نياز به مورد‌پژوهي بيشتر براي حرف مفت

در باب اهميت اين كتاب يك مقدمه‌چيني نياز به مطرح شدن دارد. براي آنكه ما مفاهيم را بشناسيم راه‌هاي مختلفي وجود دارد. فلاسفه مفاهيم را در يك دسته‌بندي كلي به دو دسته بزرگ تقسيم كرده‌اند. ما مفاهيم انضمامي و مفاهيم انتزاعي داريم. با كمي مسامحه مي‌شود گفت مفاهيم تجربي و مفاهيم فلسفي. براي شناخت مفاهيم تجربي مي‌توانيم به سراغ مصاديق‌شان برويم. چون اصلا تعريف‌شان اين است كه مفاهيمي هستند كه مصاديق‌شان را مي‌شود با حواس ظاهري دريافت. مثلا اگر بخواهيم سيب را بشناسيم مي‌توانيم به سراغ مصاديقش برويم و مي‌توانيم از همين طريق به ديگران سيب را بشناسانيم. يا كمي پيچيده‌تر مفهوم صندلي است كه مي‌توانيم با يك توصيفي مفهوم صندلي را بشناسانيم و بگوييم وسيله‌اي است كه تقريبا دو زاويه قائمه در بدنش ايجاد مي‌كند و انسان را بالاتر از سطح زمين مي‌نشاند. به هر حال چه از طريق نشان دادن مصاديق كه مستقيما به سراغ‌شان برويم و آشنايي با خود مصداق پيش بيايد و چه از طريق توصيف، اين شناخت به وجود مي‌آيد. اينها راه‌هايي براي شناخت مفاهيم تجربي و انضمامي است. در علوم انساني و علوم فلسفي چندان با اين مفاهيم سر و كار نداريم و بيشتر كار ما با مفاهيم انتزاعي و فلسفي است. به همين خاطر كار دشوار‌تر است و از راه‌هايي كه گفته شد نمي‌شود پيش رفت، مانند عشق. ما براي اينكه عشق را بشناسيم نمي‌توانيم سراغ مصاديقش برويم. يك مفهوم انتزاعي است. چه راهي وجود دارد؟ راه شناخت مفاهيمي مثل عشق اين است كه مفاهيم هم‌ارز مانند دلبستگي و امثال آن را يك توضيحي بدهيم و مرزشان را با مفهوم مورد نظرمان كه اينجا عشق است روشن كنيم. مثل يك مجسمه ساز آرام‌آرام زوايد را كنار گذاشته و سنگ را مي‌تراشيم تا به مفهوم مورد نظر برسيم. به تعبير ديگر براي شناساندن مفاهيم انتزاعي بايد هم بدانيم كه آن مفهوم مورد نظر چه‌ها نيست و هم بدانيم چه‌ها هست. همزمان بايد بگوييم كه مرزش با مفاهيم مشابه چيست كه آرام‌آرام خود مفهوم روشن شود. اين روشي است كه متاسفانه ميان ما دانشگاهي‌ها مغفول است و چه بسا يكي از دلايلي كه ما در فلسفه و علوم انساني پيش نمي‌رويم همين است. يكي از مهم‌ترين دلايل ارزشمندي كتاب به نظرم همين است كه اين كتاب خيلي خوب اين روش را به كار مي‌گيرد و نشان مي‌دهد كه براي فهميدن حرف مفت بايد سراغ دروغ، راست، شيادي و مفاهيم مشابهش برويم و از همين طريق آرام‌آرام در سراسر كتاب حرف مفت به ما نشان داده مي‌شود. پس دليل اول اهميت كتاب اين است كه اين روش را به خوبي به كار بسته است. اما دليل دوم به نظرم اين است كه همان‌طور كه خود فرانكفورت در كتاب مي‌گويد حرف مفت در جهان بسيار زياد است و چند دليل هم براي‌ آن مي‌شمارد. من مي‌خواهم بگويم غير از آنكه در جهان حرف مفت زياد است بايد بگويم به نظر مي‌رسد حرف مفت بين ما ايراني‌ها بيشتر هم هست و ما ايراني‌ها هم حرف مفت زنان قهاري هستيم و هم حرف مفت شنوهاي زبده‌اي به حساب مي‌آييم و اين به نظرم مساله را خطيرتر مي‌كند و به همين خاطر خيلي براي من مهم شد كه وقتي كتاب را ديدم گفتم بايد حتما ترجمه‌اش كنم. سوم هم اينكه واقعا حرف مفت خطرناك است. به نظر خيلي از ما مي‌رسد كه حرف مفت گفته مي‌شود و اهميتي هم ندارد و نهايت اين است كه ما حرف حساب نزديم و وقت‌مان به بطالت گذشته است. اما حرف مفت واقعا خطرناك است و در اين كتاب اشاره مي‌شود كه حرف مفت كاري با ما مي‌كند كه آرام‌آرام حساسيت را نسبت به حقيقت از دست مي‌دهيم. چه در مقام شنونده و چه در مقام گوينده و اين واقعا خطرناك است. اين سه دسته دليلي بود كه اين كتاب را مهم مي‌كرد. اما چند نكته هم در باب مسائل رو به آينده كه اين كتاب توصيه‌هاي رو به آينده هم براي ما دارد و مي‌توانيم راه فرانكفورت را ادامه دهيم. نخست آنكه فرانكفورت در اين كتاب مورد پژوهشي كرده اما نه آن‌طور كه بتوانيم بگوييم حالا مصاديق مهم و جذاب حرف مفت را شناخته‌ايم. در عالم سياست كم و بيش شمرده است و گفته در سياست مي‌توانيم مثل‌هاي اعلاي حرف مفت زنان را ببينيم. به نظر من هم در عالم سياست بايد يك مورد‌پژوهي شود تا ما خوب بفهميم وقتي گفته مي‌شود سياستمداران حرف مفت مي‌زنند بتوانيم مصاديق و مثال‌هاي موجودش كه چه‌بسا متوجه گوينده آن نيستيم حتما مورد پژوهي نياز دارد. هم در عالم سياست هم در عالم علم كه كم و بيش تحقيقاتي صورت گرفته است، هم در عالم معنويت كه بسيار شايع است و هم به طور ويژه در عالم هنر كه آنجا هم حرف مفت زنان زيادي سراغ داريم و خوب است كه مورد‌پژوهي‌هاي مفصل‌تري در مورد آن انجام شود. نكته آخر كه باز فرانكفورت به آن نپرداخته و به نظرم خيلي مهم است اين است كه راه مبارزه با حرف مفت و حرف مفت‌زنان چيست؟ اينكه ما بفهميم حرف مفت چيست نيمي از راه را رفته‌ايم اما باز انگار كافي نيست و فكر مي‌كنم يكي از مهم‌ترين كارهايي كه بعد از اين تحقيق بايد انجام شود اين است كه كساني تحقيق كنند و راه‌هاي مبارزه با اين مفهوم را براي ما پيدا كنند.
پژوهشگر و مترجم