درباره «پساساختارگرايي و خوانش گفتمان‌ها»
اضطراب دكارتي ناآزمودگي‌ها
اكبر پناهي
«دو اصل مفهوم ماهيت انسان و چگونگي كاركردش مانع از ايجاد يك علم كلاسيك شد.» ميشل فوكو/ نظم امور.
پساساختارگرايي نيازمند نظريه‌هاي بنيادين نيست، چون مبناگرايي در اين روش جايي ندارد. پايه‌هاي نخست آن در دهه 1920 شكل مي‌گيرد و به سرعت گسترش مي‌يابد. اكنون پساساختار دغدغه‌اي است كه نظام‌مندي‌هاي عقلاني را با روش‌هاي خود محك مي‌زند. ترديدها به اضطرابي از نوع دكارتي بدل شده و شيوه نوين انديشه در دسترس مخاطب است.
مايكل .اي پيترز و نيكلاس. سي. بوربولس در كتاب «پساساختارگرايي و خوانش گفتمان‌ها» به تشريح سوژه‌هاي مورد نظر مي‌پردازند. رمضان برخورداري با ترجمه اين كتاب، گزاره‌هاي آنان را به پيكره زبان فارسي منتقل كرده است. موضوعات پسامدرن هنوز در كشور ما ناآزموده باقي مانده‌اند. بنابراين انتقال مفاهيم از كشور مبدا بايد با دقت نظر انجام شود. ويرايش كتاب باعث شده تا مخاطب به خوانش دقيق‌تري از عبارات برسد، چراكه گزاره‌ها و اصطلاحات پساساختارگرايي سنگينند. اگر مخاطب برداشت‌هاي متفاوت و مجهول از جملات بسيط و مركب داشته باشد، ممكن است متن اصلي و يا ترجمه را نارسا بداند .
حسن كريم‌زاده نيز با برداشتي آزاد از نقاشي رنه مگريت معنارساني و معادل‌سازي‌هاي تصويري براي متن كتاب را با طراحي جلد به عهده گرفته است. بايد گفت تعويق مفاهيم، فاصله‌گذاري بين ذهن مخاطب و متن كتاب، ناسازگاري و اضطراب از نوع مدرن در طرح روي جلد نهفته است.
دكتر برخورداري در راستاي انديشه پيترز توانسته است، دال‌ها و گزاره‌هايي را بدون نقص به مخاطب برساند و اين نشان‌دهنده همسويي نظام فكري ايشان با پيترز بوده است. برخورداري از فهم دقيق از گزاره‌هاي فلسفي نويسنده، يكي از حلقه‌هاي مفقوده در امر ترجمه است. چنانكه مايكل پيترز در مقدمه خود صفحه 11 با صراحت مي‌گويد: «مدعي هستيم كه پيكره‌اي از آثار در انديشه فوكو، ليوتار و دريدا وجود دارد كه معطوف به تعليم و تربيت است. بسيار شادمانم كه اين كتاب به فارسي برگردانده شد. بابت ترجمه كتاب به فارسي صميمانه سپاسگزار رمضان برخورداري از دانشگاه خوارزمي هستيم. مايكل پيترز-29 مارس 2017»
عمل‌گرايي و تعليم و تربيت از موضوعات مطروحه در كتاب است و به صورت كاربردي عنوان شده‌اند. بوربولس و پيترز به مباني فلسفي و روش‌هاي پژوهش در عرصه تعليم و تربيت مي‌پردازند. همان طور كه در ابتداي كتاب مي‌خوانيم؛ اي. پيترز بازنشسته دانشگاه ايلينيوز و استاد روش و پژوهش در دانشكده تعليم و تربيت در دانشگاه وايكاتواست. آثار گسترده‌اي درباره پساساختارگرايي و تعليم و تربيت دارد. كتاب پساساختارگرايي، سياست و تعليم و تربيت از جمله آنهاست كه اخيرا به چاپ رسيده است.
نيكلاس بوربولس نيز استاد مطالعات سياست‌گذاري تربيتي در دانشگاه ايلينيوز است. او ويراستار مجله نظريه تربيتي، مولف كتاب گفت‌وگو در تدريس، ويراستار كتاب تدريس و دشواري‌هاي آن است. در فصل نخست اين كتاب مدرنيسم و پست‌مدرنيسم، ساختارگرايي و پساساختارگرايي، ظهور، شباهت‌ها، ابداعات نظري و تمايزها بررسي مي‌شوند. اما در فصل دوم اهداف پژوهشي و تربيتي مورد بازبيني قرار مي‌گيرند. مفاهيمي مانند رقيب علوم اجتماعي، فوكو و تاريخ علوم انساني، به سوي فلسفه علوم سياسي و نقد فن‌آوري‌هاي سرمايه‌دارانه از منظر ليوتار دغدغه نويسنده در فصل دوم بوده است. فصل بعد مربوط به پژوهش تربيتي و روش‌شناسي در اقليم نگاه فوكو، باستان‌شناسي و تبارشناسي‌اش است. در فصل آخر شيوه‌هاي مدرن خوانش ارايه مي‌شود.
ماركس، فريره، هنري ژيرو، پاتي لاتر و استفن بال از جمله كساني هستند كه در رابطه با انديشه پساساختارگرايي، تعليم و تربيت، انتقاد، فمينيسم و خطوط مشي نظرياتي ارايه داده‌اند. پساساختارگرايي چون بر ضد مبنا حركت مي‌كند، صورت‌بندي انتقادي را در خود پرورانده است. بنابراين تحليل متن، بازبيني نظريات جديدي، افشاي الگوها و زبان محوري را در بطن خود دارد و ريشه‌هاي آن در جنبش فرماليسم است. البته فوكو آن را از جنبش فرماليسم و پديدارشناسي جدا مي‌داند. فوكو طي گفت‌وگويي تحت عنوان «پساساختارگرايي ابداعي فرانسوي نبود» به آناليز مسائل مطروحه پساساختار و گرايش به آن مي‌پردازد. «فوكو حقيقت را محصول رژيم‌هاي گفتماني يا ژانرها در نظر مي‌گيرد، هر گفتمان، پيكره تقليل‌ناپذيري از قواعد براي ايجاد جملات يا گزاره‌هاي شكل يافته است.»