در ستايش منظر ساختمان‌ها
نيوشا طبيبي
۱- ساختمان زيباي موزه ايران باستان بيش از 80 سال عمر دارد. نماي بيروني بنا همچنان زيبا و ديدني است اما داخل آن نياز به نوسازي و بازسازي جدي دارد. از اين دست بناها در تهران و شهرهاي ديگر زياد هستند كه مي‌توان آنها را از درون نوسازي و مقاوم‌سازي كرد و بر پايداري و بقاي آنها چند دهه ديگر افزود. در بسياري از شهرهاي اروپا تخريب ساختمان‌هاي قديمي ممنوع است و در عوض ساختمان‌ها از داخل نوسازي و مقاوم‌سازي مي‌شوند. به اين ترتيب شهرها هويت ظاهري خود را از دست نمي‌دهند.
تجربه اروپايي‌ها به ويژه درباره ساختمان‌هاي قديمي مانند موزه‌ها و مجتمع‌هاي مسكوني قطعا به كار ما مي‌آيد. بسياري از موزه‌هاي اروپايي در ساختمان‌هايي با قدمت چند قرن مستقر هستند. اين ساختمان‌ها نمايي قديمي دارند اما از درون به كلي متحول شده‌اند.
۲- رسيدگي به نماي ساختمان‌ها در تهران از چند دهه قبل مطالبه جدي شهروندان بوده كه خوشبختانه در دو دوره اخير شوراي شهر تهران بالاخره به آن توجه شد. نماي ظاهري ساختمان‌ها «حق شهروندان» است كه غالبا توسط بساز و بفروش‌ها مورد تجاوز قرار مي‌گيرد. نماي ساختمان‌هايي كه توسط سازندگان بازاري برپا مي‌شوند اكثرا از مصالح ارزان و كم‌قيمت و بي‌قواره ساخته شده‌اند. سنگ‌هاي لق و اجزاي ديگر نماي احداثي نه‌تنها نظرگاهي زشت براي بينندگان ايجاد مي‌كنند بلكه خطر ريزش بر سر عابران هم بسيار جدي است.
سازندگان با احداث نماهاي زشت با مصالح و موادي كه موجب اتلاف انرژي در ساختمان‌ها مي‌شوند و هم نماي شهري را زشت مي‌كنند در واقع به حقوق ديگر شهروندان تجاوز مي‌كنند. نظارت جدي و وضع قوانيني دقيق براي اجراي نماهاي ساختمان‌ها و حتي بازپيرايي و نوسازي نماهاي زشت و بدقواره مي‌تواند گام مهمي در مسير بازگرداندن هويت معماري تهران به اين شهر باشد. در اين موضوع توجه كميسيون شهرسازي شوراي شهر شايان تقدير است.
۳- عدم توجه به نماي ساختمان‌ها و نبود هيچ ضابطه معماري و زيبايي‌شناسانه در اين بخش، چهره شهرهاي ايران را متحول كرده. هر كدام از شهرها، بنابر ويژگي‌هاي اقليمي، ظاهري مشخص داشتند و از يكديگر قابل تمايز بودند اما با رواج سبك معماري بي‌هويت و بساز و بفروشي، همه ساختمان‌ها تبديل به مكعب‌هايي شدند كه در يك ضلع آن نمايي زشت و بي‌قواره اجرا شده و سه ضلع ديگر رها شده‌اند.
همان يك ضلع نماي اجرا شده هم تفاوت بسياري با فرهنگ معماري منطقه و شهر داشته و دارند. رواج به كارگيري سنگ‌هاي ارزان‌‌قيمت و شيشه و نماهايي كه به نماي رومي معروف شدند، نقطه عطفي در زشت‌سازي منظره شهرها بودند. اكنون اگر در خيابان‌ها و كوچه‌هاي تهران قدم بزنيد كمتر نشاني از تهران بر نماي ساختمان‌ها خواهيد يافت. شايد فقط چند ساختمان نوساز وجود داشته باشند كه بنا بر ذوق و سليقه سازندگان، نشانه‌هايي از معماري قديم را بر نماي خود دارند.
در بعضي از شهرها بنابر سليقه مردم يا اجبار قواعد شهرسازي، نماي ساختمان‌ها - تا حد زيادي - منطبق با شناسنامه معماري شهر اجرا شده‌اند. از اين حيث بوشهر و البته اصفهان مثال‌زدني هستند.
۴- در اين فصل كار ساخت و ساز سرعت مي‌گيرد و محله‌اي در تهران نيست كه از سر و صداي شبانه خاكبرداري و تخريب در امان باشد. سازندگان آسايش محله را سلب مي‌كنند، معابر را مي‌بندند و تبديل به انبار مصالح مي‌كنند و ميلگرد و تيرآهن‌ها را بدون حفاظ بر سر راه عبور و مرور قرار مي‌دهند و دست آخر ساختماني زشت و بدقواره به پيكره محله اضافه مي‌كنند.
اميد است كه ضمن ساماندهي نحوه ساخت و به حداقل رساندن هزينه‌هاي تحميلي روحي و رواني و مقابله با سلب آسايش شهروندان نظارت جدي بر ظاهر ساختمان‌ها - به اندازه نظارت بر پلان و نقشه آنها - از سوي شهرداري و دستگاه‌هاي مسوول اعمال شود.
۵- بسياري از ساختمان‌هاي قديمي تهران را مي‌توان بدون تخريب، نوسازي و مقاوم‌سازي كرد و براي آنها كاربري جديدي در نظر گرفت. تخريب هر ساختمان قديمي لطمه‌اي به هويت محله و شهر است كه بايد مورد توجه جدي صادركنندگان پروانه‌هاي تخريب قرار گيرد.