خروج امريكا از برجام و راه‌هاي پيش رو:
به مردم شوك مثبت بدهيد
ابوالفضل دلاوري
كشور ما سال‌هاست كه به‌طور همزمان درگير تعارضات و منازعات داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي است و اين وضعيت به انباشت مشكلات و نابساماني‌هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي و سياسي انجاميده است. صرف‌نظر از بروز و ظهور شكاف‌ها و تعارضات عميق سياسي در برهه‌هاي پيشين دو دهه اخير، رويدادهاي اعتراضي پي در پي، وسيع و متنوع در ماه‌هاي اخير به خوبي بيانگر آن است كه آستانه تحمل گروه‌هاي مختلف اجتماعي در مقابل نابساماني‌ها و فشارهاي اقتصادي و اجتماعي به‌شدت كاهش يافته است. اين در حالي است كه رويكردها و اولويت‌هاي متفاوت و گاه متعارض مقامات، نهادها و نيروهاي سياسي و همچنين دستگاه‌هاي مديريتي همچنان ادامه دارد و مانع مواجهه مناسب و موثر با تنگناها و مخاطرات موجود است.
خروج امريكا از برجام قطعا ايران را هم در سطح روابط بين‌المللي و منطقه‌اي و هم در سطح داخلي با دشواري‌ها و فشارهاي بيشتري مواجه خواهد ساخت. بعيد مي‌نمايد كه ديگر بلوك‌بندي‌هاي جهاني و حتي هم‌پيمانان فعلي كشور بتوانند مانع يا محدود‌كننده اين فشارها شوند. اين فشارها علاوه بر ابعاد سياسي و استراتژيك در ابعاد اقتصادي بيشتر و موثرتر خواهد بود و به سرعت به بدنه اجتماعي منتقل خواهد شد.
شواهد روزمره و مطالعات سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه اعتماد عمومي و اميد اجتماعي روند كاهنده‌اي به خود گرفته و بخشي از جامعه ايراني دچار سرخوردگي سياسي شده و اميد چنداني به چشم‌اندازهاي آينده و بهبود شرايط ندارد. بنا بر اين، در صورت درگيري همزمان كشور با تعارضات و منازعات داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي و با فرض ادامه تنگناها نا سازگي‌هاي درون نظام سياسي – مديريتي كشور، از يك سو، شانس چنداني براي همراهي و همدلي بخش مهمي از مردم با سياست‌ها و تمهيدات كلان باقي نخواهد ماند و از سوي ديگر، باز هم آستانه تحمل مردم در مقابل تنگناها كاهش خواهد يافت و احتمال فوران نارضايتي‌هاي مختلف و تبديل آن به بي‌ثباتي‌هاي سياسي بيشتر خواهد شد. نكته بسيار مهم اين است كه امريكا و متحدان منطقه‌اي‌اش اين‌بار در استراتژي تشديد فشارهاي سياسي و اقتصادي خود بيش از گذشته روي ظهور و تشديد چنين نارضايتي‌ها و فوران‌هاي سياسي داخلي حساب بازكرده‌اند.
در چنين شرايطي وارد كردن شوك‌هاي مثبت به جامعه، به ويژه به نيروهاي موثر اجتماعي و سياسي، مي‌تواند تاثير فراوان و سريعي در احياي اميد و انگيزه و به ويژه بالابردن آستانه تحمل مردم در مقابل فشارها و تنگناهاي موجود و محتمل داشته‌باشد. شوك‌هاي مثبت و اقدامات عاجل به منظور ايجاد چشم‌اندازهاي اميدواركننده را مي‌توان در وهله نخست از دو سطح داخلي و منطقه‌اي آغاز كرد. زيرا تغيير رويكردها در اين دو سطح، نسبت به سطح بين‌المللي علاوه بر سهولت دسترسي، از وجاهت و حتي حجيت عقيدتي بيشتري برخوردار است. براي مثال اقدام به رفع سوءظن‌ها و حل تعارضات در درون كشور و همچنين حركت در جهت حل اختلافات با كشورهاي مسلمان منطقه، علاوه بر وجاهت استراتژيك، مي‌تواند همچون مصداق آيه شريفه «اشداء علي الكفار و رحماء بينكم» از مشروعيت و مقبوليت برخوردار باشد. بر اين اساس پيشنهاد مي‌شود علاوه بر ادامه تلاش‌هاي ديپلماتيك براي مديريت و كاهش سطح تعارضات و فشارهاي بين‌المللي (به منظور كاهش هرچه بيشتر پيامدهاي سياسي و اقتصادي خروج امريكا از برجام) دو رويكرد ذيل به سرعت در دستوركار مقامات و نهادهاي حاكم قرار گيرد:
1- در سطح داخلي لازم است اولا هر چه زودتر اجماع لازم در درون كليت نظام سياسي (ميان قوا و نهادهاي رسمي و غيررسمي) بر سر ايجاد همگرايي سياسي داخلي ايجاد شود. سپس و بلافاصله اقداماتي نمادين نظير: «پايان دادن به محدوديت‌هاي ايجاد شده براي شخصيت‌هاي سياسي منتقد» و همچنين «آزادي زندانيان سياسي» صورت گيرد. همين رويكرد را مي‌توان در عرصه‌هاي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي با «نشان دادن هر چه بيشتر و صريح‌تر اعتماد و احترام به فهم عموم مردم»، همچنين تلاش براي تعميق اين فهم از طريق «شفاف‌سازي رويكردها و سياست‌هاي خارجي و داخلي» و «پايان دادن به فشارهاي غيرضروري و غالبا بي‌فايده بر زندگي روزمره و سبك زندگي مردم» دنبال كرد. البته اعلام و اجراي برخي «سياست‌هاي اضطراري تامين اجتماعي» در مورد گروه‌هاي شديدا آسيب‌پذير نيز ميسر و موثر است. چنين رويكردها و اقداماتي طبعا باعث تقويت اميد و همدلي و همگرايي نيروهاي سياسي و بدنه اجتماعي با دولت و حكومت خواهد شد و مقبوليت نظام سياسي را تقويت خواهد كرد و مهم‌تر اينكه انگيزه و امكان دشمنان خارجي براي استفاده از شكاف‌هاي سياسي و اجتماعي داخلي براي فشار بر كشور را كاهش خواهد داد.
2- در سطح منطقه‌اي لازم است اجماع و اقدام سريعي براي كاهش سطح منازعه در منطقه و حل و فصل اختلافات و تعارضات با رقباي منطقه‌اي - به ويژه عربستان - صورت گيرد. به اين منظور لازم است از همه امكانات و ابزارهاي سياسي و اجتماعي و فرهنگي داخلي و منطقه‌اي براي شكستن جو سوءظن و بي‌اعتمادي ميان دو كشور و فراهم كردن شرايط گفت‌وگو و حل منازعه با اين كشور استفاده شود. اين رويكرد و اقدامات نيز در صورت تداوم و توفيق مي‌تواند به تدريج و چه بسا به سرعت همسويي فعلي ميان رقبا و معارضان منطقه‌اي كشورمان را با سياست‌هاي اسراييل و امريكا تضعيف و بي‌اثر سازد.