طولاني ترين جنگ فرامرزي امريكا
همچنان قرباني مي‌گيرد
افغانستان؛ بدون دورنماي صلح
شهاب شهسواري
استراتژي جديد دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا براي افغانستان، تغييري در شرايط امنيتي اين كشور ايجاد نكرده و دورنماي پايان جنگ ۱۶ ساله امريكا را در افغانستان تا افق نامعلومي به تاخير انداخته است. اين خلاصه نتايج گزارشي است كه بازرسي كل پنتاگون در ابتداي سال ۲۰۱۸ منتشر كرد. در اين گزارش تاكيد شده است كه هيچ پيشرفتي در وعده مقام‌هاي نظامي و دولتي امريكا براي گسترش كنترل دولت مركزي كابل به ۸۰ درصد از سرزمين‌هاي افغانستان ايجاد نشد. طولاني‌ترين جنگ فرامرزي امريكا سال آينده در شرايطي وارد هفدهمين سال خود مي‌شود كه وضعيت امنيت در افغانستان همچنان بسيار شكننده است. تازه‌ترين گزارش سالانه سازمان ملل متحد از تعداد تلفات غيرنظامي جنگ افغانستان نشان مي‌دهد كه سال ۲۰۱۷ براي چهارمين سال متوالي تعداد كشته‌شدگان و مجروحان غيرنظامي جنگ در افغانستان بيش از ۱۰ هزار نفر است. دفتر نمايندگي سازمان ملل متحد در افغانستان( UNAMA )در گزارش سالانه خود كه بهمن ماه امسال منتشر كرد، از كشته‌شدن ۳۴۳۸ غيرنظامي و مجروح شدن ۷۰۱۵ افغان در حملات مختلف نيروهاي شبه‌نظامي، گروه‌هاي تروريستي و حملات نيروهاي متحد دولت افغانستان خبر مي‌دهد. بر اساس اين گزارش هر چند تعداد تلفات سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ برابر با ۹ درصد كاهش نشان مي‌دهد، اما وضعيت همچنان در افغانستان نگران‌كننده است. بر اساس اين گزارش تعداد كشته‌شدگان غيرنظامي حملات نيروهاي ائتلاف تحت رهبري امريكا در سال ۲۰۱۷ نسبت به گذشته افزايش يافته است. نمايندگي سازمان ملل در افغانستان از سال ۲۰۰۹ تاكنون آمار كشته‌شدگان غيرنظامي در جنگ افغانستان را ثبت مي‌كند و بر اساس گزارش اين دفتر طي ۸ سال گذشته ۲۸ هزار غيرنظامي كشته و ۵۲ هزار نفر زخمي شده‌اند.
استراتژي جديد
بر اساس تازه‌ترين آمار منتشر شده از سوي پنتاگون در پايان سال ۲۰۱۷ معادل۱۴ هزار نيروي امريكايي در افغانستان مستقر هستند در حالي كه در پايان سال ۲۰۱۶، بعد از تصميم دولت باراك اوباما براي حفظ بخشي از نيروها در چهار ولايت كابل، قندهار، بگرام و جلال‌آباد تعداد نيروهاي امريكايي در خاك افغانستان به ۸۴۰۰ نفر كاهش يافته‌بود. بر اساس آمار ناتو، ۱۳۵۷۰ نيروي ناتو نيز در كنار نيروهاي امريكايي همچنان در خاك افغانستان هستند. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا ماه آگوست سال جاري اعلام كرد كه قصد دارد تعداد نيروهاي امريكايي در افغانستان را بيشتر كند و اختيارات بيشتري بر عهده فرماندهان امريكايي در ميدان قرار دهد. بعد از نزديك به ۶ ماه از اعلام استراتژي جديد، نه تنها تغيير چشمگيري در وضعيت امنيت افغانستان ايجاد نشده است، بلكه طالبان در واكنش به اقدام دولت ترامپ در افزايش نيروها، موج جديدي از حملات را در سراسر افغانستان آغاز كرده است. هر چند يكي از اهداف استراتژي جديد ترامپ، كشيدن طالبان پاي ميز مذاكره عنوان شده‌بود، اما سخنگوي طالبان، ذبيح‌الله مجاهد مي‌گويد كه گروه متبوعش هيچگاه قصدي براي گفت‌وگو با امريكا نداشته و ندارد. افزايش حملات طالبان و اقدام به انفجار انتحاري در مركز كابل با بيش از ۱۰۰ كشته باعث شد دولت افغانستان و دولت امريكا، همزمان اعلام كنند كه ديگر دنبال گفت‌وگو با طالبان نيستند و به گفته دفتر رياست‌جمهوري افغانستان «در ميدان جنگ به دنبال صلح مي‌گردند.»
بمب‌گذاري‌هاي انتحاري و حملات شبه‌نظاميان در كابل و ديگر نقاط افغانستان، پاييز و زمستان سال ۱۳۹۷ بار ديگر شدت گرفت. حمله به هتل اينتركنتينانتال، انفجار در خبرگزاري صداي افغان، انفجار در مساجد شيعيان و حمله به يك مركز شلوغ تجاري در نزديك سفارتخانه‌هاي خارجي با يك آمبولانس بمب‌گذاري شده با ده‌ها كشته و زخمي فقط بخشي از روزهاي دردناك كابل از پايان تابستان سال ۱۳۹۶ بودند. بر اساس يك گزارش تحقيقي بي‌بي‌سي، طالبان اكنون در ۷۰ درصد از خاك افغانستان حضور دارد، ۴ درصد سرزمين‌هاي اين كشور كاملا در كنترل طالبان است و اين گروه در ۶۶ درصد سرزمين‌ها فعاليت مي‌كند. بر اساس گزارش ديگر، ائتلاف تحت رهبري امريكا مي‌گويد كه طالبان در ۴۴ درصد از سرزمين‌هاي افغانستان يا كنترل كامل را در اختيار دارد يا براي در اختيار گرفتن كنترل مناطق عمليات انجام مي‌دهد. بر اساس گزارش بي‌بي‌سي از ۳۹۹ منطقه مسكوني در خاك افغانستان، فقط ۱۲۲ منطقه هستند كه در كنترل كامل دولت اشرف غني، رييس‌جمهور قرار دارند.
رشد داعش
در عين حال يك گروه تازه نيز در افغانستان در حال گسترش نفوذ خود است. داعش طي يك سال گذشته به‌شدت در مناطق مختلف افغانستان فعال شد. اين گروه كه در افغانستان با عنوان «استان خراسان دولت اسلامي» فعاليت مي‌كند، بر اساس برآورد بي‌بي‌سي در ۳۰ منطقه از افغانستان نفوذ دارد، هر چند هنوز كنترل كامل هيچ يك از اين مناطق را در اختيار نگرفته است. طي سال گذشته داعش از مناطق شمال و جنوب شرق افغانستان، كم‌كم به كابل هم نفوذ كرده است و تعداد عمليات‌هاي اين گروه در كابل، پايتخت نسبت به گذشته افزايش چشمگيري يافته است. حملات انتحاري به نماز جمعه شيعيان، مسجد امام زمان و عزاداران روز عاشورا در كنار حمله به مركز فرهنگي تبيان و خبرگزاري صداي افغان از جمله حملات فرقه‌گرايانه‌اي بود كه پايتخت افغانستان را به لرزه در آورد. برهان عثمان، تحليلگر مسائل افغانستان در گروه بين‌المللي بحران در گفت‌وگو با گاردين مي‌گويد: «طي دهه‌هاي گذشته با وجود ناامني و جنگ‌هاي متعدد در خاك افغانستان، حملات فرقه‌گرايانه و كشتار شيعيان سابقه نداشت و اين روندي است كه با ورود داعش به خاك افغانستان به تازگي آغاز شده است. »
معضل خشخاش
در كنار جنگ و مشكلات امنيتي، كشت خشخاش به يكي از عمده‌ترين مشكلات افغانستان بدل شده است، موضوعي كه يك تهديد جهاني به حساب مي‌آيد. اما از سال ۲۰۰۱ كه امريكا جنگ در افغانستان را شروع كرد تاكنون نه تنها وضعيت توليد مواد مخدر در افغانستان بهبود نيافته بلكه بر اساس تازه‌ترين گزارش‌ها زمين‌هاي زير كشت گسترش بسيار بيشتري يافته‌اند و توليد ترياك در افغانستان به بالاترين ميزان خود رسيده است. به گفته سلامت عظيمي، وزير مبارزه با مواد مخدر افغانستان، سال ۲۰۱۷ زمين‌هاي زير كشت خشخاش افغانستان با افزايش ۶۴ درصد به ۳۴۰ هزار هكتار افزايش يافته‌اند. توليد ترياك در افغانستان در سال ۲۰۱۷ بيش از ۱۰ هزار تن بود كه نزديك به ۵ برابر بيشتر از ۲۰ سال پيش است. گروه طالبان و ديگر گروه‌هاي تندرو در افغانستان از درآمد زمين‌هاي زير كشت خشخاش و آزمايشگاه‌هاي توليد مواد مخدر براي تامين منابع مالي خود اقدام مي‌كنند. بر اساس ارزيابي دفتر جرايم و مواد مخدر سازمان ملل متحد معادل ۱۶ درصد از كل توليد ناخالص داخلي افغانستان و دو سوم از كل درآمد بخش كشاورزي اين كشور، از كشت خشخاش تامين مي‌شود كه تقريبا تمامي آن به جيب جنگ‌سالاران گروه‌هاي تندرو مي‌رود. امريكا طي يك سال گذشته عمليات ويژه‌اي براي مقابله با كشت خشخاش و آزمايشگاه‌هاي توليد مواد مخدر آغاز كرده است، اما آمار نشان مي‌دهد كه اين عمليات و بمباران ساختمان‌هاي مشكوك به آزمايشگاه و تلاش براي بازپس‌گيري زمين‌هاي زراعي از كنترل طالبان، نه تنها موفق نبوده، بلكه نتيجه عكس داشته است.
دورنماي مذاكرات
طي ماه‌هاي ابتدايي سال ۲۰۱۸ و بعد از يك دوره حملات تند لفظي از سوي ارگ رياست‌جمهوري و مقام‌هاي طالبان در افغانستان، بار ديگر اميدهاي انجام گفت‌وگو ميان طالبان و دولت اشرف غني زنده‌شده است. هر چند هيچ يك از دو طرف حاضر به اظهارنظر خوشبينانه در مورد امكان موفقيت گفت‌وگوها نيستند، اما برخي نشانه‌ها مبني بر تمايل طالبان براي گفت‌وگو با دولت مركزي ارسال شده است. طالبان اصلي‌ترين پيش‌شرط خود براي صلح با دولت مركزي را «پايان اشغالگري» توسط امريكا و ناتو عنوان مي‌كند و تاكيد مي‌كند كه با امريكايي‌ها حاضر به گفت‌وگو نيست. همزمان امريكا از زمان اعلام استراتژي جديد فشار زيادي را بر اسلام‌آباد وارد كرده است، دونالد ترامپ رسما پاكستان را به حمايت از تروريسم و تلاش براي بي‌ثباتي در افغانستان متهم كرده است و دولت امريكا كمك‌هاي نظامي و كمك‌هاي مالي به پروژه مشترك ضد تروريسم با پاكستان را كاهش داده است. طي ماه‌هاي ابتدايي سال ۲۰۱۸ خبرهايي از آغاز گفت‌وگوهاي مقدماتي ميان نمايندگان دولت كابل و طالبان منتشر شد، گمانه‌زني‌هايي در مورد احتمال ديدار ميان مقامات بلندپايه افغانستان با هيبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان در اسلام‌آباد پاكستان و برقراري مذاكرات در استانبول مطرح شده است. اما همزمان جنگ در افغانستان ادامه دارد و اين جنگ بي‌پايان مردم افغانستان را روز به روز بيشتر با ناامني و بي‌ثباتي مواجه مي‌كند.