گزارش خبرنگار اعزامي « اعتماد» از محل مذاكرات هستهيي در وين
چادرهاي افراشته در«كوبرگ» براي توافق
سارا معصومي | هواي باراني وين و فضاي مه آلود مذاكرات. پرونده هستهيي ايران پس از 12 سال بحثهاي فني، چانهزنيهاي سياسي، نشستن بر سر ميز مذاكرهها و برخاستنهاي بيشمار به وين رسيده است. تيم مذاكرهكننده هستهيي ايران كه با روي كار آمدن دولت حسن روحاني زمام پرونده هستهيي را از شوراي امنيت ملي گرفته و در يك سال گذشته آن را در مسير حل و فصل نهايي قرار داده است صبح روز سه شنبه به وين رسيد تا در فرصت باقي مانده تا 24 نوامبر به گرههايي كه هنوز بازنشدهاند پايان دهد. مذاكرات به شكل رسمي با ناهاركاري كاترين اشتون، هماهنگكننده 1+5 و محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان آغاز شد؛ ديداري كه گفته شد به سبك و سياق هميشه براي بررسي نحوه ادامه مذاكرات در روزهاي آتي برگزار شد. پس از اين ديدار چهره خسته محمد جواد ظريف به ابزار گمانهزنيهاي بسيار رسانهيي در خصوص وجود چالشهاي جدي در مذاكرات بدل شد.
كوبرگ تاريخ ساز خواهد شد؟
وين؛ در همين شهر بود كه در سال 2006 ميلادي، ايالات متحده به مذاكرات هستهيي پيوست كه جرقههاي آغاز آن را انگليس، آلمان و فرانسه زده بودند. در نهايت هم روسيه و چين كه از حق وتو در شوراي امنيت برخوردار هستند به اين جمع پيوستند. يك سال پيش نخستين توافقنامه رسمي ميان ايران و 1+5 در قالب برنامه مشترك اقدام در تاريخ 24 نوامبر ميان ايران و شش كشور آلمان، انگليس، فرانسه، روسيه، چين و امريكا در ژنو به امضا رسيد. از آن تاريخ تا به امروز، وين ميزبان بيشترين دورههاي مذاكرات هستهيي بوده است. شهري كه همگان انتظار دارند در تاريخ 24 نوامبر امسال تاريخ ساز شود.اي بيسي نيوز در تازهترين تحليل خود در اين خصوص مينويسد: اتفاقهاي نادري وجود دارد كه قابليت تغيير شكل دادن معادلهها و نظم جهاني را دارد. در شرايطي كه امريكا و همراهانش در مذاكرات با ايران بتوانند در هفته جاري به مناقشه هستهيي ايران پايان دهند، اين توافق يكي از آن معدود موارد تاريخ ساز خواهد بود. در دو روز نخست حضور تيم هستهيي ايران در وين، تا لحظه تنظيم اين خبر معاونهاي وزراي امور خارجه ايران و امريكا دو بار با هم ديدار كردهاند. اين ديدارها در حالي انجام شد كه ايران و امريكا پيش از نهمين دور مذاكرات ايران و 1+5 در مسقط هم با يكديگر چهار دور ديدار دوجانبه با حضور وزراي امور خارجه را تجربه كرده بودند. در واپسين روزهاي مانده تا ضرب الاجل زماني 24 نوامبر هم پيشبيني ميشود كه بايد منتظر ديدارهاي بيشتر معاونهاي وزراي امور خارجه ايران و امريكا بود. از سوي ديگر خبرهاي رسيده حاكي از آن است كه جان كري، وزير امور خارجه امريكا احتمالا پنجشنبه شب يا روز جمعه براي حضور در مذاكرات هستهيي به وين خواهد آمد. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان در بدو ورود به وين در جمع خبرنگاران اعلام كرد كه روز سوم آذر (24 نوامبر) روز موفقيت ايران خواهد بود چرا كه اگر توافق در اين روز حاصل شود برنامه هستهيي ايران با احياي حقوق هستهيي مسلم تهران در روند عاديسازي قرار خواهد گرفت و حتي در صورتي كه توافق هم حاصل نشود ايرانيها بايد يك سال مقاومت هستهيي را جشن بگيرند. در حالي كه مذاكرهكنندگان هستهيي از هرگونه اطلاعرساني در خصوص آنچه در پشت درهاي بسته ميگذرد سرباز ميزنند به نظر ميرسد كه واقعيت پذيرفته شده در ميان رسانهها اين است كه دو طرف نميتوانند تا تاريخ 24 نوامبر (3 آذر) به توافق جامع هستهيي دست پيدا كنند و تنها رسيدن به توافقي در خصوص كلان موضوعات و ارجاع ادامه مذاكرات به زماني نهچندان دور ممكن خواهد بود.
همگان از تمديد ميگريزند
اگر توافقنامه هستهيي ميان ايران و 1+5 امضا شود، بايد آن را نخستين توافق ميان ايران و امريكا پس از بيش از سه دهه خصومت ورزي و تنش شديد در روابط دوجانبه خواند. بر اساس اين توافق در حقيقت ايران و امريكا براي نخستينبار در يك مساله مشترك به توافق ميرسند و البته كه سايه اين توافق بر رابطه ميان واشنگتن با متحدان منطقهيياش را نبايد فراموش كرد. اين دوستان منطقهيي نه تنها رژيم صهيونيستي را شامل ميشود كه متحدان عرب واشنگتن از جمله عربستان سعودي و امارات نيز در زمزه كشورهايي هستند كه با دلهره به وين نگاه ميكنند. در شرايطي كه جهان اسلام از گروه هاي تروريستي رنج ميبرد به نظر ميرسد كه شكلگيري هرگونه توافق هستهيي با ايران ميتواند رياض را به شكل اجتناب ناپذيري به تهران نزديك كند. خاورميانه اين روزها به دليل مباحث مبارزه با تروريسم، افزايش قيمت نفت، شكوفايي نفتي امريكا و البته ادامه جدال ميان فلسطين و رژيم صهيونيستي دستخوش تحولات نه چندان خوشايندي است كه ميتواند از توافق هستهيي ميان ايران و شش قدرت جهاني تاثير بسيار بپذيرد. ايران تاكنون بارها اعلام كرده است كه بر سر ميز مذاكره با 1+5 تنها در خصوص مساله هستهيي سخن ميگويد و هرگونه همكاري بيشتري به ماحصل اين توافق بستگي خواهد داشت. در شرايطي كه حافظه تاريخي سياسي ايران از اقدامات خصومت ورزانه واشنگتن مملو است به نظر ميرسد كه شكست مذاكرات هستهيي ميتواند بار ديگر بر اين فضا صحه گذاشته و ديوار بياعتمادي را بالاتر هم ببرد.
مذاكرات هستهيي كه از روز سه شنبه در وين آغاز شده است تا دوشنبه آتي ادامه خواهد يافت اما در حال حاضر نه سخن گفتن از آنچه در اين مذاكرات ميگذرد آسان است و نه پيشبيني نتيجه ماراتني كه در حال نزديك شدن به يك سالگي است. در يك سال گذشته هربار سخن از محتواي اختلافها ميان ايران و 1+5 به ميان آمده است ليست بلندبالايي از مساله ميزان و ظرفيت غنيسازي تا دوران اعتبار توافقنامه جامع هستهيي، از تحريمها تا سرنوشت رآكتور آب سنگين اراك و همچنين مسائلي نظير تاسيسات هستهيي فردو و نظنز به ميان آمده است. به زبان خلاصه آنچه از ايران در اين مذاكرات خواسته ميشود اين است كه بايد برنامه هستهيي خود را در سطحي نگه دارد كه دورنماي هرگونه امكان رسيدن به بمب هستهيي در بازه زماني يك ساله را از ميان بردارد. مطالبه ايران از 1+5 هم از ميان برداشتن تمام تحريمها و عاديسازي پرونده هستهيي ايران به گونهيي كه از شوراي امنيت خارج و به شوراي حكام بازگردانده شود، است. با اين همه سوالهاي كلي در خصوص اين پرونده همچنان به قوت خود باقي است. سوالهايي از اين دست كه آيا ايران ميتواند دست به غنيسازي صنعتي بزند يا خير؟ چه سرنوشتي در انتظار تاسيسات هستهيي ايران است ؟ در توافقنامه جامع چه نسخهيي براي ذخاير هستهيي ايران تجويز خواهد شد؟ كدام دسته از تحريمها لغو و در چه جدول زماني از ميان برداشته خواهد شد؟ چه نهادي قرار است بر توافقنامه جامع هستهيي نظارت داشته باشد؟ آيا مذاكرات با آژانس و گزارش اخير اين نهاد تاثيري بر مذاكرات هستهيي دارد يا خير؟ در شرايطي كه اصليترين مساله مورد اختلاف ميان ايران و 1+5 بحث تحريمها و چگونگي برداشته شدن آن است به نظر ميرسد كه يكي از اصليترين سوالهاي موجود اين است كه آيا باراك اوباما به عنوان رييسجمهور ايالات متحده ميتواند تمام تحريمهاي يك جانبه امضايي خود و همچنين تحريمهاي مصوب كنگره را لغو كند يا خير؟تيم مذاكرهكننده ايران در حال حاضر بر بحث ادامه مذاكرات تا 24 نوامبر متمركز است و به نظر ميرسد كه تيمهاي 1+5 هم تا اين لحظه وارد فاز سخن گفتن از تمديد مذاكرات نشدهاند. با اين وجود سخن گفتن از تمديد يا دست يافتن به توافقنامه مشترك ديگر در رسانههاي غربي از مدتها پيش آغاز شده است. بسياري از خبرنگاراني كه در طول يك سال گذشته مذاكرات هستهيي ايران با 1+5 را دنبال كردهاند اعتقاد دارند كه مذاكرات هستهيي تا 24 نوامبر به توافق نرسيده و در نهايت ممكن است كه دو طرف بر سر توافقنامه موقت دوم يا تمديد مذاكرات با توسل به يك چارچوب توافقاني به تفاهم برسند. اي بيسي نيوز در بخشهايي از گزارش خود در خصوص برنامه هستهيي ايران و طرح روسها براي كمك به حل گره موجود در خصوص حجم غنيسازي ايران مينويسد: اظهارنظر روسها در اين خصوص كه ميتوانند بخشي از ذخاير سوختي ايران را خارج كرده و به شكل ميل سوخت هستهيي براي نيروگاه بوشهر به تهران بازگردانند تا حدودي فضاي مثبتي را در خصوص باز شدن گره مذاكرات در خصوص حجم و ميزان غنيسازي ايجاد كرده است. البته كه روسيه نهتنها ميتواند از چنين مذاكراتي سود مالي به دست آورد بلكه ميتواند حضور و قدرت خود در مهمترين مذاكرات يك دهه اخير را هم به اثبات برساند. در شرايطي كه مسكو به دليل بحران اوكراين و سوريه تا حدودي از امريكا و اروپا فاصله گرفته است، نقش پويايي كه اين كشور در مذاكرات ايفا ميكند ميتواند به تقويت بازوي مذاكراتي اين كشور در پروندههاي منطقهيي كمك كند. اصليترين پرسشي كه در اين خصوص وجود دارد اين است كه آيا با توجه به اينكه روسيه از كاهش قيمت نفت رنج ميبرد، ميتواند از به تاخير انداختن مذاكرات در راستاي عدم بازگشت ايران به بازار نفت استقبال كند؟در حال حاضر خبري كه خبرنگاران و تحليلگران حاضر در چادرهاي مستقر در روبهروي كوبرگ از هم سوال ميكنند اين است كه آيا توافق حاصل ميشود يا خير؟ به نظر ميرسد كه با توجه به يك سال مذاكره فشرده ميان ايران و 1+5 در حال حاضر آنچه بر روي ميز قرار دارد راهكارهاي فني بيشمار براي خروج از بحران است كه به يك تصميم سياسي نيازمند است. در حال حاضر نگاهها به باراك اوباما در امريكا و رهبر معظم انقلاب در تهران دوخته شده است. دو سياستمداري كه بايد تصميم خود را براي پايان دادن به يك بحران غيرضروري اتخاذ كنند. نكته جالب توجه اين است كه در اين دور از مذاكرات وزارت امور خارجه امريكا كمترين اطلاعرساني را در خصوص آنچه در پشت درهاي بسته ميگذرد انجام ميدهد. به نظر ميرسد كه طرفين حاضر در مذاكرات براي جلوگيري از بالا رفتن سطح توقعها از بيان هرگونه جزييات دردسرساز تا پيش از 24نوامبر جلوگيري ميكنند. به نظر ميرسد با توجه به پيچيده شدن نقشه سياسي در امريكا هرگونه عدم توافق تا 24 نوامبر ميتواند براي كاخ سفيد سنگين تمام شود. در شرايطي كه گفته ميشد جان كري، وزير امور خارجه ايالات متحده قرار است روز گذشته به وين رسيده و در مذاكرات هستهيي حضور پيدا كند، عدم حضور وي در وين به منبعي براي گمانهزنيهاي بيشمار تبديل شده است. گفته ميشود كه كري در حال حاضر در لندن به سر ميبرد و در شرايطي كه فضاي مذاكرات مهياي تصميم سياسي نهايي باشد ميتواند خود را به وين برساند. البته به نظر ميرسد با توجه به تكثر ديدارها ميان ايران و امريكا در يك سال گذشته نميتوان حضور كري در وين را به معناي اتمام چانهزنيها و مهيا شدن براي توافقنامه نهايي دانست. جان كري روز پنجشنبه در لندن با وزراي امور خارجه فرانسه و عربستان سعودي در لندن ديدار خواهد كرد. گفته ميشود كه فرانسه در ميان كشورهاي اروپايي سختترين موضع را در قبال برنامه هستهيي ايران دارد. گاردين در تازهترين گزارش خود نوشته است كه فرانسه در مقايسه با ديگر اعضاي اين شش كشور، بهطور مداوم مخالف واگذاري امتيازات به ايران است. يك منبع فرانسوي آشنا به مذاكرات ميگويد، «براي فابيوس، رابطه با كشورهاي خليج (فارس)، عربستان سعودي و قطر، از نظر اقتصادي و اشتغال فرانسه در سالهاي آينده مهمتر از ايران است.»
عربستان سعودي هم در زمره متحدان منطقهيي امريكاست كه بهشدت نگران نزديكي تهران – واشنگتن به هم هست. از سوي ديگر گفته ميشود كه سرگئي لاوروف هم تنها در شرايطي به وين خواهد آمد كه نشانههايي از پيشرفت ملموس در مذاكرات ديده شود. در شرايطي كه جان كري پيش از اين در اظهارنظري از ايران خواسته بود كه تمام تلاش خود را براي اثبات كردن صلحآميز بودن برنامه هستهيي ايران به جهان به كار بگيرد، همتاي انگليسي وي فيليپ هاموند نيز اظهارنظرهاي مشابهي را بر زبان رانده و از ايران خواست كه با نشان دادن انعطاف بيشتر نيت صلحآميز خود را به غرب ثابت كند.
در دومين روز از مذاكرات هستهيي، در وين سيدعباس عراقچي و مجيد تخت روانچي، معاونان وزير امور خارجه كشورمان با نمايندگان روسيه، آلمان، فرانسه و انگلستان به صورت دوجانبه به گفتوگو و رايزني پرداختند. خبرهاي رسيده از داخل مذاكرات حاكي از اين است كه همگان از سناريوي تمديد فرار ميكنند. گاردين در تازهترين گزارش خود در اين خصوص مينويسد: يكي از گزينههايي كه در اين حالت موجود است اين است كه يك توافق در چارچوب صورت دهند و اجازه دهند كه بعدا روي شكافهاي موجود كار كنند يا اينكه مذاكرات را تمديد كنند اما هيچيك از اين گزينهها از نظر سياسي براي مدت طولاني بدون اثبات پيشرفتهاي واقعي قابل دوام نيست. كنگره از قبل به اين مذاكرات مشكوك بوده است و مدعي است كه ايران در حال وقت تلف كردن است. گاردين در پايان نتيجهگيري كرد كه مذاكرهكنندگان احتمالا تصميم ميگيرند تا از دستاوردهاي خود در مذاكرات استفاده كنند تا در موعد مهلت ۲۴ نوامبر، بيانيهيي را درباره پيشرفتهايي كه به دست آوردهاند صادر كنند و خواستار زمان بيشتر براي موانع باقيمانده شوند اما اين براي محافظهكاران امريكا و برخي در ايران كه با تمديد موافقت كنند، كافي نخواهد بود.