي بر دو مفهوم جانشين‌پروري و شايستگي و نياز به تدوين كتابي كه هم مباني نظري اين دو مقوله را در برداشته و هم مبتني بر تحقيقات و تجربيات مرتبط در فضاي مديريت دولتي كشورهاي مختلف و ايران باشد، دانسته‌اند.
ابوالحسن فقيهي، استاد برجسته رشته مديريت در مقدمه خود بر اين كتاب پس از اشاره تاريخي به اهميت شايستگي و شايسته سالاري در نظام‌هاي اداري ايران و ديگر كشورها بيان مي‌كند: «در عصر پيشرفت‌هاي پرشتاب فناوري، بدون ترديد بالندگي سازمان‌هاي اداري ما بيش از هر زمان ديگر به نظامي شايسته‌سالار و نيروي انساني دانشي و وظيفه‌مدار نيازمند است. از اين‌رو: هر گفتماني درباره شايستگي و جانشين‌پروري، بي‌گمان ضرورتي
اجتناب‌ناپذير مي‌نمايد.»
بخش نخست كتاب در دو فصل با ارايه مباني نظري و مدل‌ها و رويكردهاي مختلف در باب دو مفهوم شايستگي و جانشين‌پروري با روشي آكادميك به گردآوري و ارايه پيشينه نظري و پژوهشي پيرامون جوانب مختلف اين دو مفهوم پرداخته و به‌ويژه براي پژوهشگران حوزه مديريت منابع انساني اطلاعات سودمندي
را در بردارد.
بخش دوم نيز در دو فصل به بررسي تطبيقي جانشين‌پروري و مدل‌هاي شايستگي در نظام‌هاي اداري پرداخته شده است و تجارب كشورهاي مختلف و ايران را عرضه كرده است. فصل سوم به مدل‌هاي شايستگي در بخش‌هاي دولتي استراليا، كانادا و امريكا و برخي موسسات و سازمان‌هاي بين‌المللي و اروپايي پرداخته و در جمع‌بندي رويكرد اسلامي به شايستگي كارگزاران حكومت را با نقل اقوالي از قرآن، نهج‌البلاغه و متفكرين نامداري همچون فارابي و خواجه نظام‌الملك
مطرح مي‌كند.
از جمله كارگزاران حكومت را از نگاه فارابي چنين معرفي مي‌كند: «جماعتي كه قوانين عدالت در ميان اهل مدينه نگه مي‌دارند و در اخذ و اعطاي تقدير واجب رعايت مي‌كنند و بر تساوي و تكافي تحريض مي‌دهند و علوم حساب، استيفا، هندسه، طب و نجوم به صناعت ايشان بوده و ايشان را مقدران گويند» (ص111) و معرفت بر كليات، قدرت اجرا و برخورداري از تجربه را از اهم شايستگي‌هاي موردنياز
ايشان برمي‌شمارد.
در فصل چهارم خط مشي‌هاي جانشين پروري در نظام اداري شش كشور امريكا، كانادا، استراليا، امارات، گرجستان و بحرين در كنار ايران در چهار محور ساختارسياسي و نظام اداري، تدوين خط‌مشي كلان و عملياتي، نهاد تدوين‌كننده، تاييد‌كننده و هماهنگ‌كننده خط مشي و برنامه اجرايي به تفصيل مورد بررسي قرار گرفته و نگارندگان در نتيجه‌گيري اذعان داشته‌اند«نظام اداري كشور ما به لحاظ تدوين دقيق و اهميت به برنامه جانشين‌پروري در اسناد رسمي قانوني در جايگاه مناسبي قرار ندارد و علاوه بر فاصله معني‌دار از كشورهاي توسعه‌يافته غربي از برخي كشورهاي منطقه نيز
كم‌كارتر بوده است.
ضمن آنكه بررسي اسناد كشورهاي منتخب بيانگر فاصله‌اي است كه در حوزه تقنين و سياستگذاري‌هاي كلان منابع انساني و ظرفيت‌سازي توسعه منابع انساني بين كشورهاي پيشرفته و كشورهاي جهان سوم و به‌ويژه كشورهاي منطقه و حوزه سند چشم‌انداز وجود دارد.» (ص۱۵۸) .
بخش پاياني كتاب در فصل پنجم به چالش‌ها و چشم‌اندازهاي شايستگي و جانشين‌پروري و ارائه راهكارهايي براي اجراي موثرتر آنها پرداخته‌شده است. در ابتداي اين فصل پس از ارايه الگوي عملياتي پياده‌سازي مدل شايستگي و جانشين‌پروري و درج چك ليست‌هايي جهت كمك به مديران اجرايي دولت براي رديابي بهتر وضعيت اين فرآيند در سازمان‌هاي‌شان، پيشنهادهايي مبتني بر پژوهش‌هاي ميداني مولفين در نظام اداري ايران ارايه شده است. مواردي همچون عملي نبودن جانشين‌پروري در بخش دولتي، نارسايي قوانين، مشكلات و موانع ناشي از فرهنگ عمومي ايران و تهديد انگاشتن جانشين‌پروري و ملاحظات سياسي و باندي در بخش دولتي مهم‌ترين چالش‌هاي پيش روي اجراي اين نظام در دولت
تلقي شده است.