افسانه‌هاي ايراني مي‌گويند زمين روي شاخ گاوي قرار دارد و گاو بر پشت ماهي بزرگ ايستاده است و هرگاه خسته مي‌شود، زمين را از شاخي به شاخي ديگر مي‌افكند و در همين هنگام است كه زمين لرزه پديد مي‌آيد. اين افسانه را مردم دنياي باستان در بسياري از اشيا و بيرق‌ها و آثاري كه از خود به جا گذاشته‌اند، به تصوير كشيده‌اند. حالا يكي از آثار به جا مانده از تمدن عيلام كه اين افسانه را مي‌توان در نقوش آن مرور كرد، بعد از سفري طولاني به ايران بازگشته است. يكي از ويترين‌هاي نمايشگاه «لوور در تهران» دو اثر مفرغي از ايران را به نمايش گذاشته است.
دو اثر ايراني كه از لوور مسافر ايران شده‌اند: درفشي كه از كاوش‌هاي منطقه لرستان به دست آمده و مربوط به هزاره دوم پيش از ميلاد است و ماجراي شكل‌گيري كائنات را بر پايه يك افسانه ايراني روايت مي‌كند (در سال 1967 لوگوي سازمان بورس با الهام از نقش اين درفش طراحي شده) و تبري كه بر تيغه آن كتيبه‌اي قرار دارد كه بر آن نام شاه عيلامي «اونتاش ناپيريشا» نقش بسته است و در كاوش‌هاي چغازنبيل به دست آمده است.
بسياري از كساني كه خبر برگزاري اين نمايشگاه را مي‌شنوند، نخستين سوالي كه در ذهن‌شان نقش مي‌بندد اين است كه چرا تنها دو اثر از مجموعه
پر و پيماني كه لوور از آثار ايران دارد، در اين نمايشگاه حضور دارند؟ «جبرييل نوكنده» رييس موزه ملي ايران در اين رابطه مي‌گويد: «نخواستيم زيره به كرمان ببريم، در اين نمايشگاه قرار نبود تمدن ايران را معرفي كنيم. هر چند شايد در اين رابطه در آينده مذاكراتي با موزه لوور داشته باشيم.»
سفر از پاريس به تهران
روز گذشته پس از دوسال مذاكره، بالاخره نمايشگاه «لوور در تهران» با حضور مقامات فرانسه و ايران در موزه ملي ايران افتتاح شد. فرانسوي‌هايي كه به بازديد اين نمايشگاه آمده‌اند، نگاه ديگري به بناي موزه ملي ايران دارند، براي آنها اين بنا يادآور نام «آندره گدار» است. ژاك لوك مارتينز، رييس موزه لوور هم سخنانش را در كنفرانس خبري اين نمايشگاه با ياد اين معمار فرانسوي آغاز مي‌كند و مي‌گويد: «ما امروز در ساختماني هستيم كه سمبل ارتباطات فرهنگي بين ايران و فرانسه است. اين بناي پر اهميت براي ايران را معمار شهير فرانسوي آندره گدار طراحي كرده است.» لوور موزه‌اي است كه همه نامش را شنيده‌اند اما كمتر كسي با تاريخ شكل‌گيري آن آشناست و مي‌داند آثار به نمايش درآمده در آن چه نوع آثاري هستند. اما لووري كوچك از روز گذشته مهمان ايران شده است؛ ميهماني كه روايت‌گر بخشي از عظمت موزه‌اي است كه هر روز تعداد زيادي از گردشگران و علاقه‌مندان به هنر در مقابل ورودي‌اش صف مي‌كشند تا در تالارهاي با شكوهش تمدن و هنر و تاريخ را مرور كنند. در لوور كوچكي كه تا خردادماه97 ميهمان تهران خواهد بود، مي‌توان هم حاصل تلاش هنرمندان را در قاب‌هاي بزرگ چوبي و رنگ‌هاي كه بر بوم نقشي را خلق كرده‌اند ديد و هم با تمدني كه باستان شناسان آثار و نشانه‌هايش را از دل زمين بيرون كشيده‌اند آشنا شد و هم تلاش شاهان و شاهزادگان را براي جمع‌آوري مجموعه‌اي نفيس ديد و هم سخاوت اهدا‌كنندگاني را كه آثار هنري و ارزشمندي را به اين مجموعه افزوده‌اند.
بخشي از اين موزه باشكوه به تهران آمده، به گفته جبرييل نوكنده، رييس موزه ملي ايران: «بسياري از ما از طريق سينما و تلويزيون و كتاب و فضاي مجازي در مورد شاهكارهاي موجود لوور اطلاعاتي داريم، اما شنيدن كي بود مانند ديدن.» در نمايشگاهي كه حسن روحاني در سفرش به فرانسه برگزاري‌اش را قطعي كرد، مي‌توان سفري به تاريخ چند هزار ساله جهان داشت؛ سفري از هند تا بين‌النهرين و مصر، سفري از ديروز تا امروز.
از ابولهول تا رامبرانت
بر خلاف تنديس سياه رنگ و بزرگ ابولهول كه در سالن دوم نمايشگاه نظر حاظران را جلب مي‌كند، روي ديوار سالن سوم اثري شاخص از رامبرانت (نقاش شهير هلندي قرن هفدهم ميلادي) در سكوت، تماشاچي عبور بازديدكنندگان است. قابي نسبتا كوچك كه ارزش تاريخي و هنري بالايي دارد و نخستين اثر از اين هنرمند بنام اروپايي است كه بر ديوار موزه‌هاي ايران جاي مي‌گيرد. در اين اثر، رامبرانت نقشي را مداد قرمز از همسرش «ساسكيا» ثبت كرده است. موزه لوور در دوره‌اي از فعاليت خود (درقرن نوزدهم) آثار نقاشان و مجسمه‌سازان معاصر را در نمايشگاه سالانه پاريس موسوم به «سالن» به نمايش مي‌گذاشت و بعضي از اين آثار را هم خريداري مي‌كرد. اثر رامبرانت و ديگر آثار موجود در اين سالن از نمايشگاه نيز در همين دوره به مجموعه لوور اضافه شده است. آن سوتر از تابلوي رامبرانت «دومينيك قديس» با چند شاخه زنبق سفيد در دستانش ايستاده؛ زنبقي كه نماد فرقه‌اي است كه او بنيانگذارش بود و نام «دومينيكن» را براي آن انتخاب كرده بود.
لوور از تولد تا به امروز
در سالن‌هاي مختلف نمايشگاه مي‌توان در كنار آشنايي با آثار مربوط به تمدن‌هاي دنياي باستان، روند تولد يكي از بزرگ‌ترين موزه‌هاي جهان را هم مرور كرد. تنديس‌ها و آثار هنري كه پادشاهان فرانسه همزمان با رنسانس در اروپا شروع به جمع‌آوري آنها كردند. آنها سعي كردند تمام آثاري كه در جريان انقلاب فرانسه از كشور خارج شده بود و در مجموعه‌هاي شخصي يا معابد و بناهاي مختلف بود را در كاخ لوور (اقامتگاه شاهان فرانسه كه تبديل به موزه لوور شد) و كاخ ورساي جمع‌آوري كنند و در واقع با اين اقدام نخستين گام را براي شكل‌گيري موزه‌اي برداشتند كه قرن‌ها بعد تبديل به معتبرترين موزه دنيا شد. موزه‌اي كه مدير آن مي‌گويد بالغ بر دوهزار نفر در آن مشغول به كار هستند و سالانه چندين هزار اثر به موزه‌هاي ديگر دنيا امانت مي‌دهد. مارتينز مي‌گويد لوور براي برگزاري نمايشگاه‌هاي بين‌المللي خود پروتكل‌ها و اصولي دارد و بر اساس همين اصول ميزبانان نمايشگاه‌هاي بين‌المللي خود را انتخاب مي‌كند: «ما براي نمايش آثار موزه لوور در ديگر موزه‌ها دو معيار مهم داريم، يكي از اين معيارها اين است كه بررسي مي‌كنيم در ميان بازديدكنندگان از لوور آمار بازديد اتباع كشور ميزبان چقدر بوده، بر اساس همين چارچوب به‌طور مرتب در امريكا و چين (كه اتباع آنها بيشترين بازديدكنندگان لوور را تشكيل مي‌دهند) نمايشگاه برگزار مي‌كنيم. معيار دوم ما همكاري‌هاي علمي است. يكي از عملكردهاي اساسي موزه لوور همكاري با كشورهايي است كه آثار موجود در موزه از آن كشورها آمده‌اند.»
«به من نگاه كن» لوور از دريچه دوربين
عباس كيارستمي
روي ديوار يكي از سالن‌هاي نمايشگاه عنوان «موزه زنده» نقش بسته و توضيحي در مورد اينكه لوور همچنان به رسم ديرين خود از آثار هنرمندان معاصر استقبال مي‌كند تا پويايي خود را حفظ كند. شاهد اين مدعا هم آثار كم‌نظير عباس كيارستمي است كه در مجموعه هنرمندان معاصر لوور قرار دارد و در سالن مجاور نمايشگاه به نمايش درآمده‌اند. «به من نگاه من» عنواني است كه عباس كيارستمي براي مجموعه عكس‌هايش از موزه لوور انتخاب كرده و اين نمايشگاه نيز با همين عنوان فعاليت خود را همزمان با نمايشگاه «لوور در تهران» آغاز كرده است. 18 عكس كه روي بوم چاپ شده‌اند، در اين سالن به نمايش درآمده است. تعدادي از آنها از مجموعه موزه لوور انتخاب شده و تعدادي نيز با همكاري بهمن كيارستمي به اين مجموعه اضافه شده است.
شعبه ابوظبي لوور و شايعات در مورد تقلبي بودن آثار آن
در كنفرانس خبري روز گذشته كه با حضور روساي موزه‌هاي لوور و ايران‌باستان، مدير اداره كل موزه‌هاي ميراث فرهنگي و نماينده اسپانسر ايراني اين نمايشگاه (بانك آينده) برگزار شد، سوالاتي در خصوص فعاليت دو موزه در سطح ملي و بين‌المللي مطرح شد. يكي از سوالات مطرح شده در خصوص فعاليت نخستين شعبه موزه لوور در خاورميانه و ابوظبي بود. پس از افتتاح اين شعبه از موزه لوور شايعاتي در خصوص اشياي به نمايش درآمده در اين موزه شنيده مي‌شد مبني بر اينكه اين آثار همان آثاري هستند كه داعش از محوطه‌هاي تاريخي و موزه‌هاي سوريه و عراق غارت كرده و به موزه لوور فروخته است، رييس موزه لوور پس از طرح اين سوال با تكذيب اين شايعه گفت: «مي‌توانيد اين آثار را در موزه ابوظبي ببينيد تمام اين آثار را از بازارهاي هنري خريداري كرده‌ايم.»
«ژان لوك مارتينز» همچنين در مورد بخشي از خاطرات مادام دلافوا (باستان‌شناس فرانسوي كه در دوره قاجار به همراه همسرش به ايران آمد و در منطقه شوش كاوش‌هاي بسياري انجام داد) كه اشاره به تخريب آثار كشف‌شده از محوطه‌هاي باستاني ايران و خروج غيرقانوني اشيا از مرزهاي ايران دارد، هم گفت: «خروج آثار تاريخي از ايران كاملا قانوني بوده و حضور باستان‌شناسان در آن مقطع از تاريخ به دعوت طرف ايراني بود. در اواخر قرن 19 باستان‌شناسان فرانسوي به ايران آمدند و سال‌هاي بسيار زيادي در ايران به كاوش پرداختند، آثاري از اين كاوش‌ها به موزه ملي ايران منتقل شد و آثاري نيز به موزه لوور اهدا شد. دولت وقت ايران در آن زمان به‌دليل حجم بسيار زياد آثار كشف‌شده از محوطه‌هاي باستاني از كشور فرانسه قدرداني كرد.» در مستندات تاريخي آمده است، شاهان قاجار در توافقي كه با مقامات فرانسه داشتند، قرار را بر اين گذاشتند كه فلزات (طلا، نقره، مس، مفرغ و...) كشف‌شده از كاوش‌هاي باستاني ايران به دولت ايران تحويل داده شود و مابقي آثار به انتخاب باستان‌شناسان در ايران باقي بماند يا به فرانسه منتقل شود.
قجرها راهي فرانسه مي‌شوند
در تعامل ايجاد شده بين ايران و فرانسه، قرار است از ۲۸ مارس نمايشگاهي با عنوان «امپراتوري گل‌هاي سرخ» با آثاري از دوره قاجار در شعبه موزه لوور در لانس (در شمال فرانسه) افتتاح شود. شامل نقاشي، طراحي، جواهرات، آثار لعابي، فرش، لباس، عكس و همچنين سلاح‌هاي مجلل مربوط به دربار قاجاريه است كه از موزه‌ها، مجموعه‌هاي شخصي و موسسات مختلف اروپا، امريكا و خاورميانه جمع‌آوري و به اين نمايشگاه آورده شده است. چيدمان و طراحي نمايشگاه «امپراتوري گل‌هاي سرخ» برعهده «كريستيان لاكروا» طراح و هنرمند مشهور فرانسوي بوده است. او تلاش كرده اين نمايشگاه را به گونه‌اي بچيند كه بازديدكنندگان هنگام تماشاي آثار هنري حس كنند در سالن‌هاي يك قصر قجري قدم مي‌زنند.
2 اثر از موزه ملي ايران و 19 تابلوي نقاشي از كاخ گلستان نيز در كنار آثار ديگر اين نمايشگاه حضور خواهند داشت. كريستيان لاكروا، مسوول برگزاري نمايشگاه مي‌گويد: «آثاري كه از دوره قاجار در اروپا به نمايش درآمده‌اند، زياد نيستند. نمايشگاه قبلي حدود 20 سال پيش بود كه مختص نمايش نقاشي‌هاي اين دوره بود، اما در اين نمايشگاه آثار نقاشي، عكاسي، سراميك و اشياي قديمي نيز به نمايش گذاشته خواهد شد و نمايشگاهي تركيبي است كه حاصل تلاش‌ها و تحقيقات چندين ساله است كه به‌صورت همزمان در ايران و اروپا انجام شده است و اين فرصت خوبي براي همكاري با طرف ايراني است، آثاري در اين نمايشگاه به نمايش گذاشته خواهند شد كه تاكنون فرصت خروج از ايران را پيدا نكرده بودند.»
راهي كه ادامه دارد
«جبرييل نوكنده» رييس موزه ملي ايران مي‌گويد از سال 2001 تا به امروز بيش از 30 نمايشگاه از آثار موزه ملي ايران در اروپا و امريكا برگزار شده است و در سال گذشته هم چهار نمايشگاه بين‌المللي با همكاري اين موزه برپا شده است. در سال 2018 نيز قرار بر اين است كه اين روند ادامه داشته باشد: «خرداد ماه 97 نمايشگاهي در هلند با نام «ايران مهد‌تمدن» برگزار خواهد شد، مهر 97 نمايشگاهي در بريتيش ميوزيم با همكاري موزه‌هاي مختلف برگزار خواهد شد كه موزه ملي و موزه لوور هم در آن شركت خواهند كرد. مذاكراتي نيز با آلمان صورت گرفته و در صورت نتيجه‌بخش بودن اين مذاكرات سال آينده در موزه ملي شاهد برگزاري نمايشگاهي از آثار موزه آلمان خواهيم بود.»