نگاهي به رمان «زندگي جاي ديگري است»
گوشه‌اي از جهان يك ابرنويسنده
رسول آباديان
ميلان كوندرا در ايران بيشتر به خاطر رماني چون «بارهستي» معروف است اما آنچه اين نويسنده چك را در سطح جهان بر سر زبان‌ها انداخته، جهان تو‌در‌توي ذهني و پيوند نوعي طنز و روانشناسي و گره زدن فلسفه و ادبيات است. بر خلاف نظريه بسياري از منتقدان، كوندرا نويسنده‌اي سخت‌نويس نيست اما مطالعه كارهايش بدون خرده شناختي از موارد بالا نمي‌تواند آنگونه كه بايد و شايد هرخواننده از هر طيفي را جذب كند.
اغلب كارهاي كوندرا توسط مترجماني كاركشته به فارسي ترجمه شده كه از ميان آنها مي‌توان به آثاري چون«شوخي، مهماني خداحافظي، هويت، جهالت و... اشاره كرد. اما رمان «زندگي جاي ديگري است» به دليل حال و هواي منحصر به فردش، حكايت ديگري دارد. اين كتاب كه توسط پانته‌آ مهاجر كنگرلو ترجمه شده و چاپ دهمش به تازگي روانه بازار كتاب شده، شايد آسان‌خوان‌ترين اثر اين نويسنده باشد.
كوندرا در اين اثر بر خلاف بسياري ازكارهاي ديگرش، بيشتر بر زاويه طنز تمركز كرده و جهان پيرامون خود را با ساخت شخصيت‌هايي كميك در فضاهايي كميك‌تر عرضه كرده است. گرچه نگاه نويسنده در اين اثر بيشترنگاهي سمبوليك است و فاجعه‌هاي اجتماعي اغلب در بستري از نگاه فانتزي ساخته و پرداخته شده‌اند اما خواننده به خوبي، ذات هدفمندي اينگونه نوشتن را درك مي‌كند و همراه باشخصيت‌هاي داستان به تاريك و روشن ذهنيت خالق اثر سفر مي‌كند.
در اين اثر با شاعري بريده از اجتماع خشم‌آلود مواجهيم كه انقلاب كمونيستي او را به مرز نوعي مسخ شدگي و به دنبال آن گم‌شدن در جهان بي‌گماني محكوم كرده است.
فكر اوليه ساخت اين رمان داراي جديتي از جنس آشوب و هرج و مرج است و خواننده بيم آن رادارد كه نتواند فضاي اين كاررا مانند ديگر آثار كوندرا هضم كند اما به محض آغاز كتاب پي مي‌برد كه اتمسفر داستان با وجود نوعي خشونت ذاتي، حتي در مواقعي مي‌تواند خنده بر لب مخاطب بياورد. گرچه منتقدان زيادي اين اثر را، اثري در نكوهش شعر و شاعري ارزيابي كرده‌اند اما بايد گفت كه رگه‌هايي از احياي رمانتيسم توانسته كوندرايي ازنوع ديگر را در مقابل چشمان ما قرار دهد. همان‌گونه كه در پشت‌نويس كتاب آمده اين اثر حماسه طنزآميزي است در وصف جواني كه مفاهيمي همچون كودكي، جواني، مادري و شاعري را به چالش مي‌كشد. ميلان كوندرا در اين رمان، درقالب زندگي‌نامه شاعري جوان به بررسي يك فاجعه مي‌پردازد. اينكه شعر چگونه به ياري نيروهاي اهريمني در اجتماع مي‌آيد و هنر را به ضد خود تبديل مي‌كند.
شخصيت چند‌پهلوي «ياروميل» به عنوان شخصيتي باهوش و در عين حال خسته‌كننده و كسالت‌آور، يادآور آدم‌هايي است كه انگيزه زندگي را به گونه‌هاي مختلف از دست داده‌اند و
سيطره كمونيست اين حس بد را صدچندان كرده است.
نحوست كمونيسم و درپي آن پديدآمدن نوعي چندچهرگي در اجتماع، نويسنده را برآن داشته كه در قالب ساخت يك شخصيت، به همه زوايا سرك بكشد و هزارتوي ذهنيت‌هاي اجتماعي بيمار را مورد كنكاش قرار دهد. كوندرا با تيزهوشي ذاتي خود، در اين رمان، اغلب شيوه‌هاي نويسندگي را دركنار هم قرار داده كه حاصلش آفرينش اثري براي همه اقشار جامعه است.
چاپ دهم رمان «زندگي جاي ديگري است» از سوي موسسه انتشاراتي نشرنو عرضه شده است.