بررسي پديده حاشيه‌نشيني با حضور اطهاري، حق‌شناس و قدياني در دفتر حزب اعتمادملي
كمال اطهاري: احزاب براي اداره شهرها برنامه ندارند
گروه اجتماعي| نشست بررسي و تحليل علل و پيامدهاي پديده «حاشيه‌نشيني» در شهرها از سوي دفتر اجتماعي حزب اعتماد ملي برگزار شد. پنجشنبه شب گذشته، «كمال اطهاري» پژوهشگر توسعه و اقتصاددان شهر، «محمدجواد حق‌شناس»، عضو شوراي شهر تهران و عضو شوراي مركزي حزب اعتماد ملي و «زهرا قدياني» فعال جامعه مدني در اين نشست سخن گفتند.
«كمال اطهاري» كه تاكنون پژوهش‌هاي متعددي در حوزه اقتصاد شهر و حوزه مسكن در ايران به انجام رسانده است در سخنانش سياست‌هاي 40 سال گذشته در حوزه شهري را يكي از عوامل تشديد حاشيه‌نشيني در شهرها اعلام كرد. او البته اين نكته را يادآوري كرد كه عبارت حاشيه‌نشيني اصطلاحي رايج اما نامناسب براي توصيف اين پديده است: «حاشيه‌نشيني واژه نادرستي است. برچسب‌زني به كساني است كه بخش مهمي از جامعه هستند. واژه رايج‌تر در گذشته «اسكان غيررسمي» بود و الان واژه «محلات فرودست شهري» عنوان دقيق‌تري است كه براي اين بخش از جامعه شهري استفاده شود.» اطهاري با اين توضيح به نقد سياست‌هاي چهار دهه گذشته در بخش مسكن پرداخت. او گفت: «من گمان مي‌كنم كل جامعه سياسي ما فارغ از اينكه به كدام جريان فكري تعلق داشته باشد نمي‌تواند درباره مسائل اجتماعي برنامه اثباتي بدهد و از اين نظر دچار يك تنزل شده است.» اين پژوهشگر اقتصاد توسعه در ادامه گفت: «وجه مغلوب برخورد روشنفكرها دادن برنامه است و اين چهل سالي كه از عمر جمهوري اسلامي گذشته هم براي دولت و هم براي اپوزيسيون عبرت‌انگيز است زيرا حاوي برنامه اثباتي براي جامعه نبوده است وگرنه جامعه بسيار آماده است براي اينكه چنين برنامه‌اي را جذب كند. « آنتونيو گرامشي» مي‌گويد «عقل مميز» را روشنفكران ارگانيك بايد به جامعه بدهند. جامعه ايران ثابت كرده است كه عقل سليم بسيار پخته‌اي دارد. ولي نمي‌داند كجا برود چون روشنفكران ارگانيكش نمي‌توانند اين را به جامعه بدهند.» اطهاري با اين مقدمه اظهار اميدواري كرد كه برگزاري اين نشست مقدمه‌اي باشد براي اينكه حزب اعتماد ملي به نقش حزبي‌اش در زمينه تاثير‌گذاري بر برنامه‌ريزي اجتماعي بيش از پيش واقف باشد و در اين چارچوب ادامه دهد. او براي اين كار هم توصيه‌هايي داشت و هم اينكه از تجربه‌هاي احزاب ساير كشورها سخن گفت: «برنامه حزبي بايد ابتدا با تحليل اقتصاد سياسي آغاز شود. بعد تحليل برنامه، مطالعه برنامه‌هاي كشورهاي ديگر و در نهايت ارايه برنامه پيشنهادي در شهري مثل تهران به سازمان نوسازي شهر تهران. از آنچه مدت‌هاست در برنامه‌ريزي مسكن حضور دارم خود اين زمينه‌اي شد براي اينكه برنامه احزاب مختلف را در اروپا و امريكا مطالعه كنم. مثلا حزب كارگران برزيل را ببينم چيست و مقايسه تطبيقي كنم بخصوص كه آخرين بار براي بازنگري طرح جامع مسكن اين كار را كرديم. اما همان طور كه دولت به برنامه‌اي كه ما داديم كاري نداشت احزاب هم كاري نداشتند.
سازمان نوسازي؛ طرح ساماندهي را
كنار گذاشت
اطهاري همچنين در سخنراني خود افزود: «در هر برنامه‌اي براي «محلات فرودست شهري» ساماندهي اين مناطق و پيشگيري از ايجادشان بايد در دستور كار باشد. اينكه چگونه مي‌توان از شكل‌گيري اين مناطق پيشگيري شود و همين طور چگونه مي‌توان محلات فعلي را ساماندهي كرد.» او در بخش ديگري از سخنانش گفت: «از لحاظ اقتصاد سياسي عامل اصلي سكونتگاه‌هاي غيررسمي در كشور عبارت است از انزواجويي ابتدايي كه در نهايت به رانت‌جويي انجاميد. چيزي كه من از آن به عنوان «شهري شدن رانت» ياد مي‌كنم. نمونه بارزش همين كه چند شب پيش شنيدم پيشنهاد شده زمين ورزش مدارس را براي درآمدزايي آموزش و پرورش تغيير كاربري دهيم. من نديدم احزاب با اين موضوع برخورد جدي كنند حتي اصلاح‌طلبان مجلس هم سخن نگفتند. اين يعني شهري شدن رانت. در امريكا كه مي‌گويند نئوليبراليسم حاكم است اگر محله‌اي مدرسه مناسبي نداشته باشد مردم مي‌توانند به ديوان عالي شكايت كنند و ديوان حكم مي‌دهد كه براي‌شان امكانات دولتي آموزشي كامل و ارزان محله تامين كنند.
در ايران قانون اساسي كه حق آموزش و پرورش را تعيين كرده است مي‌بينيم كه چنين پيشنهادهايي مطرح مي‌شود. به قول «جرالد مير» اقتصاددان توسعه، كمياب‌ترين عامل توسعه، دانش است. ما هم دچار همين مشكل هستيم. منابع داريم، نيروي انساني هم داريم اما دانش توسعه نداريم. اطهاري طرح خودكفايي شهرداري‌ها در دوره دولت سازندگي را از جمله تصميم‌هاي اشتباه در اين حوزه ارزيابي كرد منجر به شهري شدن رانت، افزايش بي‌رويه تراكم‌فروشي و از بين رفتن بخش مولد جامعه شد. به گفته او اين تصميم يكي از سياست‌هايي بود كه طبقات فرودست شهرنشين را تضعيف كرد. اطهاري در عين حال به تجربه شخصي‌اش براي ارايه طرحي منجسم براي ساماندهي سكونتگاه‌هاي شهر تهران ياد كرد و با انتقاد از سازمان نوسازي شهر تهران گفت: «ضوابط شهري درخور كم‌درآمدها نيست. هيچ برنامه مسكني هم براي كم‌درآمدها وجود ندارد. سازمان نوسازي شهر تهران هم كه من برايش طرح «ساماندهي و توانمندسازي سكونت گاه‌هاي شهر تهران» را تهيه كرده‌ام اين طرح را كنار گذاشته و يك طرح به بازار سپاري جديد را جايگزينش كرده‌اند كه نقد آن فرصت ديگري مي‌طلبد. » اطهاري البته با استقبال از اين نشست به دفتر اجتماعي حزب اعتماد ملي پيشنهاد كرد كه كارگروهي را براي ادامه اين گفت‌وگو تا رسيدن به نتايجي مشخص تشكيل دهند.
پديده‌هاي اجتماعي به هم پيوسته‌اند
محمدجواد حق شناس، رييس كميسيون فرهنگي اجتماعي شوراي شهر تهران هم در اين نشست پس از مروري گذرا بر چگونگي شكل‌گيري حاشيه‌نشيني در ايران از لزوم توجه همه‌جانبه به پديده‌هاي اجتماعي سخن گفت: «تمامي پديده‌ها و مسائل اجتماعي را بايد به صورت يك زنجيره به هم پيوسته ببينيم. تمامي حلقه‌هاي اين زنجيره بر يكديگر اثر دارند و هم‌افزايي هم ايجاد مي‌كنند. » حق شناس در بخش ديگري از سخنانش بر لزوم درك علت و معلولي پديده حاشيه‌نشيني تاكيد كرد و گفت: «بايد به طور دقيق ببينيم اين پديده معلول چه رويكردهايي در گذشته و امروز است. با يك ذهن چالشگر بايد بر حوادث و اتفاقات جامعه دست بگذاريم تا بتوانيم اجزاي اين پديده را شناسايي كنيم.» عضو شوراي مركزي حزب اعتماد ملي با طرح اين مقدمه، اظهار اميدواري كرد كه شوراي شهر تهران و ساير نهادهاي تصميم‌گير براي بهبود وضعيت حاشيه‌نشيني اقدام كنند. »
سازمان‌هاي مردم نهاد به ميدان بيايند
زهرا قدياني، از فعالان اجتماعي هم در اين نشست تجربه عملي‌اش در زمينه توانمندسازي گروهي از خانواده‌هاي حاشيه‌‌نشين در شهرري را با حاضران به اشتراك گذاشت. او با توصيف وضعيت اسفبار خانواده‌هاي ساكن سكونتگاه‌هاي غيررسمي، گفت: «ما در قالب يك سازمان مردم‌نهاد تمركزمان را بر توانمندسازي كودكان حاضر در منطقه فعاليت مان گذاشته‌ايم. اما اين حركت‌ها بايد از سوي ساير سازمان‌هاي مردم نهاد تكميل شود.» قدياني از دفتر اجتماعي حزب اعتماد ملي دعوت كرد در اين زمينه اقدامات منسجمي را آغاز كند.