اولويت؛ اصلاح برجام

سارا معصومي

مايك پمپئو، تاجر 54 ساله‌اي كه با عنوان جمهوريخواه وارد عرصه سياسي ايالات متحده شده خود را براي انتقال از سازمان اطلاعات مركزي ايالات متحده (سيا) به ساختمان وزارت امور خارجه آماده مي‌كند. روز پنجشنبه وي براي نخستين‌بار در جمع سناتورهاي كميته روابط خارجي مجلس سناي امريكا حاضر شد تا در جامه نامزد دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده براي پست وزارت خارجه به سوال‌هاي سناتورها پاسخ دهد. بيشترين سوال‌ها از مايك پمپئو به ايران، سوريه و كره شمالي ارتباط داشت. كره شمالي آمادگي براي مذاكره درزمينه خلع سلاح هسته‌اي را اعلام كرده و عده‌اي در پيونگ‌يانگ و البته واشنگتن مشغول برنامه‌ريزي براي نخستين ديدار كيم جونگ اون با دونالد ترامپ هستند. بحران در سوريه همزمان با دومين حمله نظامي مستقيم امريكا عليه دولت مركزي در سوريه وارد فاز جديد و البته پيچيده‌تري شده و فرجام توافق هسته‌اي ايران با 1+5 نيز به دليل تهديدهاي رييس‌جمهور امريكا براي خروج از برجام نامشخص است. لذا سناتورهاي جمهوريخواه و دموكرات امريكايي پرسش‌هاي بسياري براي كيش و مات كردن نامزد دونالد ترامپ در چنته داشتند.

هواخواه ديپلماسي‌ام نه جنگ‌طلب

پمپئو در اين جلسه استماع تلاش كرد چهره متفاوت‌تري از خود به تصوير بكشد. برخورداري از روحيه جنگ‌طلبي را رد كرد و خود را مردي خواند كه به دنبال توسل به ديپلماسي است و نه اعزام جوانان امريكايي به ميدان‌هاي نبرد. تاكيد كرد كه شايد منتقد برخي مذاهب يا گرايش‌هاي اجتماعي باشد اما رفتار خالي از عدالت ندارد و البته از حرف به حرف سخنان وي اين نتيجه‌گيري برمي‌آيد كه وزير خارجه جديد امريكا قرار است در سه سال باقي مانده از دور نخست رياست‌جمهوري ترامپ «بله‌قربان‌گوي خوبي» باشد. وي حتي در شرايطي كه از سوي برخي سناتورها براي بيان محور گفت‌وگوهاي خود با رييس‌جمهور تحت فشار قرار گرفت نيز ذره‌اي از وفاداري به رييس‌جمهور فاصله نگرفت و ادعا كرد كه محتواي گفت‌وگوهاي خود با وي درباره رييس سابق اف بي‌آي را به ياد نمي‌آورد. صف‌بندي جنگ‌طلب‌ها در كاخ سفيد سناتورهاي امريكايي را نگران كرده و نكته جالب توجه در جلسه كميته روابط خارجي سنا اين بود كه همان چهره‌هايي كه از ابتدا مخالف توافق هسته‌اي با ايران بودند و همواره در چند دهه گذشته به دنبال تشديد فشار بر ايران بوده‌اند با نگراني از نامزد ترامپ براي پست وزارت خارجه سوال مي‌كردند كه آيا قرار است در خروج احتمالي امريكا از برجام كنار رييس‌جمهور بايستد يا واقعيت منفعت واشنگتن در باقي ماندن در توافق هسته‌اي تا زماني كه ايران به تعهدات خود پايبند است را به وي يادآوري خواهد كرد. اظهارات پمپئو درباره نحوه برخورد با ايران از انسجام چنداني برخوردار نبود. وي به طور قطع نه از خروج از برجام سخن گفت و نه از باقي ماندن در آن اما آنچه از فحواي كلام وي قابل استناد بود اين است كه امر، امر دونالد ترامپ است.

سابقه‌اي كه پاك نمي‌شود

مايك پمپئو و اظهارنظرهايش درباره ايران در تاريخ روابط سياسي پرتنش معاصر تهران – واشنگتن ثبت شده و با سخنان وي در كميته روابط خارجي سنا پاك نمي‌شود. وي از مخالفان سرسخت برجام بود و براي ممانعت از حصول و سپس اجراي آن همه تلاش خود را به كار گرفت. وي به راحتي از حمله نظامي به ايران حمايت كرد و تاكيد داشت كه نبايد هزينه‌هاي اين بمباران را چندان بالا تصور كرد. او دولت باراك اوباما، رييس‌جمهور سابق ايالات متحده را به انجام توافق‌هاي پنهاني با ايران متهم اما هيچگاه مدرك مستدلي براي اثبات ادعاي خود رو نكرد. سابقه پمپئو در اظهارنظرهاي صرفا ضدايراني و بدون پشتوانه اطشلاعاتي سناتورهاي كميته روابط خارجي را نگران اين كرده است كه آيا وي مي‌تواند طرح‌هاي خود براي مقابله با تهران را با اطلاعات موثق تقويت كند يا ترجيح مي‌دهد در جامه وزير خارجه نيز با تصميم‌هاي هيجاني كار را پيش ببرد؟ امروز ديگر كمتر كسي در امريكا حتي در جمع مخالفان و منتقدان برجام مي‌تواند از فوايد امنيتي توافق هسته‌اي به سادگي عبور كرده يا آن را كم‌اهميت جلوه دهد. سرويس‌هاي اطلاعات امنيت ملي امريكا در ماه فوريه 2018 به صراحت در گزارشي فوايد امنيتي برجام را برشمردند. دراين گزارش‌ها تاكيد شده كه برجام زمان مورد نياز ايران براي توليد مواد هسته‌اي مورد نياز در بمب اتمي را افزايش داده و اگر قبلا اين زمان چندماه پيش‌بيني شده بود اكنون به قريب به يك سال رسيده است. در ادامه تاكيد شده كه حتي در صورتي كه ايران تصميم بگيرد به سمت بمب هسته‌اي برود نيز رفتارهاي غيرمتعارف اتمي اين كشور توسط آژانس بين‌المللي انرژي اتمي رصد خواهد شد. با اين وجود پمپئو در چندسال اخير و حتي در ميانه انجام مذاكرات نيز ترجيح مي‌داد با هرابزار ممكن از شكل‌گيري نخستين توافق ميان ايران و امريكا پس از انقلاب اسلامي ايران سرباز بزند. در سال 2014 وي اعلام كرد كه امريكا بايد به جاي مذاكره با ايران به گزينه حمله نظامي فكر كند و پيشنهاد حمله هدفمند به مراكز تاسيسات هسته‌اي ايران را داد. در همان زمان هم تحليلگران مطلع در ساختار اطلاعاتي- امنيتي امريكا اعتقاد داشتند كه حمله به ايران در هر اندازه‌اي تنها مي‌تواند به تنش بيشتر در منطقه منتهي شود و همچنين توانايي هسته‌اي ايران را نهايتا چندسال عقب ببرد اما از نابودي اين توانمندي خبري نخواهد بود. در روز 14 جولاي سال 2015 زماني كه توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 به دست آمد نيز پمپئو ادعا كرد كه ايران به دنبال ويران كردن ايالات متحده است و تهران در سايه برجام مي‌تواند برنامه اتمي خود را ادامه دهد. وي همچنين دولت باراك اوباما را متهم كرد كه به جاي پرداختن به سياست خارجي درست، امريكا را تسليم ايران كرده است. در مدت زماني كه كنگره امريكا مشغول بررسي برجام و اجراي آن توسط ايالات متحده بود نيز پمپئو به همراه سناتور تام كاتن از جمهوريخواهان دو آتشه مخالف ايران به وين رفت و با حضور در محل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي سوال‌هايي را درباره چگونگي مختومه اعلام شدن پرونده ابعاد احتمالا نظامي برنامه اتمي ايران موسوم به پي‌ام دي مطرح كرد. وي پس از بازگشت از آن سفر دولت وقت امريكا را به توافق‌هاي پنهان و اعلام نشده با ايران متهم كرد. تلاش‌هاي پمپئو براي تحت تاثير قرار دادن برجام با ورود توافق به فاز اجرا نيز متوقف نشد و وي در فوريه سال 2015 درخواست ويزا براي سفر به تهران را مطرح كرد. وي يكي از دلايل خود براي انجام اين سفر را بازديد از تاسيسات هسته‌اي ايران خوانده بود. وي البته در نامه‌اي خطاب به دولت ايران نيز هشدار داده بود كه دولت بعدي امريكا مي‌تواند برجام را با چرخش يك قلم از كارايي و اجرا ساقط كند. پس از آن نيز تنها چند روز مانده به سالروز حصول برجام پمپئو ادعا كرد كه توافق هسته‌اي با ايران امنيت امريكا را ارتقا نداده و در نتيجه كنگره بايد براي تغيير رفتار ايران اقدام كند. وي تا پيش از حضور در تيم ترامپ به عنوان رييس سيا، طرح‌هاي متعددي را براي تحت فشار قرار دادن ايران به صحن كنگره برد كه يكي از آنها ممنوعيت خريد آب سنگين از ايران بود. وي پيش از انتصاب در كابينه ترامپ نيز در توييتي ادعا كرد به دنبال فرصتي است كه بتواند به توافق افتضاح با ايران پايان دهد. با چنين سابقه‌اي سناتورها در حالي روز پنجشنبه به وقت امريكا پمپئو را مقابل خود نشاندند كه اصلي‌ترين پرسش‌هاي آنها اين بود: آيا وي به دنبال كشتن برجام است يا بمباران ايران يا تغيير نظام در اين كشور آن هم با تكرار الگوي عراق؟