ديدار ترامپ - اون چه تاثيري بر توافق هسته‌اي ايران دارد
تهديد يا فرصتي براي برجام؟
سارا معصومي
كيم جونگ اون، رهبر جوان و جنجالي كره شمالي در چشم برهم زدني تغيير سياست داده و براي ديدار با دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده ابراز تمايل كرده است. اين ابراز تمايل پرسش‌هاي بسياري را درباره اينكه آيا اين ديدار برگزار خواهد شد يا نه و حتي در صورت برگزاري ماحصل آن، چه خواهد بود، مطرح كرده است. سير تحولات ميان كره شمالي و ايالات متحده به اندازه‌اي تند و تيز است و البته شخص ترامپ با چنان سرعتي در حال بهره‌برداري از اين اتفاق است كه تحليلگران به سختي مي‌توانند تاثير اين اتفاق‌ها بر پرونده‌هاي مهم بين‌المللي و روند خلع سلاح هسته‌اي را بررسي كنند. يكي از اصلي‌ترين پرسش‌هايي كه همزمان با اعلام تمايل كيم جونگ اون براي ديدار با ترامپ در داخل ايران مطرح شد، اين بود كه تاثير اين به اصطلاح عقب‌نشيني رهبر كره شمالي در برابر امريكا، بر توافق هسته‌اي ايران با 1+5 چه خواهد بود؟ منابع خبري مي‌گويند كه كيم جونگ اون براي خلع سلاح هسته‌اي اعلام آمادگي كرده و حتي بيان داشته كه در جريان مذاكرات هسته‌اي دست از توسعه برنامه هسته‌اي و آزمايش‌هاي موشكي خواهد كشيد. پرونده هسته‌اي ايران و كره شمالي با دو ماهيت و نيت كاملا متفاوت، درست يا غلط از ابتدا به نوعي به هم تشبيه شده‌اند. در جريان مذاكرات هسته‌اي 1+5 با ايران، همواره در يك گوشه ذهن مذاكره‌كنندگان مقابل ايران اين بود كه تاثير موافقت با برنامه هسته‌اي صنعتي ايران بر فعاليت‌هاي هسته‌اي كره شمالي چه خواهد بود. هرچند ايران در طول 20 سال گذشته همواره تاكيد كرده كه به دنبال برنامه هسته‌اي صلح آميز است و همين مساله ماهيت پرونده تهران را با پرونده پيونگ‌يانگ كه اصولا به سلاح هسته‌اي دسترسي پيدا كرده متفاوت مي‌كند اما در دو سال گذشته از اجراي برجام هرازچندگاهي برخي از آژانس‌هاي اطلاعاتي غربي خبر از وجود ارتباط ميان برنامه هسته‌اي ايران و كره شمالي داده‌اند. همزمان از روز راهيابي دونالد ترامپ به كاخ سفيد و مطرح شدن مساله خروج امريكا از برجام اين هشدار از سوي روسيه، چين و سه كشور اروپايي به واشنگتن داده شده كه اگر امريكا از تعهدي بين‌المللي شانه خالي كند، كيم جونگ اون با چه اعتباري پاي ميز مذاكره براي بحث درباره توانايي هسته‌اي خود خواهد نشست؟ در فضاي طرح چنين سوال‌هايي اصلي‌ترين پرسش اين است كه آيا اتفاق در جريان ميان امريكا و كره شمالي به نفع توافق هسته‌اي خواهد بود يا به ضرر آن؟ دونالد ترامپ تا ماه مه به اروپا براي اصلاح يا اضافه كردن الحاقيه‌اي به توافق هسته‌اي فرصت داده است و گفته مي‌شود كه ديدار وي با كيم جونگ‌اون نيز در همان حوالي زماني رخ خواهد داد. رييس‌جمهور ايالات متحده اعتقاد دارد آنچه كيم جونگ‌اون را متمايل به ديدار با رييس‌جمهور ايالات متحده و دست كشيدن از سلاح اتمي كرده فشارهاي سياسي و اقتصادي امريكا بوده است. با چنين منطقي آيا ترامپ تلاش نمي‌كند با پيچيدن همين نسخه تشديد فشار بر ايران، برجام را طبق ميل خود تغيير دهد ؟ آن سوي ديگر تحليل‌ها اين است كه اكنون كه كيم جونگ اون براي خلع سلاح هسته‌اي ولو به شكل شفاهي ابراز آمادگي كرده اگر ترامپ زير ميز توافق با ايران بزند و برجام را ترك كند، چه خللي در تصميم و اراده سياسي رهبر كره شمالي براي آغاز يا ادامه مذاكره ايجاد خواهد شد؟ در پاسخ به سوال اول، تخريب برجام نهفته است و در پاسخ به پرسش دوم تداوم توافق هسته‌اي با ايران ولو به شكل مقطعي براي پاي ميز مذاكره نگاه داشتن كره شمالي.
چرا ديدار اون – ترامپ به نفع برجام است؟
باربارا اسلاوين از كارشناس‌هاي ارشد مسائل ايران در اين باره مي‌گويد: با پذيرش دعوت كيم جونگ اون از سوي دونالد دونالد ترامپ موجي از خوش‌بيني و بدبيني ايجاد شده است. نگاه خوش‌بينانه مي‌گويد كه كره شمالي دست از سلاح هسته‌اي برخواهد داشت و نگاه بدبينانه هم مي‌گويد كه برگزاري چنين نشستي تنها به معناي مشروعيت بخشيدن به يك رژيم خلافكار در شبه‌جزيره كره خواهد بود. اما براي كساني كه خواهان حفظ امريكا در برجام هستند، رويارويي ترامپ - اون در صورت تحقق مي‌تواند اميدوار‌كننده باشد.
در شرايطي كه دونالد ترامپ تا 12 ماه مه تهديد برجامي خود را عملي كند و از توافق با ايران خارج شود، مذاكره با كره شمالي درباره يك توافق ديگر در حوزه منع اشاعه بسيار سخت خواهد بود.
در حالي كه ايران مي‌گويد تا زماني كه روسيه، چين و اروپا در برجام باشند، در اين توافق باقي مي‌ماند، خروج امريكا مي‌تواند ايران را تشويق كند كه از برخي محدوديت‌ها مانند آزمايش سانتريفيوژهاي پيشرفته‌تر فاصله بگيرد يا ذخيره اورانيوم غني شده را افزايش دهد.
اگر امريكا از توافق هسته‌اي با ايران خارج شود، نارضايتي جامعه جهاني را كه به كمك آنها براي پيشبرد راهبردهايش در مواجهه با كره شمالي نياز دارد، برخواهد انگيخت. چين به عنوان نمونه يكي از كشورهاي حاضر در مذاكرات هسته‌اي با ايران است كه نقش آن در اعمال تحريم بر پيونگ‌يانگ نيز بسيار حياتي است و در شرايطي كه امريكا برجام را زير سوال ببرد پكن نيز مي‌تواند در پرونده كره شمالي جبران كند. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه اگر امريكا به دنبال جلب حمايت بين‌المللي در روند مذاكره با كره شمالي است بهتر است در توافق با ايران بماند.
ديداري كه زنگ خطر برجام است
تحليلگران وال‌استريت ژورنال برخلاف باربارا اسلاوين اعتقاد دارند كه ديدار ميان رهبران كره شمالي و امريكا كه احتمالا در ماه مه شود احتمالا مي‌تواند به خروج امريكا از برجام منتهي شود. ترامپ بايد تا 12 ماه مه درباره تمديد يا عدم تمديد توقف اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران تصميم‌گيري كند و آخرين باري كه در ماه ژانويه اين كار را كرد هشدار داد كه تمديد ديگري در كار نخواهد بود مگر آنكه برجام اصلاح شود. تحليلگراني كه مسائل مربوط به توافق ايران را دنبال مي‌كنند مي‌گويند كه سرنوشت برجام مي‌تواند بر ديپلماسي به كار گرفته شده با پيونگ‌يانگ بسيار تاثيرگذار باشد. در شرايطي كه امريكا از برجام خارج شود، كيم جونگ اون به اين نتيجه خواهد رسيد كه ضمانت‌هاي امنيتي كه احتمالا در جريان مذاكره با امريكا دريافت خواهد كرد قابل اعتماد نخواهند بود. البته اين تحليل تا حدودي ساده‌انگارانه است و برخي از تحليلگران نگاه ديگري را مطرح مي‌كنند دال بر اينكه با باز شدن پنجره با كره شمالي، ترامپ مي‌تواند تصور كند كه از بين بردن توافق هسته‌اي با ايران مي‌تواند دست او را در مذاكره با كره شمالي پرتر كند. وندي شرمن كه رياست تيم مذاكره‌كننده امريكايي در مذاكرات هسته‌اي با ايران را برعهده داشت و در دوره بين كلينتون بر پرونده مذاكره با كره شمالي متمركز بود، در اين باره مي‌گويد: منطق مي‌گويد كه اگر امريكا از برجام خارج شود، مشروعيت و مقبوليت واشنگتن از دست خواهد رفت. اما رفتارشناسي ترامپ در اين دوره مي‌گويد كه شايد رييس‌جمهور فكر كند پاره كردن برجام مي‌تواند به طرف نشسته در پيونگ يانگ اين‌گونه القا كند كه ترامپ به يك توافق بد تن نخواهد داد. اين رويكرد در صورت اجرايي شدن مي‌تواند فاجعه‌بار باشد چرا كه در چنين شرايطي ما دو بحران هسته‌اي همزمان خواهيم داشت: ايران و كره شمالي. يك كارشناس غربي ديگر در اين باره به وال استريت ژورنال مي‌گويد: موضع‌گيري اخير كيم جونگ اون مي‌تواند خبر بدي براي توافق با ايران باشد. ترامپ همواره از برجام به عنوان بدترين توافق تاريخ ياد كرده و اكنون فرصت مذاكره‌اي روبه‌رويش قرار گرفته تا به دنيا نشان دهد كه توافق خوب از نظر وي چه مختصاتي بايد داشته باشد. برخي منتقدان برجام در امريكا با اين استدلال موافق هستند و مي‌گويند: ترامپ قاطعانه مي‌گويد كه برجام به اندازه كافي خوب نيست. كيم هم بايد بياموزد كه اگر به دنبال يك توافق با امريكاي ترامپ است قطعا اين توافق از برجام سختگيرانه‌تر خواهد بود. وال‌استريت ژورنال در ادامه مي‌نويسد: «ديپلمات‌ها و كارشناسان همواره از شبيه‌سازي يا موازي فرض كردن پرونده‌هاي ايران و كره شمالي حذر داشته يا در آن احتياط به خرج داده‌اند. برنامه هسته‌اي كره شمالي بسيار پيشرفته است و اكنون برهمگان محرز است كه اين كشور سلاح اتمي دارد. همزمان محدوديت‌هاي اقتصادي اين كشور در عرصه بين‌المللي نيز بسيار زياد است. اقتصاد ايران بسيار بازتر است و در برابر تحريم‌ها نيز آسيب‌پذيري كمتري دارد. هرچند كه ايران توانايي غني‌سازي هسته‌اي را كه يكي از لازمه‌هاي توليد بمب است در اختيار دارد اما آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پرونده ابعاد احتمالا نظامي برنامه اتمي ايران را در سال 2015 مختومه كرده است. با اين وجود يكي از اصلي‌ترين انتقادهاي ترامپ به برجام اين است كه در سايه اين توافق تنها زمان دسترسي ايران به بمب اتمي طولاني‌تر شده اما با فرارسيدن تاريخ‌هاي انقضاي موجود در برجام، اين كشور در مسير دستيابي به بمب اتم قرار خواهد گرفت و اين در حالي است كه تلاش‌هاي پيشين بين‌المللي براي دور كردن پيونگ يانگ از بمب نيز بي‌فايده بوده است. در اين ميان موافق‌هاي برجام مي‌گويند كه توافق هسته‌اي با ايران اين فرصت را ايجاد كرده تا جامعه جهاني درباره ساير موضوعات غيرهسته‌اي با ايران گفت‌وگو كند و اين مزيتي است كه نبايد فراموش شود.»چهره‌هايي مانند استفان والت، تحليل‌گر ارشد امريكايي پس از اعلام تمايل كيم جونگ اون براي ديدار با ترامپ ترجيح دادند نيمه خالي ليوان را ببينند و ادعا كردند كه ايران و كره شمالي با سياست‌هاي خود نشان دادند كه اگر كشوري مايل به مذاكره با امريكا است بايد يا به تسليحات اتمي دسترسي پيدا كند يا توانايي علمي و فني آن را پيدا كند. ريچارد نفيو از اعضاي تيم مذاكراتي امريكا با ايران در دولت باراك اوباما در اين باره به وال استريت ژورنال مي‌گويد: «گشايش جديد در رابطه با پرونده هسته‌اي كره شمالي مي‌تواند حمايت دو حزب را پشت سر ترامپ قرار دهد و اين در حالي است كه درباره پرونده ايران وي از سوي برخي جمهوريخواهان براي خروج از برجام تحت فشار قرار داشت. البته اين احتمال وجود دارد كه وي استدلال كند تهديد جنگ و تحريم اقتصادي درباره كره شمالي جواب داد و مي‌توان همين حربه‌ها را روي ايران امتحان كرد.»
تسليحاتي كه ضامن نظام كره هستند
واشنگتن پست درباره تاثير تحولات ميان كره شمالي و امريكا بر برجام مي‌نويسد: ترامپ بايد اين نكته را درك كند كه كره شمالي پيشنهاد خلع سلاح نداده است. از نظر پيونگ يانگ تنها تسليحات اتمي اين كشور است كه مانع از تلاش سايرين براي تغيير نظام در اين كشور شده است. آنها پيشنهاد داده‌اند كه برنامه هسته‌اي و موشكي خود را متوقف كنند اما وعده‌اي مبني بر از بين بردن تسليحات موجود خود نداده‌اند. در شرايطي كه ترامپ توافق هسته‌اي با ايران را زير پا بگذارد، موضع كره شمالي براي خلع سلاح تقويت نيز خواهد شد و كيم جونگ اون در پيونگ يانگ با خود خواهد گفت كه ما نمي‌توانيم حتي به سرانجام توافقي كه امريكا دو سال پيش امضا كرده نيز مطمئن باشيم پس چطور به آينده نظام خود پس از خلع سلاح مطمئن باشيم؟رسانه اسراييلي هاآرتص نگاه متفاوت‌تري به توافق هسته‌اي با ايران و مساله مذاكره ميان كره شمالي و امريكا دارد و در اين باره مي‌نويسد: ترامپ غرهاي بسيار زيادي درباره برجام مي‌زند اما اگر او در مصالحه با كره شمالي بتواند حتي نيمي از محدوديت‌هايي را كه ايران در برجام پذيرفته بر كيم جونگ اون هم تحميل كند، بي‌شك بسيار خوشحال خواهد شد.
تكرار انتظارهاي ماورايي از برجام در مذاكره با كره شمالي
برخي از رسانه‌هاي امريكايي مانند theamericanconservative از هم‌اكنون قدرت و منطق مذاكره ترامپ را زير سوال برده‌اند و در اين باره مي‌نويسند: ترامپ انتظارهاي ماورايي از يك مذاكره دارد و به عنوان مثال درباره توافق هسته‌اي با ايران مجموعه‌اي از برداشت‌هاي اشتباه را تكرار مي‌كند. او ادعا مي‌كند كه دولت اوباما 150 ميليارد دلار به ايران داده و اين در حالي است كه اين پول متعلق به تهران بوده و در امريكا در بلوكه بوده كه در نتيجه رايزني‌هاي برجامي بايد به ايران بازمي‌گشت، در غيراين‌صورت ايران به چه دليل بايد اعمال محدوديت بر برنامه هسته‌اي خود را مي‌پذيرفت؟ براي ترامپ تعهد ايران به اينكه هيچگاه به سمت سلاح هسته‌اي نخواهد رفت نمي‌تواند پيروزي براي 1+5 يا نظام منع اشاعه به حساب آيد. ترامپ اعتقاد دارد هر كشوري كه مقابل امريكا در مذاكرات قرار مي‌گيرد بايد هر آنچه در چنته دارد را تقديم كند در غير اين‌صورت توافق به دست آمده براي امريكا توافق خوب و قابل دفاعي نخواهد بود. ترامپ تنها در شرايطي برجام را توافقي خوب مي‌دانست كه ايران كلا برنامه هسته‌اي خود را كنار گذاشته، برنامه‌هاي موشكي را تعطيل كرده و تمام پرونده‌هاي سياست خارجي را به ميل امريكا تغيير دهد. با چنين تعريفي كه ترامپ از توافق هسته‌اي با كشوري دارد كه حتي به تسليحات اتمي دسترسي هم پيدا نكرده بود بايد گفت كه ايده وي براي «معامله خوب» با كشوري كه سلاح هسته‌اي دارد، كاملا غيرممكن است.