برنامه جايگزين به كشاورزان برنج‌كار خوزستان بدهيد
قاسم منصور آل‌كثير
كشاورزان خوزستاني مي‌گويند به ما دستور مي‌دهند كه حق كاشت شلتوك نداريم اما براي بيكاري و خانه‌نشين شدن‌مان فكر و برنامه‌اي ندارند. كشاورزان معتقدند از گذشته‌هاي دور تاكنون خوزستان محل مناسبي براي كشاورزي بوده و اين سيستم مديريت است كه بايد ما را همراهي كند و آبي كه به علت سياست‌هاي اشتباه كم شده را براي ما مهيا كند. در حوضه زهره، خيرآباد و مارون كه مجوز هيچگونه كشتي داده نشده به كشاورزان معوض كشت پرداخت مي‌شود اما در حوضه كارون، دز و كرخه به دليل تعيين زمين براي كشت تابستانه معوض كشت در نظر گرفته نشده است. در حالي كه كشاورزان اصفهان مشغول كشت‌هاي خود هستند، مردم خوزستان و خصوصا شهرستان شوش در كنار سه رودخانه، اجازه كشت شلتوك ندارند. برنج‌كاري و چند محصول ديگر به غير از نواحي شمالي ايران در نقاط ديگر كشور ممنوع شده؛ موضوعي كه خشم كشاورزان و برنج‌كاران را در خوزستان به همراه داشته است. با ابلاغيه استانداري خوزستان در ابتداي خردادماه، كشت تابستانه «برنج» و صيفي در مناطق پايين‌دست كارون و كرخه ممنوع و همچنين، حقابه پرورش ماهي و آبزيان هم لغو شده است. معاون سازمان جهاد كشاورزي خوزستان، بحران آب را دليل اين تصميم‌گيري اعلام كرده و خواسته است برنج‌كاران به دنبال كشت حبوبات و سويا به جاي برنج باشند در حالي كه كشاورزان با اين تصميم مخالفند. طبق آمار رسمي، خوزستان از نظر كشت و توليد برنج بعد از گيلان و مازندران، رتبه سوم كشور را به خود اختصاص داده است و شوش، شوشتر، اهواز، ايذه، باغملك و دشت آزادگان از عمده شهرستان‌هاي برنج‌خيز استان هستند. طي روزهاي اخير ماموران سازمان آب و برق اقدام به قطع پمپ‌هاي كشاورزان كردند و گفتند اجازه كشت نداريد. تجمع كشاورزان نيز بي‌فايده بود و جز «نظاره» چاره‌اي نداشتند. كشاورزان روستاي «بيت يباره» و «بيت يدي» از شهرستان شوش از چند روز پيش اقدام به كاشت شلتوك كردند. آنها مي‌گويند اگر ممنوعيت كشت بود چرا قبل از كاشت به ما اطلاع ندادند؟ اين كشاورزان در نظر داشتند از زهكش شركت نيشكر ميان آب براي كاشت استفاده كنند. كشاورزان مي‌گويند چرا ممنوعيت براي شركت‌هاي نيشكر اجرا نمي‌شود و تنها براي كشاورزان روا مي‌شود؟ آخرين اخبار از وضعيت كشت در حاشيه رود دز چنين است كه كشاورزان از بالا تا پايين دست در تلاش براي آبرساني و جلوگيري از نابودي كشت‌شان هستند. به گفته كشاورزان، زهكش شركت نيشكر ميان آب روزهاي گذشته توسط شركت نيشكر قطع شده است. بخشي از كشاورزانِِ آن منطقه نيز براي كشتِ محصولات‌شان سعي مي‌كنند از باقي مانده اين آب استفاده كنند. كشاورزان از منطقه آهودشت گرفته تا روستاهاي «بيت يدي» و «بيت يباره» هر كدام سعي مي‌كنند به نحوي آب را براي خود نگه دارند. مسوولان و نهادهاي مربوط و ناظر لازم است تبعات اجتماعي چنين وقايعي را بررسي كنند. اكنون احتمال ايجاد شكاف اجتماعي ميان كشاورزان بالادست با پايين دست وجود دارد. پر‌واضح است كه تبعات اجتماعي بسيار جبران‌ناپذيرتر از تبعات اقتصادي است.
مردم انتظار دارند تا نماينده آنان در مجلس چاره‌اي اساسي براي آنان اتخاذ كند. پيش از اين همين كشاورزان در سيلاب دو سال پيش آسيب اقتصادي شديدي ديدند كه نماينده و ديگر مسوولان قادر به رسيدگي و حل مشكلات آنان نشدند. تعداد زيادي از كشاورزان نيز اعتراض خود را در پي اعمال ممنوعيت و محدوديت كشت تابستانه از سوي مراجع ذي‌ربط اعلام و مقابل درِ سازمان آب وبرق خوزستان تجمع كردند. همچنين جمعي از كشاورزان محصولِ «باميه‌كار» روستاي «تل بومه» از توابع شهر ملاثاني مركز شهرستان باوي در اعتراض به آنچه منع كشت و تامين نشدن حقابه برخي محصولات كشاورزي از جمله باميه عنوان شد، روبه روي ساختمان شركت آبرساني شرق كارون تجمع كردند. البته برخي از كارشناسان مي‌گويند به علت كمبود آب، كشاورزان بايد سبك شغل خود و كاشت محصولات را تغيير دهند. براي نمونه خشكسالي و كمبود بارش باران در مسجدسليمان خوزستان بيش از 14هزار هكتار از اراضي ديم كشاورزان را نابود كرد. گفتني است، خوزستان و خصوصا شهرستان شوش از محورهاي توليدات كشاورزي كشور به حساب مي‌آيند. مدير جهاد كشاورزي شوش اخيرا ميزان گندم خريداري شده از كشاورزان اين شهرستان را 215 هزار تن گندم خوراكي و 21 هزار تن گندم بذري بيان كرد و گفت: بخشي از محصول گندم توليدي در شوش به صورت خود‌مصرفي از سوي كشاورزان استفاده مي‌شود. اينكه اين مقدار محصول گندم از سطح 62 هزار هكتار مزارع طرح محوري برداشته شده است. به طور متوسط از هر هكتار مزرعه حدود 3.5 تن گندم برداشت شده است. رييس سازمان جهاد كشاورزي خوزستان، تصميم ممنوعيت كشت شلتوك را نيز عادلانه نمي‌داند. به گفته او، اول اينكه در برخي نقاط مانند باغملك يا بخشي از شوش كشت تك‌محصولي شلتوك انجام مي‌شود و امكان جايگزيني وجود ندارد. از سوي ديگر، سطح زير كشت برنج از ۸۹ هزار هكتار در خوزستان به ۴۹ هزار هكتار در سال‌هاي اخير كاهش يافته است. برخي تصور مي‌كنند مصرف آب براي كشت شلتوك در خوزستان هنوز ۳۵ تا ۴۰ هزار مترمكعب در هر هكتار است در حالي كه ۲۵ هزار هكتار به صورت خشكه‌كاري كشت مي‌شود. با توجه به اين كاهش قابل توجه سطح زيركشت برنج، ممنوعيت كشت شلتوك و برنج در تابستان موجب بيكاري كشاورزان و مهاجرت آنها به حواشي شهرهاي بزرگ مي‌شود.