سفر معاون وزير ارتباطات روسيه به ايران چه دستاوردي براي رسانه‌هاي ايراني داشت؟
روزنامه‌نگاران ايراني و روسي سر يك كلاس مي‌نشينند
گروه اجتماعي| هفته گذشته «آلكسي كنستانتينويچ ولين» معاون وزير توسعه ديجيتال، مخابرات و ارتباطات جمعي روسيه به همراه 10 نماينده از رسانه‌هاي روسيه به ايران سفر كردند تا در ديدار با مقام‌ها و مديران رسانه‌هاي ايران زمينه‌هاي همكاري‌هاي دو جانبه را بررسي كنند. در پايان اين سفر نشست خبري «كميته همكاري‌هاي مشترك رسانه‌اي ايران و روسيه» برگزار شد كه برآورد گفته‌هاي طرف خارجي و همچنين توضيحات مقام‌هاي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار است اين سفر مقدمه‌اي باشد بر فصلي نو از همكاري‌هاي رسانه‌اي ايران و روسيه. يكي از اين زمينه‌ها به همكاري در زمينه آموزش و تبادل تجربيات ميان خبرگزاري‌ها و روزنامه‌هاي معتبر دو كشور مربوط است. اما پيش از آنكه جزييات اين همكاري روشن شود شايد اين سوال پيش بيايد كه رسانه‌هاي مكتوب و مجازي در روسيه چه وضعيتي دارند؟ فقدان شناخت دو كشور از فضاي رسانه‌اي طرف مقابل يكي از نقاط ضعفي است كه «آلكسي كنستانتينويچ ولين» معاون وزير توسعه ديجيتال، مخابرات و ارتباطات جمعي روسيه هم در نشست خبري به آن اشاره كرد.
روزنامه‌ها در روسيه، از گذشته تاكنون
در روسيه ظهور و بروز مطبوعات چه به صورت دست‌نويس و چه به صورت چاپي از جانب مقامات عالي حكومت شكل گرفت. اولين‌بار در سال 1621 در زمان تزار فئودور ميخاييلويچ نسخه‌هاي دست‌نويسي تحت عنوان نامه‌هاي خبري منتشر شد كه حاوي مهم‌ترين اخبار سياسي و اقتصادي خارجي و همچنين مهم‌ترين اخبار روسيه اعم از جنگ‌ها، قراردادهاي دولتي، برنامههاي اقتصادي جديد، آخرين تصميمات دولت روسيه و ساير تغييرات و تحولات جاري در جامعه بود و به اين ترتيب، نخستين روزنامه دست‌نويس روسي در روسيه توسط تزار ايجاد شد. اين نشريه دو يا سه بار در ماه منتشر مي‌شدند. يكي از ويژگي‌هاي شاخص اين روزنامه دست‌نويس، اين بود كه مطالب آن منتسب به شخص تزار يا نزديك‌ترين اطرافيان وي بود. اين نشريه هرگز به دست شهروندان عادي نمي‌رسيد و تنها در ميان حلقه باريكي از درباريان منتشر مي‌شد. پتر كبير در نيمه دسامبر 1702 فرماني را براي چاپ نشريه «وِداماستي» به معناي ليست‌ها يا فهرست‌ها صادر كرد و نخستين شماره اين نشريه به طور آزمايشي و همزمان با صدور فرمان پتر كبير در 16 (17 دسامبر 1702) منتشر شد. با اين حال، اين نسخه‌هاي آزمايشي دست نويس بودند. اما، نخستين شماره چاپي اين نشريه، 13 ژانويه سال 1703 منتشر شد. اين پيشينه نشان مي‌دهد كه از نظر تاريخي، انتشار نشريات در روسيه قدمت زيادي دارد اما بايد روند انتشار نشريات را با جزييات فراوان آن و همزماني‌شان با تحولات سياسي تاريخ روسيه تحليل كرد.
اهميت نشريات محلي براي روس‌ها
به گزارش پايگاه موسسه ايراس، مهدي سنايي، سفير اسبق ايران در روسيه، درباره وضعيت رسانه‌هاي اين كشور نوشته است: «روسيه از نظر تعداد عناوين روزنامه‌ها و نشريات در سطح بالايي قرار دارد. اما همين تعداد عنوان از نظر تيراژ در سطح بسيار پاييني قرار دارند. با فروپاشي شوروي و كم شدن كمك‌هاي دولتي به مطبوعات از سال ۱۹۹۲ قيمت نشريات به‌شدت بالا رفت و در مقابل، تيراژهاي چند ميليوني روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها كاسته شد. روزنامه‌هاي دولتي مانند راسيسكايا گازتا و راسيسكيه وستي توانستند تا حدودي خود را سرپا نگه دارند. اما بيشتر روزنامه‌هاي پر طرفدار به حالت سر در گم و با آينده‌اي مبهم باقي ماندند و بين سال‌هاي ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۸ تيراژ آنها از ۳۸ ميليون به ۵/۷ ميليون سقوط كرد. بيش از هر چيز كاهش تيراژ روزنامه‌هاي مركزي باعث اين افت شديد شد. چون ساكنان شهرستان‌ها كمتر به رويدادهاي مركز علاقه نشان مي‌دادند و مسائل محلي براي‌شان اهميت بيشتري داشت. يكي از ويژگي‌هاي مهم نشريات و روزنامه‌هاي روسيه محلي بودن آنهاست و اين به فواصل جغرافيايي زياد و پراكندگي جمعيت در روسيه بستگي دارد.» معاون وزير ارتباطات روسيه هفته گذشته در پاسخ به سوال خبرنگار «اعتماد» گفت كه تيراژ نشريات ساليانه 7 درصد كاهش مي‌يابد و اكنون نشريات مهم تيراژي بين 50 تا 60 هزار نسخه را تجربه مي‌كنند. با اين حال «آلكسي كنستانتينويچ ولين» اين نكته را هم يادآوري كرد كه روز به روز بر شمار مخاطبان نسخه آنلاين روزنامه‌ها و خبرگزاري‌ها افزوده مي‌شود. به گزارش موسسه ايراس، «نزاويسيمايا گازتا» روزنامه با محتواي سياسي چاپ مسكو، «ايزوستيا» روزنامه‌اي با تيراژ بالا و تحت مالكيت گازپروم، «كامرسانت» روزنامه اقتصادي كه دو مجله هفتگي نيز با عنوان «كامرسانت دنگي» و «كامرسانت ولست»، «پراودا» روزنامه چپگرا كه توسط حزب كمونيست روسيه تاسيس شد و «پارلامنتسكايا گازتا» روزنامه رسمي مجمع فدرال روسيه (شوراي فدراسيون و دوماي دولتي) كه در سال ۱۹۹۸ تاسيس شد از جمله نشريات مهم روسيه به شمار مي‌روند. خبرگزاري‌هاي روسيه مانند روزنامه‌هاي اين كشور سابقه طولاني دارند. «ايتارتاس» خبرگزاري اصلي دولت است كه در سال ۱۹۰۴ تاسيس شد. دومين خبرگزاري مهم دولتي روسيه «ريانووستي» است. اين خبرگزاري از سال ۱۹۹۱ تحت اين عنوان ايجاد شد و از دسامبر ۲۰۱۳ نيز با فرمان پوتين با سرويس بين‌المللي راديو «صداي روسيه» ادغام شد و «خبرگزاري بين‌المللي راشا تودي» را تشكيل دادند. به غير از اين دو، خبرگزاري اينترفاكس نيز يكي از خبرگزاري‌هاي مهم روسيه است كه تحت مالكيت خصوصي قرار دارد. مقام‌هاي روسي از كشوري با چنين مختصات رسانه‌اي حالا به پيشنهاد ايران براي همكاري مشترك چراغ سبز نشان داده‌اند. حتي در سفر هفته گذشته خبرگزاري‌هاي «ايسنا» و «اسپونتيك» قرارداد همكاري امضا كردند. به جز اين معاون وزير ارتباطات روسيه از مشخص شدن 23 زمينه اصلي همكاري خبر داده است كه شامل مواردي چون«تبادل محتوا، شركت در همايش‌ها، تهيه برنامههاي مشترك تلويزيوني و برنامههاي كودك، تبادل فناوري تجهيزات رسانه‌اي و رسانه‌هاي ديجيتال، افزايش دانش روزنامه‌نگاران و...» مي‌شود. اما آلكسي ولين همكاري مشترك ايران در «توليد محتوا» را منوط به شناخت دقيق دو طرف از يكديگر كرد. او توليد پروژه مشترك را نيازمند «شناخت دقيق دو طرف» و «رسيدن به فهم مشترك» دانست و براي نمونه به قواعد اخلاقي حاكم بر توليد محتواي رسانه‌هاي كودك و نوجوان اشاره كرد و گفت: «بايد بتوانيم خودمان را با اين قواعد اخلاقي تطبيق دهيم.»
آموزش و بازديدهاي رسانه‌اي، اولويت معاونت مطبوعاتي
حميد ضيايي‌پرور، مديركل دفتر مطالعات و برنامه‌ريزي رسانه‌ها، در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره دستاوردهاي سفر هيات رسانه‌اي روسيه به ايران گفت: « در اين سفر دو طرف بر اراده جدي‌شان براي همكاري رسانه‌اي تاكيد كردند و ما هم قطعا از اين فرصت براي تقويت رسانه‌ها و آموزش روزنامه‌نگاران ايراني بهره مي‌بريم.» به گفته ضيايي‌پرور قرار است به زودي زمينه برگزاري تورهاي آموزشي روزنامه‌نگاران، برگزاري دوره‌هاي آموزشي مشترك و... فراهم شود. مديركل دفتر مطالعات و برنامه‌ريزي رسانه‌ها در عين حال تحقق اين اهداف را در گروي وجود تقاضا از سوي رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران ايراني دانست و گفت: «ما در دفتر مطالعات و برنامه‌ريزي رسانه‌ها از ايجاد هر فرصتي براي تقويت نگاه حرفه‌اي خبرنگاران و روزنامه‌نگاران حمايت مي‌كنيم و احتمال مي‌دهيم ظرف ماه‌هاي آينده بررسي‌هاي جزيي‌تر برگزاري كارگاه‌هاي آموزشي روزنامه‌نگاران را به نتيجه برسانيم چرا كه معتقديم اين تعامل‌ها موجب حرفه‌اي‌تر شدن توليد محتواي رسانه‌اي در ايران مي‌شود.» هيات روسي به روسيه بازگشته است و حالا بايد ديد نتايج عملي اين سفر دست كم در حوزه تبادل تجربه حرفه‌اي ميان روزنامه‌نگاران دو كشور چگونه و با چه كيفيتي محقق مي‌شود.