نمايش قبيله‌اي عربستان
صباح زنگنه
اجلاس‌هايي كه طي روزهاي گذشته در مكه برگزار شد و به طور معمول اجلاس‌هايي كه عربستان سعودي متولي برگزاري آن است، بيشتر نمايشي است و با سوءاستفاده از موقعيت مكه مكرمه سعي مي‌كنند منويات خود را به صورت يك نوشته در بياورند و اين نوشته نيز از پيش تنظيم شده است و هيچ‌يك از كشورها معمولا از محتواي آن نوشته مطلع نيستند. در حالي كه عرف اجلاس‌هاي بين‌المللي و حتي نشست‌هاي دوجانبه يا چند‌جانبه اين است كه هر كشوري مسائل خودش را پيشنهاد مي‌كند و اين پيشنهادها توسط يك كميته كوچك‌تر بررسي مي‌شوند و آن كميته پيشنهادها را ادغام و اصلاح مي‌كند و سپس در نهايت در جلسه عمومي مطرح مي‌شود و كشورها حق خواهند داشت نظر نهايي خود را اعلام كنند و پيشنهادات و محفوظات خود را ارايه مي‌دهند و سپس بيانيه نهايي مورد توافق همه طرف‌ها در مجمع نهايي تصويب شود. اما همه اجلاس‌هايي كه در عربستان سعودي برگزار مي‌شود، به هيچ كشوري اين حق داده نمي‌شود كه بخواهد از قبل در خصوص بيانيه مطلع باشد وپيشنهادها و اصلاحات خود را در بيانيه ارايه كند و اين پيشنهادات در يك كميته منتخب مطرح و اصلاح شود. از همين رو چه يك اجلاس يا چند اجلاس در عربستان برگزار شود صرفا يك نمايش است و يك دورهمي براي اعضا است اما پايان كار ديدگاه‌ها و منويات عربستان سعودي است كه روي كاغذ قرار مي‌گيرد. از همين رو هيچ ارزش عرفي و بين‌المللي ندارد، چرا كه هيچ يك از اين رويه‌ها و آيين‌هاي معمول در آن ديده نمي‌شود، حتي اگر بخواهند در نهايت به كشورها امتياز دهند و از عرف‌هاي عربستان سعودي كه به شكل قبيله‌اي عمل مي‌كند خارج شوند و ديدگاه‌هاي خود را مطرح كنند. به طور مثال رييس‌جمهور عراق در اين اجلاس اعلام كرد كه ما اين بيانيه را پيش از نشست نديديم و هيچگونه نظرخواهي از ما صورت نگرفته است، بنابراين در پايان اعلام كرد كه نسبت به بندهايي از اين بيانيه تحفظ داريم. در اصل همه طرف‌هايي كه در اين نشست‌ها حضور دارند تمام بيانيه را قبول ندارند بلكه پذيرش آن به دليل يك تعارف قبيله‌اي است. شرايط دقيقا به سبك جمع شدن چند قبيله در يك محل مشخص است، قبيله‌اي كه آنها را دعوت كرده ميزباني را از آنها بجا مي‌آورد و سپس نشست به پايان مي‌رسد.
عربستاني‌ها نشان دادند كه نه احترامي براي مهمان قائل هستند و نه مهمان خارج از تعارف رفتار مي‌كند. كشوري كه دورتر از سطح مناسبات قبيله‌اي قرار دارد و به تمدن و رويه‌هاي بين‌المللي نزديك‌تر باشد و براي شخصيت خود نيز احترام قائل شود نسبت به بيانيه از پيش طراحي شده اعتراض مي‌كند. در اجلاس اتحاديه عرب كشورهاي مهمي در عمل به حاشيه رانده شدند. الجزاير به دليل آشفتگي كه در داخل كشور به وجود آمده و بخشي از آنها به دليل دخالت كشورهاي حاشيه خليج فارس بوده است، اكنون كمتر مي‌تواند در محافل بين‌المللي صحبت كند و اظهارنظر داشته باشد و در موضع ضعف قرار گرفته است. اكنون سال‌هاست عضويت سوريه در اتحاديه عرب به حالت تعليق درآمده است. نخست‌وزير لبنان را دوسال پيش در عربستان زنداني كردند، بحرين را نيز به حالت اشغال نظامي درآورده‌اند، قطر را محاصره مي‌كنند و در يمن نيز به جنايت عليه مردم اين كشور ادامه مي‌دهند و حكومت خود‌خواسته را به نشست دعوت مي‌كنند. در حال حاضر چيزي از مباني و مفاهيم اتحاديه عرب در حقيقت باقي نمانده است. از همين رو اجلاس مكه را مي‌توان يك نمايش تلقي كرد. شخصي به مانند جان بولتون مشاور امنيت ملي امريكا ديكته‌هاي خود را به وليعهد امارات مي‌گويد و او نيز با سفر به عربستان همان‌ها را در بيانيه پاياني به عربستان مي‌گويد.
هرچند اين بيانيه در نهايت قرائت و تصويب مي‌شود اما اين نشان از ديدگاه‌هاي يكسان در ميان كشورهاي اتحاديه عرب نيست. به طور مثال قطر هيچ‌گاه ديدگاه يكساني با عربستان سعودي نداشته است. يا عماني‌ها ديدگاه يكساني با عربستان ندارند. كويت و عراق نيز به همين ترتيب است. از همين رو تنها اين نشست يك رفتار قبيله‌اي است. در اين نوع نمايش هيچ‌كس احساس متضرر شدن نمي‌كند و ارزش افزوده‌اي نيز براي طرف مقابل نخواهد داشت. بنابراين اعتراض چنداني به اين نوع رفتار صورت نمي‌گيرد. سران كشورها دعوت به يك شام و ناهار و زيارت شده‌اند. اما اين موضوع اصلا بيانگر ديدگاه‌هاي يكسان ميان كشورهاي عربي نيست. اگر با توجه به بيانيه‌اي كه صادر شده بخواهيم نشست مكه را مورد ارزيابي قراردهيم به راحتي مي‌توان چندين بيانيه به همين ترتيب منتشر كرد و هيچ هزينه‌اي نيز ندارد. بيانيه‌ها از پيش آماده هستند و در نشست اعلام مي‌شود. اگر بنا بود بيانيه‌هايي كه از اين نشست‌ها خارج مي‌شود مبناي موضع‌گيري مشترك باشد اصلا اين‌گونه نيست. اما اگر اين كار بخواهد به عنوان يك كار تبليغاتي و حتي ديپلماسي عمومي تلقي شود، مي‌توان گفت كه كار عربستان يك رفتار تبليغاتي است. اما در اصل هيچ يك از استانداردهاي بين‌المللي يك نشست را رعايت نمي‌كنند.
ايران نيز در نشست مقدماتي سازمان همكاري‌هاي اسلامي كه شب گذشت نشست آن در سطح سران برگزار شد، با توجه به عدم دعوت رسمي عربستان از ايران، سطح حضور در اجلاس كاهش يافت. در اين نشست يكي از مديركل‌هاي وزارت امور خارجه حضور پيدا كرد تا از روند كار مطلع شود و گزارشي از صحبت‌ها ارايه كند. حضور ايران حتي در سطحي نيست كه با وزرا يا سران ساير كشورها ملاقات وجود داشته باشد. آقاي روحاني رييس‌جمهور كشورمان در بيانيه‌اي مواضع ايران در خصوص نشست را بيان كرد. بيانيه آقاي روحاني يك اقدام حداقلي براي ثبت در تاريخ بود. زيرا به صورت معمول علاوه بر دعوت دبيرخانه سازمان همكاري اسلامي كشور ميزبان نيز دعوتنامه مستقلي به اسم رييس كشور ارسال مي‌كرد. كه اين كار را نسبت به ايران انجام ندادند. اما بايد اين نكته را به رسانه‌ها و ساير كشورها اعلام كرد كه دعوتنامه صرفا در حد دعوت دبيرخانه بوده و به دعوت كشور ميزبان نبوده و به همين دليل نيز ايران در سطح بالاتري در نشست مكه شركت نكرد، چرا كه بدون دعوت كشور ميزبان يك نوع توهين تلقي خواهد شد كه مقام‌هاي بالاتر در اين اجلاس شركت كنند. اما تاكيد بر اصول كلي مثل مساله فلسطين و اينكه بايد اين موضوع در صدر مسائل مورد تحليل و بررسي قرار گيرد و همبستگي اصل اساسي در منشور سازمان همكاري‌هاي اسلامي است گوشزد كردن اين مسائل اقدام قابل قبولي است به شرط آنكه بتواند ابعاد رسانه‌اي نيز پيدا كند، چرا كه هدف از برگزاري نشست مكه ايجاد يك موج رسانه‌اي بود و اين اعتراض و تبيين مواضع هم نيازمند آن است از يك موج رسانه‌اي برخوردار شود تا بخشي از آثار تبليغاتي نشست مكه عليه ايران را تعديل و كاهش دهد.