آيا آنكارا به همكاري‌هاي سه‌جانبه با تهران و مسكو وفادار مي‌ماند؟
لابي‌گري پيش از نشست سران
شهاب شهسواري
رييس‌جمهور تركيه، بلافاصله بعد از اظهارات دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا اعلام كرده بود كه قصد دارد فورا سفري به مسكو انجام دهد تا با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در مورد جايگزيني نيروهاي تركيه در خاك سوريه به جاي امريكا گفت‌وگو كند. ديميتري پسكوف، سخنگوي رييس‌جمهور روسيه بلافاصله بعد از اظهارات اردوغان به خبرنگاران گفته بود كه مسكو برنامه‌اي قريب‌الوقوع براي ميزباني از رييس‌جمهور تركيه ندارد. اين سفر آن‌گونه كه اردوغان انتظار داشت عملي نشد، به جاي ديدار خصوصي ميان روساي جمهور تركيه و روسيه، به نظر مي‌رسد ديداري سه‌جانبه با حضور حسن روحاني، رييس‌جمهور اسلامي ايران برنامه‌ريزي شده است. اما قبل از ديدار سه‌جانبه هياتي بسيار بلندپايه از آنكارا به مسكو رفت تا در مورد وضعيت جاري با همتايان روسي رايزني كند، رايزني كه به گفته ديميتري پسكوف سخنگوي رييس‌جمهور روسيه «ديداري معمول» براي «مقايسه دستور كارها و روشن‌سازي مواضع» است. ميخاييل بوگدانف، معاون وزير خارجه روسيه روز شنبه خبر داد كه در هفته اول سال پيش روي ميلادي، يعني دست بالا 10 روز ديگر، ديدار دوره‌اي ميان روساي جمهور ايران، روسيه و تركيه برگزار خواهد شد. بوگدانف به اينترفكس روسيه گفته است: «ميزباني دوره‌اي نشست بر عهده ماست كه قرار است اوايل سال ميلادي جديد برگزار شود. تاريخ دقيق به برنامه‌هاي روساي جمهوري سه كشور بستگي خواهد داشت.» از نشست سه‌جانبه پيشين سران سه كشور، كمتر از چهار ماه مي‌گذرد، ديداري كه با سفر ولاديمير پوتين و رجب طيب اردوغان به تهران و با ميزباني حسن روحاني برگزار شد. اظهارات بوگدانف در مورد برگزاري اين ديدار طي 10 روز آينده و بدون تاريخ دقيق به نظر مي‌رسد حاكي از شتاب‌زدگي براي برگزاري فوري اين جلسه باشد. جلسه‌اي مشابه در شهريور ماه سال جاري و در هياهوي آمادگي سوريه و روسيه براي تهاجم نظامي به استان ادلب، سرنوشت اين استان را از جنگ قريب‌الوقوع به حالت كاهش تنش تغيير داد، اين‌بار اما عقب‌نشيني نيروهاي امريكا از شمال شرق سوريه و آمادگي تركيه براي عمليات نظامي در اين منطقه دستور كار اصلي نشست است، نشستي كه به نظر مي‌رسد روس‌ها راضي نشدند بدون حضور ايران و با لابي‌گري دوجانبه ميان آنكارا و مسكو، دور زده شود. در نشست پيشين سران سه كشور تضمين‌كننده فرآيند آستانه، اختلاف‌نظر تند اردوغان و پوتين در مورد آينده ادلب و لزوم پاكسازي گروه‌هاي تروريستي از اين منطقه، با ميانجي‌گري حسن روحاني و تامين تلويحي نظر همتايان روس و تركش در بيانيه پاياني نشست تهران، حل و فصل شد. اما بايد ديد كه اين‌بار اختلاف نظر در مورد لشكركشي تركيه به شمال شرقي سوريه بعد از خروج امريكا، بار ديگر در نشست سه‌جانبه حل و فصل مي‌شود يا خير.
اردوغان در دوراهي واشنگتن و مسكو
جان بولتون، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا با انتشار پيامي در حساب كاربري شبكه اجتماعي توييتر خود خبر داد كه طي يك ماه آينده سفري به تركيه خواهد داشت. عمر چليك، سخنگوي حزب حاكم عدالت و توسعه تركيه هم قبلا خبر داده بود كه بولتون بعد از سال نو ميلادي سفري به تركيه خواهد داشت. به نوشته بولتون، سفر به تركيه و بعد از آن سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين با هدف «گفت‌وگو در مورد روياروي متحدان و شركاي امريكا در منطقه براي مرحله بعدي جنگ عليه داعش بعد از بازگشتن نيروهاي امريكايي به ميهن» انجام مي‌شود. اشاره به تركيه و اسراييل به عنوان متحدان و شركاي امريكايي كه قرار است مسووليت جنگ عليه داعش را ادامه دهند، اين دو دولت را در معرض انتخابي مهم در سوريه قرار مي‌دهد، آيا تل‌آويو و آنكارا قرار است از سياست‌هاي امريكا در سوريه پيروي كنند يا به همكاري با رقيب امريكا و بزرگ‌ترين متحد دولت مركزي سوريه، يعني مسكو ادامه دهند؟
لابي بلندپايه در مسكو
در ديدار روز شنبه، مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه، خلوصي آكار، وزير دفاع، هاكان فيدان، رييس دستگاه اطلاعات و ابراهيم كالين، دستيار ارشد رييس‌جمهور به نمايندگي از تركيه و سرگئي لاوروف، وزير خارجه، سرگئي شويگو وزير دفاع، والري گراسيموف، فرمانده ستاد مشترك ارتش، الكساندر لاورنتيف، فرستاده ويژه رييس‌جمهور روسيه در امور سوريه و يوري لوشاكف، دستيار ارشد رييس‌جمهور به نمايندگي از روسيه حضور داشتند. به گزارش خبرگزاري آناتولي، مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه روز شنبه پيش از مذاكراتش با هيات روسي، ضمن اشاره همكاري‌هاي نزديك ايران، تركيه و روسيه در پرونده سوريه در برابر خبرنگاران گفت: «مسكو و آنكارا در پرونده سوريه همكاري‌هاي بسيار نزديكي با يكديگر دارند. به دليل همين همكاري‌هاست كه دو كشور در همه فرآيند سياسي و ديگر زمينه‌ها به پيشرفت زيادي دست يافته‌اند.» چاووش اوغلو در مورد انگيزه سفر اين هيات بلندپايه از سوي آنكارا تاكيد كرد: «ما در گفت‌وگو با متحدان روس خود، در مورد آنچه مي‌توان در مورد سوريه انجام داد، گفت‌وگو مي‌كنيم. رييس‌جمهورمان، رجب طيب اردوغان ما را اينجا فرستاده است تا روي روابط نزديك و همكاري‌هاي تنگاتنگ‌مان را با روسيه در زمينه مسائل منطقه‌اي مورد تاكيد قرار دهيم.» بعد از ديدار هيات‌هاي بلندپايه دو كشور، مقامات تركيه و روسيه بدون كوچك‌ترين اشاره‌اي به نتايج اين نشست بر سازنده بودن آن تاكيد كردند. وزير امور خارجه تركيه تاكيد كرد: بين تركيه، ايران و روسيه عزم مشتركي براي پاك كردن سوريه از همه گروه‌هاي تروريستي وجود دارد. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه نيز ديدار فوق را مفيد توصيف كرد و گفت كه در اين ديدار بر ادامه هماهنگي نيروهاي روس و تركيه‌اي براي مقابله با تروريست‌ها در سوريه توافق شده است. اين مقامات در مورد سرنوشت شمال شرق سوريه و احتمال حمله نظامي تركيه به منبج توضيحي ندادند.
كليد منبج به چه كسي مي‌رسد؟
روز جمعه بعد از اينكه ارتش سوريه اعلام كرد نيروهايش كنترل منبج را از نيروهاي شبه‌نظامي كرد تحويل گرفته‌اند، واكنش تركيه نسبت به ايران و روسيه بسيار متفاوت بود. سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه از اين اقدام دمشق استقبال كرد و آن را «حق طبيعي و بين‌المللي دولت مركزي» دانست و وزارت خارجه ايران اين اقدام را «گامي مهم در تثبيت حاكميت دولت قانوني سوريه بر سراسر خاك اين كشور اعلام كرد»، اما رييس‌جمهور تركيه، رجب طيب اردوغان، در اظهاراتي كه كاملا از ناخرسندي‌اش از اين اقدام خبر مي‌داد، تاكيد كرد: «دولت سوريه مشغول بازي رواني است.» روز شنبه كرملين تاييد كرد كه نيروهاي ارتش سوريه وارد شهر منبج شده‌اند، شهري كه تركيه آماده مي‌شد تا با خروج نيروهاي امريكايي آن را تصرف كند و حالا با حضور نيروهاي نظامي دولت مركزي با حمايت روسيه، اين برنامه با مانع مواجه شده است. منبج كه تا سال 2016 در تصرف داعش قرار داشت، طي دو سال گذشته با مديريت نيروهاي شبه‌نظامي كرد تحت حمايت امريكا مديريت مي‌شد، اما با خروج نيروهاي امريكايي از خاك سوريه، سرنوشت اين شهر كليدي، تعيين‌كننده وضعيت آينده شمال شرقي سوريه است، تركيه كه نيروهاي شبه‌نظامي كرد را گروه‌هاي تروريستي معرفي مي‌كند از يك ماه پيش تهديد كرده كه با لشكركشي مجدد به خاك سوريه اين مناطق را تصرف مي‌كند، اما دولت مركزي سوريه با حمايت روسيه، قصد دارد جلوي پيشرفت بيشتر نظاميان تركيه را در خاك خود بگيرد.