به بهانه سالروز اولين قهرماني برترين مشت‌زن تاريخ
وقتي «كلي» هنوز «محمد علي» نشده بود
وحيد جعفري
ديروز 55 سال از اولين باري كه مردم جهان به افتخار كاسيوس مارسلوس كلِي جونيور به پا خاسته و بي‌امان تشويقش كردند، گذشت؛ زماني كه در 26 فوريه 1964 روي رينگي رفت كه در سواحل ميامي نصب شده بود تا قهرمان دنيا را به عموم علاقه‌مندان به رشته مشت‌زني معرفي كند و بوكسور جوان و تازه‌وارد موفق شد رقابت سنگين وزن قهرماني بوكس جهان را از سوني ليستون برده و رو به دوربين‌هاي تلويزيوني خود را به عنوان پادشاه جديد مشت‌زني دنيا فرياد بزند.حالا ديگر او آن بوكسور ناشناس - نبود؛ مشت‌زن
22 سالهاي كه در مسير تازه‌اي قرار گرفته بود و بايد تصميم مي‌گرفت كه تا كجا پيش برود. او ديگر متعلق به خود نبود. كلي ۱۷ ژانويه ۱۹۴۲ در كنتاكي چشم به جهان گشود
و ۳ ژوئن ۲۰۱۶ در حالي كه به عنوان يكي از مهم‌ترين و برترين شخصيت‌هاي ورزشي قرن بيستم شناخته مي‌شد و در اين مسير طولاني كنش‌هاي گوناگوني در حوزه‌هاي مختلف داشت در سن 74 سالگي ديده از جهان بست. كلي را بايد يكي از الهام‌بخش‌ترين ورزشكاران تاريخ دانست؛ چهره‌اي جنجالي كه با فعاليت‌هاي اجتماعي، مدني و سياسي‌اش، خود را به عنوان ورزشكاري فراتر از يك قهرمان معرفي كرد و تبديل به الگوي چند نسل شد. مبارزات او معطوف به داخل رينگ بوكس نبود؛ او در خارج از رينگ نيز به مبارزه پرداخت و همين تصوير فردي خود ساخته از او كه كرنش را هرگز نياموخت به جهانيان ارايه داد. او از 12 سالگي مشت‌زني را شروع كرد و تنها ۱۰ سال بعد قهرمان بوكس جهان شد. كلي سه بار عنوان قهرماني سنگين‌وزن دنيا را به نام خود كرد؛ اولين بار بامداد پنجشنبه هفتم اسفند 1342 مصادف با 26 فوريه 1964با شكست دادن ساني ليستون، بار دوم در سال ۱۹۷۴ در يك مبارزه تاريخي كه «غرش در جنگل» نام گرفت و در آن جورج فورمن را ناك‌اوت كرد و آخرين بار در سال ۱۹۷۸ كمي پيش از بازنشستگي‌اش و با غلبه بر لئون اسپينكس. او دوران حرفه‌اي‌اش را با كسب ۵۶ برد - كه ۳۷ بار آن با ضربه فني و ۱۹ بار آن با امتياز بود و ۵ باخت كه يك بار آن با ضربه فني ۴ بار با امتياز بود- به پايان برد.مشهورترين مبارزات كلي با جو فريزر يكي از بوكسورهاي جنجالي دهه ۷۰ امريكا بود.
كلي و فريزر كه قهرمان بلامنازع سنگين‌وزن جهان بين سالهاي ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۳ بود، سه بار با يكديگر مبارزه كردند كه يكي از آنها ديدار معروف مانيل در سال ۱۹۷۵ بود.فريزر در سال ۱۹۷۱ در مبارزه‌اي كه به «نبرد قرن» شهرت پيدا كرد، موفق شد محمد علي كلي را در راند 15 در اسكوئير گاردن شكست دهد. او در حالي ميدان مبارزه را ترك مي‌كرد كه اولين شكست زندگي كلي را به حريف تحميل كرده بود. مفسران ورزش مشت‌زني، اين مسابقه را بهترين مسابقه جو فريزر مي‌دانند كه توانست در برابر حريف نيرومند خود تا پايان مقاومت كند. مسابقه‌اي كه به گفته جو او را روانه بيمارستان كرد و مدت‌ها نه مي‌توانست راه برود و نه حرف بزند.نبرد سال ۱۹۷۶ در مانيل، پايتخت فيليپين سومين و بي‌رحمانه‌ترين رويارويي بين كلي و فريزر بود. دو طرف با تمام نيرو و بيرحمي يكديگر را زير ضربه گرفتند تا اينكه در پايان راند چهاردهم وقتي كه چشمان فريزر ديگر نمي‌ديد و بدن او از كار افتاده بود، مسابقه قطع شد. سرافكندگي ناشي از اين شكست تا پايان زندگي همراه جو باقي ماند. محمد علي كلي پس از آن عنوان كرد كه چيزي نمانده بود در آن ديدار بميرد.علاوه بر بوكس و قهرماني در اين رشته كاسيوس كلي به دلايل ديگري نيز مطرح و معروف شد. او در سال ۱۹۶۲ ميلادي بعد از آشنايي با اليجا محمد، به اسلام روي آورد و نام خود را به «محمد» و نام خانوادگي‌اش را به «علي» تغيير داد. او هميشه تاكيد داشت كه تغيير نامش به «محمد علي»، يكي از مهم‌ترين اتفاقات در زندگي‌اش محسوب مي‌شود و «كاسيوس كلي» را نام بردگي‌اش عنوان مي‌كرد. محمد علي پيش از اولين مسابقه با ليستون هم با «جنبش امت اسلام» آشنا بود. جنبشي كه در دهه ۱۹۳۰ به رهبري اليجا محمد در ديترويت راه افتاده بود. سياست امت اسلامي اين بود كه سياهان هم بايد جنبشي مشابه اما مجزا داشته باشند عكس مارتين لوتركينگ كه خواهان جنبشي فراگير بود.مارتين لوتركينگ، فعال حقوق مدني درباره محمد علي گفته بود: «او براي كاري كه وجدانش مي‌گفت درست است، از ميليون‌ها دلار گذشت.»جو فريزر پس از مسابقه مانيل اعلام كرد: «پسر، من مشت‌هايي به او مي‌زدم كه ديوار شهر را پايين مي‌آورد. خدا، خدا، او قهرمان بزرگي است.» و جورج فورمن، قهرمان پيشين سنگين‌وزن بوكس جهان گفته است: «من او را بزرگ‌ترين بوكسور تاريخ نمي‌نامم. او بزرگ‌ترين انساني است كه ديده‌ام.»
او از سال ۱۹۸۲ دچار سندرم پاركينسون بود و تا زمان مرگ از اين بيماري رنج برد. پس از انتشار خبر درگذشت محمد علي، پله، اسطوره فوتبال جهان در پيامي گفت: «جهان ورزش دچار يك ضايعه بزرگ شده است. محمد علي دوست من، قهرمان من و الگوي من بود. براي او از خدا بهترين‌ها را مي‌خواهم.» باراك اوباما، رييس‌جمهور وقت امريكا نيز نقش محمد علي را در مبارزه‌هاي سياسي ستود و ضمن مقايسه او با كساني چون نلسون ماندلا و مارتين لوتركينگ گفت: «او مردي بود كه براي ما جنگيد.» اوباما در بيانيه‌اي گفت: «مبارزه او خارج از رينگ ممكن بود به قيمت عنوان قهرماني و شهرتش تمام شود، ممكن بود از چپ و راست برايش دشمن بتراشد و باعث شود به زندان بيفتد.» او گفت محمد علي «جهان را لرزاند و جهان براي همين جاي بهتري است».
در سال ۱۹۶۶ بود كه او از حضور در ارتش امريكا براي جنگ ويتنام سر باز زد و اعلام كرد كه هرگز به روي همنوعان ويتنامي خود آتش نمي‌گشايد كه همين مساله مدت‌ها سر زبان‌ها بود و پس از آن حتي از حضور در رقابت‌هاي بوكس به مدت ۵ سال محروم شد و گواهينامه بوكسش نيز به حالت تعليق درآمد، البته مدتي بعد اين محكوميت به ۳ سال كاهش پيدا كرد. دادگاه محمد علي را به جرم فرار از خدمت زير پرچم به 5 سال زندان محكوم كرده بود ولي با پرداخت مبلغ ضمانت به زندان نرفت. او دوران محروميت را با شركت در مجامع سياسي، شركت در برنامه‌هاي تلويزيوني و سخنراني در دانشگاه‌ها سپري كرد.
محمد علي، در دوران اوجش، تقريبا مشهورترين آدم دنيا بود. كاخ سفيد در سال ۲۰۰۵ بالاترين مدال افتخار را به او اهدا كرد. در اين سال دو نشان عالي دولت امريكا كه به شهروندان غيرنظامي اعطا مي‌شود به پاس «خدمات مثال‌زدني‌اش» به محمد علي اهدا شد؛ مدال شهروندي و مدال آزادي. محمد علي از سوي نشريه اسپورتس ايلوستريتد «ورزشكار قرن» و از سوي مردم در نظرسنجي بي‌بي‌سي «شخصيت ورزشي قرن» لقب گرفته است.