اجراي ناصحيح آييني كه مي‌تواند باعث سلامت اجتماعي شود
احمد محيط طباطبايي
بر اساس رويدادها يا نقاط بسيار مهم و كليدي تقويم شمسي در ايران دوران باستان، جشن‌ها و آيين‌هايي برگزار مي‌شد كه به نوعي مي‌توان آن را مقوم زندگي كشاورزي ايرانيان دانست. مثل آيين‌هاي آغاز سال نو، پايان فصل درو، پايان زمستان و... يكي از اين جشن‌ها جشن سور است؛ آييني براي خداحافظي با زمستان و سلام به بهار. پريدن از روي آتش در اين جشن به منظور گرفتن گرما و حرارت و رفتن به سوي سال نو و اميدي تازه انجام مي‌شود. تقويم ايراني از شب آغاز و به روز منتهي مي‌شود و از تاريكي به روشني مي‌رسد و پيامي كه در دل خود دارد اين است كه زندگي همواره به سوي اميد در جريان است، بر همين اساس در مناطقي مثل آذربايجان هنگام غروب آفتاب چهارشنبه مردم از روي آتش و هنگام طلوع آفتاب از روي آب مي‌پرند، و مي‌توان گفت اين مراسم كامل‌ترين وجه اين سنت و آيين است.
جشن سور متعلق به ايرانيان همزمان با پايان زمستان و آغاز بهار است و ديگر جشن‌هاي مربوط به آغاز بهار از اين رويداد آغاز مي‌شود. اين جشن در ميان بسياري از اقوام ايراني با تغيير زمان و با حفظ بسياري از ويژگي‌هاي خود بين ارامنه و ديگر اقوام مهاجر به ايران جاري و ساري است. وقتي در يك رويداد و يك پديده فرهنگي و اجتماعي نام يك روز از هفته مي‌آيد، بايد ريشه اين رويداد را در تاريخ ايران بعد از اسلام جست‌وجو كنيم.
چهارشنبه آخر صفر در گذشته مورد احترام شيعيان بود و در دوره‌اي جشن گرفته مي‌شد. اما به دليل اينكه با مناسبت‌هاي سوگواري شيعيان مثل اربعين همراه شد، ايرانيان شيعه به تاريخ شمسي اين رويداد بازگشتند. يكي از ميراث‌هاي مهم شيعيان به چهارشنبه آخر صفر و آغاز قيام مختار ثقفي برمي‌گردد. دليل اينكه مختار در چهارشنبه پاياني صفر قيام خود را آغاز كرد، اين بود كه در آن سال چهارشنبه آخر صفر همزمان با جشن سور ايرانيان بود. ايرانياني كه در كوفه بودند، جشن سور برپا كرده و آتش افروخته بودند. حكومت ابن زياد هنگامي كه آتش‌ها را ديد با اين تصور كه آتش مربوط به جشن سور است، اقدامي انجام نداد، در حالي كه همين شب آغاز قيام شيعيان عليه حكومت به رهبري مختار بود كه پيروز هم شد. بعد از اين سال بود كه جشن سور به نام چهارشنبه‌سوري تغيير نام داد. شايد عدم درك صحيح و شناخت از اين آيين باعث شده كه برخورد‌هايي با چهارشنبه‌سوري صورت گيرد كه ارتباط چنداني با اين آيين ندارد. جدا از ريشه‌يابي اين آيين بايد به اين نكته توجه كرد كه يك آيين در زمان فعلي چه ويژگي و ثمراتي دارد. يكي از ويژگي‌هاي مهم چهارشنبه آخر سال، مراسم قاشق‌زني يا شال اندازي است، در اين مراسم افرادي كه كدورت و ناراحتي از يكديگر داشتند، براي اينكه حرمت‌ها را حفظ كنند، بدون اينكه چهره خود را به صاحبخانه نشان دهند، با گذاشتن يك نشانه از خود داخل شال يا كاسه، به در خانه كسي مي‌رفتند كه به هر دليلي از او كدورتي داشتند. اگر صاحبخانه موافق زدودن اين ناراحتي بود در ظرف يا شال، شيريني قرار مي‌داد و در غير اين‌صورت تكه‌اي زغال در ظرف قرار مي‌داد. مراسم جنبي ديگري هم در اين آيين وجود دارد كه نشان از تاثير‌گذاري آن در رفتارهاي اجتماعي دارد. اما عدم درك صحيح، نا آگاهي از ريشه‌هاي بعد از اسلام اين آيين، باعث شده سنت و آييني كه مي‌توان از آن در جهت سلامت اجتماع و همگرايي و وفاق ملي استفاده كرد، به صورتي ناصحيح اجرا شود. «دق» كردن يكي از ويژگي‌هاي اين سنت بوده كه در دوره مغول و زماني كه باروت به ايران مي‌آيد، چين با استفاده از ابزار آتش‌بازي اين آيين را تكميل‌تر مي‌كنند و به اين جشن صورتي جديدتر مي‌دهند. دادوستد بين مفاهيم فرهنگي در زمان‌هاي مختلف، چهارشنبه‌سوري را تبديل به آييني كرده كه در زمان ما وجود دارد. اما امروز شاهديم تنها جنبه‌هاي خاص اين آيين مورد توجه قرار گرفته است. اميدواريم از جنبه‌هاي مثبت اين آيين در جهت ايجاد يك جامعه پوياتر و نزديك‌تر به هم و زدودن ناراحتي‌ها بهره كافي را ببريم. رييس ايكوم ايران