زهرا چوپانكاره: سال 1393 بود كه «حميدرضا كفاش» معاون وقت پرورشي و فرهنگي وزارت آموزش و پرورش اعلام كرد كه دوره‌هاي آموزشي تربيت جنسي براي معلمان و خانواده‌ها طراحي شده و قرار است به اجرا درآيد. حال بيشتر از سه سال از اعلام اين موضوع مي‌گذرد و كار برگزاري اين دوره براي خانواده‌ها به انجمن اوليا و مربيان سپرده شده است. پس از انتشار خبر آزار جنسي دانش‌آموزان مدرسه غرب تهران، بحث لزوم آگاهي‌بخشي به معلمان، خانواده‌ها و دانش‌آموزان در افكار عمومي و رسانه‌ها دوباره پررنگ شد. نورعلي عباسپور، مديركل برنامه‌ريزي انجمن‌هاي مدارس، آموزش خانواده و مشاوره اوليا مي‌گويد كه اين انجمن در حال حاضر تنها در حوزه دوره مخصوص خانواده‌ها فعال است و بحث تربيت جنسي در قالب دوره‌هاي آموزشي براي خانواده‌ها به اجرا درمي‌آيد. عباسپور مي‌گويد به هنگام اجراي نيازسنجي از تمامي استان‌ها تنها موضوعي كه به صورت واحد از سوي تمامي انجمن‌هاي اوليا و مربيان در سراسر كشور مطرح شده است همين بحث تربيت جنسي است. گفت‌وگوي او را با «اعتماد» مي‌خوانيد.
بحث آموزش تربيت جنسي براي خانواده‌ها از سال 93 مطرح شد. اين دوره‌ها در حال حاضر چگونه و به چه شكلي برگزار مي‌شوند و چقدر گستردگي دارند؟
يكي از كارهايي كه از جمله اولويت‌هاي كار انجمن اوليا و مربيان قرار دارد، آموزش والدين است. در زمينه آموزش والدين به دو روش عمل مي‌كنيم يكي آموزش حضوري است كه انجمن مدارس براي برگزاري آنها متناسب با نيازي كه در مدرسه هست برنامه‌ريزي مي‌كند و اساتيد دعوت مي‌شوند و آموزش‌ها را ارائه مي‌كنند. در اين حوزه ما حدود 8 هزار مدرس آموزش خانواده داريم كه از طريق آزمون متمركز كشوري از ميان فرهنگيان رسمي كه فوق‌ليسانس به بالا هستند و اساتيد دانشگاه، جذب مي‌شوند. اين اساتيد پس از مصاحبه و گذراندن دوره آموزشي جواز حضور در كلاس‌ها را دريافت مي‌كنند. علاوه بر اين ما در اين زمينه عناوين اين دوره‌ها را هم با توجه به نيازسنجي‌اي كه در سطح كشور برگزار مي‌شود، مشخص مي‌كنيم. يكي از عناوين كه از سال گذشته به‌صورت ويژه رويش كار كرديم چون تقاضاي بيشتري هم براي آن وجود داشت، بحث مراقبت‌هاي جنسي بود كه در سطح كشور در اغلب استان‌ها و شهرستان‌ها اين دوره‌ها برگزار شد. الان هم اين موضوع جزو اولويت‌هاي ما در بحث آموزش خانواده است. اساتيد اين دوره‌ها كه عموما از رشته‌هاي مشاوره و روانشناسي هستند هم خودشان اطلاعات مناسبي دارند و هم ما اطلاعاتي در اختيارشان قرار مي‌دهيم. به صورت غيرحضوري هم آموزش‌ها در قالب نشريه «پيوند» ادامه پيدا مي‌كند. اين نشريه با بيش از 50 هزار تيراژ طي 9 ماه تحصيلي ميان مدارس و والدين توزيع مي‌شود و در اين نشريه مقالات و يادداشت‌هاي متعددي در زمينه تربيت جنسي دانش‌آموزان و جهت راهنمايي والدين منتشر مي‌كنيم. در چند شماره از اين نشريه به صورت ويژه به همين موضوع پرداخته‌ايم و در كنارش كتاب‌هايي با محوريت تربيت جنسي منتشر كرده‌ايم. اين موضوعي نيست كه بگوييم تازه به سراغ آن رفته‌ايم، در سال‌هاي گذشته و به خصوص پارسال روي اين موضوع به صورت جدي كار كرده‌ايم. امسال هم مجدد نيازسنجي‌ها را انجام مي‌دهيم اما به صورت كلي مي‌توان گفت كه در كلانشهرها تقاضا براي دوره‌هاي آموزشي تربيت جنسي زياد است و عموما اساتيدي را مي‌خواهند كه در اين زمينه آگاهي خانواده‌ها را افزايش دهند.
يعني تقاضا براي آموزش در اين حوزه از سوي خانواده‌ها مطرح مي‌شود؟
بله.
اين تقاضا براي دوره‌هاي تربيت جنسي از چه زماني از سوي خانواده‌ها بيشتر مطرح شد؟
پس از اجراي نيازسنجي در تابستان سال گذشته يك محور مشترك در تمامي استان‌ها وجود داشت كه تربيت جنسي بود. مثلا تقاضاي آموزش در حوزه اعتياد، طلاق يا آسيب‌هاي اجتماعي از سوي همه استان‌ها مطرح نشد اما اين موضوع در ميان تمامي استان‌ها مشترك بود.
اين كارگاه‌ها از مقطع خاصي براي پدر و مادرها شروع مي‌شود، يعني مثلا بايد فرزند دبستاني يا دبيرستاني داشته باشند يا تفاوتي ندارد؟
فرقي ندارد، كارگاه‌ها براي همه والدين است. البته آموزش‌ها متفاوت است و مثلا امسال يك راهنماي ويژه براي كلاس اولي‌ها تهيه كرده‌ايم. اما به هر حال اغلب، والدين دانش‌آموزان دبستاني هستند. مي‌دانيد كه حدود هفت ميليون نفر از جمعيت دانش‌آموزي ما مربوط به دوره ابتدايي است. بنابراين به صورت ويژه براي والدين دوره ابتدايي براي آنها برنامه داريم.
هدف اين كارگاه‌ها تنها آموزش والدين براي آگاهي‌بخشي به آنها است يا در مورد صحبت كردن آنها با فرزندان‌شان در مورد امور مربوط به حفاظت از بدن و از‌جمله بحث‌هايي كه مطرح مي‌شود اين است كه به عنوان مثال در مراحل بلوغ چگونه بايد با فرزندشان رفتار كنند. ريز اين مباحث در فصل‌ها مطرح شده.
بحث آگاه شدن بچه‌ها نسبت به حريم بدن و نوع تعامل با افراد ديگر و رفتارهاي مجاز و غيرمجاز ديگران هم جايي در اين آموزش‌ها دارد؟
بله. اين نكات مطرح مي‌شوند. برخي آموزش‌ها از دوره دبستان آغاز مي‌شود، در مورد اينكه بچه‌ها مراقب باشند كه مورد تعرض قرار نگيرند و در اين كارگاه‌ها مواردي مطرح مي‌شود كه والدين بايد چه مراقبت‌هايي انجام بدهند و مثلا شيوه رفت‌وآمدها را چگونه تنظيم كنند كه بچه‌ها از آسيب‌هاي اينچنيني دور بمانند. وقتي صحبت از مراقبت‌هاي جنسي مي‌شود ما تمامي انواع اطلاعات و رفتاري را مد نظر قرار مي‌دهيم كه از طريق آن پدر و مادرها بتوانند از فرزندان‌شان حفاظت كنند.
هر سال به صورت ميانگين چند نفر از مادرها و پدرها در اين دوره‌هاي حضوري شركت مي‌كنند؟
آمار امسال در اوايل تير به دست‌مان مي‌رسد اما سال گذشته حدود هفت ميليون نفر شركت‌كننده در اين كارگاه‌ها داشتيم. امسال بنا داريم سامانه‌اي راه‌اندازي كنيم تا هم بحث نظارت قوي‌تر پيش برود و هم بتوانيم نيازها را در سطح كشور رصد كنيم و نظارت و ارزيابي دوره‌ها هم بهتر انجام شود.
اين دوره‌ها هم در مدارس دولتي برگزار مي‌شوند و هم غيردولتي؟
بله، اين دوره‌ها به تمامي واحدهاي آموزشي كه زيرنظر آموزش و پرورش هستند ابلاغ مي‌شود.
تكليف آموزش نيروهاي حاضر در مدرسه از نيروهاي دفتري گرفته تا معلم‌ها چه مي‌شود؟
دوره‌هاي آموزشي براي مربيان را خود مركز آموزش نيروي انساني براي كاركنان رسمي آموزش و پرورش برگزار مي‌كند. درست است كه ما انجمن اوليا و مربيان هستيم اما روي بحث آموزش والدين تمركز داريم. البته پيشنهاد داده‌ايم كه دوره‌هاي اينچنيني را برگزار كنيم.
درباره موضوعي مثل آنچه در مدرسه غرب تهران اتفاق افتاد، واكنش‌ها و نگراني‌هاي والدين به شما انتقال داده مي‌شود؟
آن موضوعي كه مي‌گوييد، ورود رسانه‌ها سبب شد كه به نگراني‌ها دامن زده شود. رسانه‌ها خانواده‌ها را بيش از آنچه بايد نگران كردند و اغراق صورت گرفت. اما ما به عنوان انجمن يكي از دغدغه‌هاي‌مان است كه چنين مواردي را پيگيري كنيم. اولين ارتباط والدين با مدرسه‌ها از طريق انجمن صورت مي‌گيرد و براي همين خود انجمن جزو اولين مراكزي بود كه در اين موضوع وارد شد. اعتماد خانواده به انجمن است و براي همين مطالبات‌شان از اين طريق پيگيري مي‌شود.
يكي از موضوعاتي كه در اين اواخر مطرح شد اين است كه خانواده‌ها به هر دليلي روي دخترهاي‌شان حساس‌تر هستند و مراقبت‌هاي سختگيرانه‌تري اعمال مي‌كنند در حالي كه در جريان آزار دانش‌آموزان مدرسه تهران، موجي در شبكه‌هاي اجتماعي به راه افتاد كه نشان مي‌داد تعداد قابل توجهي از پسران در طول دوره دانش‌آموزي و كودكي اين آزارها را تجربه كرده‌اند. در اين آموزش‌ها روي نگاه خانواده‌ها كار مي‌شود؟ اينكه جنسيت فرزندان دليلي بر اين نيست كه از آزار در امان باشند.
يك بخشي از كار اين كارگاه‌ها اين است كه براي جلب‌توجه خانواده‌ها از اطلاعاتي كه از گذشته وجود داشته است، استفاده كنند. اطلاعات خانواده‌ها را حساس مي‌كند كه مثلا بچه‌هايي كه مورد تعرض واقع شده‌اند بيشتر چه جنسيتي داشته‌اند و... اين مباحث مطرح مي‌شود تا بحث آغاز شود و خانواده خودش را به مهارت‌هاي لازم براي جلوگيري از تكرار اين اتفاقات مجهز كند. قطعا الان اين اطلاعات كمك مي‌كند؛ هم اطلاعاتي كه قوه قضاييه مي‌دهد و هم بحث‌هايي كه در جامعه مطرح مي‌شود. مدرسي كه در حال حاضر آموزش مي‌دهد دقيقا اين اطلاعات را در اختيار دارد تا با توجه به جنسيت دانش‌آموزان به خانواده‌ها اطلاعات لازم را ارايه دهد.
چطور مي‌سنجيد كه اين آموزش‌ها و دوره‌ها آيا واقعا روي آگاهي خانواده‌ها تاثير مورد نظر را مي‌گذارند يا خير؟
همانطور كه گفتم از امسال قرار است اين بررسي و نظارت در قالب يك سامانه به شكل منسجم‌تري انجام شود. الان ارزيابي از طريق نيروهايي كه در استان داريم انجام مي‌شود، ارزيابي افراد، كيفيت كلاس‌ها و نحوه برگزاري دوره‌ها و... همين اواخر در يكي از شهرستان‌هاي استان كلاس آموزشي در يكي از مدارس برگزار شد كه توانستند 800 پدر دانش‌آموز را آموزش دهند، جمع كردن اين تعداد از پدران يك مدرسه كار بسيار سختي است اما انجام شد. در بسياري موارد يكي از مشكلات اين است كه خانواده‌ها فرصت حضور در كلاس‌ها را ندارند چون درگير كار و مشغله‌شان هستند، براي رفع اين مشكل هم هماهنگي‌هايي انجام داده‌ايم كه اين دوره‌ها را در خود سازمان‌ها و نهادهاي دولتي برگزار كنيم، يعني كساني كه فرزند دارند بتوانند در ساعتي از روز در محل كارشان در اين كارگاه‌ها شركت كنند. الان در برخي استان‌ها اين طرح عملي شده و اميدواريم گسترش پيدا كند.
يكي از عناوين كه از سال گذشته به‌صورت ويژه رويش كار كرديم چون تقاضاي بيشتري هم براي آن وجود داشت، بحث مراقبت‌هاي جنسي بود كه در سطح كشور در اغلب استان‌ها و شهرستان‌ها اين دوره‌ها برگزار شد. الان هم اين موضوع جزو اولويت‌هاي ما در بحث آموزش خانواده است. اساتيد اين دوره‌ها كه عموما از رشته‌هاي مشاوره و روانشناسي هستند هم خودشان اطلاعات مناسبي دارند و هم ما اطلاعاتي در اختيارشان قرار مي‌دهيم. به صورت غيرحضوري هم آموزش‌ها در قالب نشريه «پيوند» ادامه پيدا مي‌كند. اين نشريه با بيش از 50 هزار تيراژ طي 9 ماه تحصيلي ميان مدارس و والدين توزيع مي‌شود و در اين نشريه مقالات و يادداشت‌هاي متعددي در زمينه تربيت جنسي دانش‌آموزان و جهت راهنمايي والدين منتشر مي‌كنيم.