چهره مبهم سعودي

ميثم سليماني

تحولات در عربستان سعودي خلق‌الساعه رخ مي‌دهد. تفاوت نمي‌كند چه ساعتي از شبانه روز باشد، هر زمان كه تصميم برتغيير گرفته شد، تنها فرماني صادر و همه‌چيز تغيير مي‌كند. در ساعات پاياني روز دوشنبه نيز همين اتفاق رخ داد. به فرمان ملك سلمان، پادشاه عربستان سعودي افسران و فرماندهان ارشد نيروهاي مسلح از كار بركنار شدند تا يك تغيير نسل در چارچوب ارتش رخ دهد. در احكام جديد نيز يك زن براي اولين‌بار به مراتب عاليرتبه دولتي كشور رسيده است. اين تغييرات شامل بركناري رييس ستاد مشترك ارتش، فرمانده نيروهاي هوايي و زميني ارتش و همچنين مقام‌هاي ارشد وزارت دفاع و وزارت داخلي عربستان سعودي مي‌شود. تماضر بنت يوسف الرماح نيز در اين تغييرات به عنوان اولين زن به سمت معاون وزير كار عربستان سعودي منصوب شد. چنين تغييراتي در حالي رخ مي‌دهد كه گفته مي‌شود اين اقدامات در راستاي سياست‌هاي اصلاحي عربستان سعودي طبق وعده‌اي كه محمد بن سلمان وليعهد عربستان سعودي داده صورت مي‌گيرد. هرچند كه اتفاقات و اصلاحات اخير را نمي‌توان به شكل مستقيم از سوي او دانست اما رد پاي وي كاملا مشهود است. با اين حال او از زمان به قدرت رسيدن پدرش به عنوان پادشاه سعودي، سعي كرده تا رقباي خود را يك به يك كنار بگذارد تا بتواند جانشين پدر پس از مرگ وي شود. محمد بن سلمان در اقدامي كودتاگونه در ماه ژوئن پسرعموي خود محمد بن نايف، وليعهد و وزير كشور وقت عربستان سعودي را كنار زد و خود به جايگاه وليعهد عربستان تكيه زد. وي وزارت كشور عربستان را براي كنترل دقيق‌تر اطلاعات عملا در اختيار گرفت و ساختار آن را تغيير داد. او در ماه گذشته ميلادي رييس گارد ملي، شاهزاده متعب بن عبدالله پسر ملك عبدالله پادشاه سابق عربستان سعودي را مجبور به كناره‌گيري كرد و براي دوماه به بهانه فساد اداري او را در زندان نگه داشت. رويترز در اين باره مي‌نويسد: آخرين تغييرات در پرسنل نظامي عربستان به دستور پادشاه عربستان و در رسانه‌هاي دولتي منتشر اما هيچ دليلي براي اين اتفاق مطرح نشد. تحليلگران معتقدند كه اين تغييرات و اصلاحات در ساختار نيروهاي مسلح عربستان سعودي «به طور مستقيم» با عمليات نظامي سه ساله عربستاني سعودي در يمن كه عليه مردم و انصارالله يمن به راه انداخته ارتباطي ندارد. برخي گزارش‌ها حاكي از آن است كه با توجه به انتقادات شديد بين‌المللي رو به افزايش عليه عربستان و وجود يك بحران انساني شديد به دليل حملات هوايي عربستان سعودي به غيرنظاميان و كشته شدن آنها در چند وقت اخير از ميزان حملات عربستان كاسته شده است.گفته مي‌شود فرمانده جديد ستاد كل نيروهاي مسلح عربستان ژنرال فياض حامد الرويلي نام دارد. در حكم انتصاب وي يك ماموريت جديد به او واگذار شده كه بناست استراتژي جديدي براي بازسازي وزارت دفاع و بهبود سازمان و ساختار ارتش ارايه دهد. اما جزييات زيادي در اين خصوص منتشر نشده است. در خصوص اين تغييرات نيز برخي معتقدند، قراردادهاي نظامي با ايالات متحده و برخي شركت‌هاي اروپايي مدت‌هاست كه منجر به فساد در داخل ارتش شده است. محمد بن سلمان اخيرا در مصاحبه‌اي تلويزيوني عنوان كرد كه اين غير قابل قبول است كه هزينه‌هاي نظامي بالا به عملكرد بهتر منجر نشده است. يك منبع آگاه آشنا با تغييرات در بازساي وزارت دفاع به خبرگزاري رويترز گفت: هدف اين اقدام كاهش ناكارآمدي و فساد بود، اما باز هم مي‌تواند با مقاومت مواجه شود. خالد البياري نيز در اين تغيير ساختار به عنوان معاون وزير دفاع منصوب شد. او سمت مديرعاملي سعودي تلكام را ترك كرد و برخي اين موضوع را نشانه‌اي از تمايل شاهزاده سعودي براي پياده‌سازي اصلاحات از سوي بخش خصوصي دانستند. اين احكام شامل انتصاب 3 معاون فرماندار نيز مي‌شود كه همگي از فرزندان برادران سلمان يعني احمد، طلال و مقرن مي‌شود. برخي از اين افراد از زمان ورود سلمان به سلطنت از سال 2015 عملا هيچ سمتي نداشتند و اكنون به اين مقام دست يافته‌اند. يكي از آنها معاون جديد فرماندار استان عسير يعني تركي بن طلال است. برادر ميلياردر وليد بن طلال كه تا يك ماه پيش به دليل فساد اداري در بازداشت به سر مي‌برد و به تازگي نيز آزاد شده است. تحليلگران معتقدند ترجيح اين تغييرات به سمت نسل جوان بوده است. اما رويكرد سلطنتي و خانوادگي در عربستان سعودي را حفظ كرده و سعي شده در چارچوب خاندان افراد در مسندهاي دولتي قرار بگيرند. از طرفي اگر ملك سلمان بتواند شاهزاده محمد بن سلمان را به عنوان پادشاهي برساند اولين نوه بنيانگذار پادشاهي سعودي خواهد بود كه پس از چند دهه حكومت توسط فرزندان ملك عبدالعزيز حكومت به نوادگان وي مي‌رسد. انتصاب يك زن در وزارت كار نيز بخشي از تلاش براي مدرنيزه كردن و به گفته محمد بن سلمان معتدل كردن چهره عربستان است. گرك گاوس، يك متخصص خليج فارس در دانشگاه تگزاس معتقد است كه تزريق مقام‌هاي ارشد جوان‌تر مي‌تواند در خاندان سعودي بلوكي جوان‌تر را ايجاد كند كه در سطح جوانان از پادشاهي محمد بن سلمان حمايت كنند. وي در ادامه افزود: اما اين موضوع يك اماي بزرگ دارد. چرا كه او هيچ پست و مقامي در دولت مركزي حداقل تاكنون در اختيار آنها قرار نداده و او قصد دارد قدرت را در كابينه و حكومت مركزي به شكل مطلق در اختيار داشته باشد. از همين رو به طور دقيق نمي‌توان ارزيابي كرد كه اين تغييرات به چه منظور و در نهايت با چه هدفي رخ داده است. ولي اين تغييرات نظامي در حالي به وقوع مي‌پيوندد كه همچنان حمله بي‌رحمانه عربستان سعودي به يمن به عنوان يكي از فقيرترين كشورهاي عربي ادامه دارد. تاكنون بيش از 10هزار نفر در اين جنگ كشته شدند و بسياري از مردم در فقر مطلق و با بيماري دست و پنجه نرم مي‌كنند كه نتيجه جدي جنگ يمن به حساب مي‌آيد، اما هنوز مشخص نيست كه تا چه حد مي‌تواند تغييرات در عاليرتبه‌ترين مقام‌هاي نظامي عربستان تا چه حد مي‌تواند به پايان جنگ يمن كمك كند.

استراتژي جنگ يمن تغيير نمي‌كند

محجوب زويري، استاد سياست‌هاي عرب در گفت‌وگو با الجزيره عنوان كرد، هرچند بسياري ممكن است ارتباط تغييرات در عربستان را در ارتباط با جنگ يمن بدانند، اما اين اقدام نشانه‌اي از تغييرات در سياست داخلي عربستان است. وي افزود: اين تغييرات نشان مي‌دهد كه پادشاه جديد يعني محمد بن سلمان به زودي مي‌آيد. زويري در ادامه عنوان كرد: به نظر مي‌رسد ملك سلمان اين اقدامات را در مسير حكومت پسرش آماده مي‌كند از همين رو شاهد تغييرات اينچنيني هستيم. وي تاكيد كرد، عربستان سعودي يك استراتژي مشخص را در يمن دنبال مي‌كند و يك تغيير دولتي لزوما به معني تغيير سياست در جنگ نخواهد بود. اين كارشناس مسائل جهان عرب در ادامه عنوان كرد: عربستان سعودي در تلاش براي تغيير تصوير خود است.

شكست بزرگ

سباستين آشر، سردبير بي‌بي‌سي عربي در تحليل اين اتفاق عنوان كرد، اين يكي ديگر از تعميرات اساسي نهادها در عربستان سعودي است كه در دوره ملك سلمان رخ مي‌دهد. هرچند گفته مي‌شود نيروي محركه اين اتفاق نيز پسر و وارث او، شاهزاده محمد بن سلمان است. لازم به ذكر است مداخله عربستان در جنگ يمن ابتكار محمد بن سلمان بود، يكي از نخستين نشانه‌هايي كه مشخص كرد محمد بن سلمان تا چه حد از ملاحظات سنتي عربستان دور است. اما او تاكنون شكست خورده است. حتي اگر عربستان حوثي‌ها را از جنوب يمن و دولت (مستعفي) يمن دور كند باز هم به خودي خود يك فاجعه بشري در اين كشور رخ داده است. اين هزينه‌ها در حالي رخ داده است كه عربستان سعودي با كسري بودجه و دوره رياضت اقتصادي دست و پنجه نرم مي‌كند.

اولين معاون وزير زن

تماضر بنت يوسف الرماح، اولين معاون وزير در عربستان سعودي پيش از اين مسووليت‌هايي در بخش‌هاي رفاهي، اجتماعي و خانوادگي عربستان سعودي برعهده داشته است. تماضر مدرك كارشناسي ارشد خود را در سال 2003 از دانشگاه ولز و مدرك كارشناسي ارشد را از دانشگاه ملك سعود رياض دريافت كرد. او در سال 2007 در رشته راديولوژي و مهندسي پزشكي در دانشگاه منچستر انگليس پذيرش گرفت و فارغ‌التحصيل شد.