آيا بانك‌ها در بازار ارز سوداگري مي‌كنند؟
تراز ارزي مثبت به معني سوداگري نيست
گروه اقتصادي
سال 97 براي بانك‌ها نيز سال به ياد ماندني خواهد بود. در اوايل فروردين نرخ تسعير ارز در بودجه 96، 3300 تومان بود اما بعد از نوسانات ارز اين نرخ به 4200 تومان تغيير يافت. با افزايش 900 توماني نرخ تسعير، ترازنامه بانك‌ها نيز دستخوش تغييرات شد. تبعات تغيير نرخ تسعير در دو بخش از ترازنامه بانك‌ها، يعني «نتيجه مبادلات ارزي» و «تفاوت تسعير ناشي از تبديل به واحد پول گزارشگري» خود را نشان مي‌دهد.
بانك‌ها متناسب با ميزان سرمايه‌گذاري‌ها و سپرده‌هاي ارزي كه جذب يك بانك مي‌شود، دارايي ارزي كسب مي‌كنند. اين دارايي با نرخي كه به آن نرخ تسعير گفته مي‌شود، به واحد پول ريال تبديل و در ترازنامه ثبت مي‌شود. با وجود اينكه تقريبا اكثر صنايع، درآمدها و دارايي‌هاي ارزي خود را با نرخ‌هاي سامانه نيما تسعير مي‌كنند، اما اين نرخ در حال حاضر دلار دولتي 4200 توماني است. افزايش نرخ تسعير و به تبع آن دارايي‌هاي سرمايه‌اي مي‌تواند آثار مثبتي بر ترازنامه بانك‌ها داشته باشد، اما اين لزوما به معني سوداگري و دخالت بانك‌ها در بازار نيست، بلكه اين امر نشات گرفته از ساختار‌هاي اقتصادي كشور است كه با يك نوسان ارزي، ترازنامه بانك‌ها مي‌تواند مثبت يا منفي شود. تغيير در ترازنامه به دليل نرخ ارز، در تمام كشورهاي جهان وجود دارد اما زيرساخت‌ها به گونه‌اي است كه نوسانات ارزي كم است و ترازنامه‌ها را با تغييرات شگرف مواجه نمي‌كند.
تحليل ترازنامه ظرافت مي‌خواهد
چندي پيش در يكي از برنامه‌هاي تلويزيوني آيتمي يك دقيقه‌اي در خصوص يكي از بخش‌هاي گزارش عملكرد يكي از بانك‌هاي معتبر پخش شد كه شائبه ايجاد سود به واسطه خريد و فروش ارز را در اذهان ايجاد كرد. تكه‌اي از فيلم اين برنامه تلويزيوني اين روزها دست‌به‌دست مي‌شود و چنين به نظر مي‌رسد كه در نوسانات ارزي همان قدري كه مردم آسيب ديده‌اند، بانك‌ها سود كلان به جيب زده‌اند و بدهي‌شان را صاف كرده‌اند.
گزارشگر برنامه با توجه ويژه به رقم «نتيجه مبادلات ارزي» در اين گزارش ادعا كرد كه بانك مذكور 3700 ميليارد تومان از خريد و فروش ارز سود كسب كرده است. براي شفافيت بيشتر در اين خصوص آرش غفاري، تحليلگر صورت‌هاي مالي درباره «نتيجه مبادلات ارزي» و « تفاوت تسعير ناشي از تبديل به واحد پول گزارشگري» به «اعتماد» توضيح مي‌دهد: «نتيجه مبادلات ارزي» و «تفاوت تسعير ناشي از تبديل به واحد پول گزارشگري» لزوما به يك معني نيستند و بايد به نحوه گزارش‌دهي شركت يا بانك مذكور مراجعه كرد. اين تحليلگر مالي در تعريف مبادلات ارزي مي‌گويد: ارقام اين بخش لزوما به معني كسب سود از طريق خريد و فروش ارز نيست، بلكه شامل اعطاي وام‌هاي ارزي نيز مي‌شود. او در خصوص سپرده ارزي در كشور مي‌گويد: تمام بانك‌ها با گرفتن مجوزهايي مي‌توانند سپرده ارزي جذب كرده و از محل آن وام‌هاي ارزي با بهره‌هاي كم مثلا 7 يا 5 درصد به مشتري‌ها بدهند. غفاري معتقد است؛ بانك‌ها براي گزارش‌هاي خود اعم از عملكرد و ترازنامه نياز به واحد پولي ريالي دارند. اگر بانكي يك ميليارد دلار منابع ارزي داشته باشد، بايد با تبديل اين ميزان پول به ريال، آن را در ترازنامه خود منعكس كند. هر زمان كه نرخ تسعير تغيير كند، تبديل منابع ارزي به ريالي در قالب تفاوت تسعير ناشي از تبديل به واحد پول گزارشگري گزارش مي‌شود. به گفته اين تحليلگر مالي با فرض ثابت بودن منابع ارزي وقتي نرخ ارز در يك سال، دو بار تغيير كند طبيعي است ميزان منابع ارزي كه در ابتداي سال در ترازنامه عنوان مي‌شود، با رقمش در پايان سال تفاوت داشته باشد. اين تفاوت در اين بخشي كه گفته شد نمايان مي‌شود. وقتي لفظ تسعير به كار مي‌رود كه نرخ ارز در طول زمان تغيير داشته باشد. به گفته او هر زمان كه تراز ارزي مثبت باشد، بانك سود تسعير دارد و اگر منفي باشد با زيان تسعير مواجه مي‌شود. غفاري در ادامه در خصوص شائبه سوددهي بانك‌ها با خريد و فروش ارز نيز گفت: براي هر گونه تحليلي در اين خصوص بايد به اين نكته توجه كرد كه در زمان نوسان ارزي بانك‌ها و صرافي‌ها سود مي‌برند اما ماهيت سودشان با يكديگر متفاوت است، چرا كه ذات كاركردي بانك و صرافي نيز تفاوت بسياري دارد. او در ادامه گفت: صرافي‌ها از نوسان ارزي سود كسب مي‌كنند اما قضيه براي بانك‌ها متفاوت است. اين را با مثالي توضيح مي‌دهم، فرض كنيد وام هزار دلاري از بانك با نرخ سود 5 درصد گرفته شده است. در توافق ميان شخص و بانك، وام بايد به صورت ارزي تسويه شود. بعد از نوسان نرخ ارز، شخصي كه وام را به بانك بر مي‌گرداند، بايد هزار دلار به علاوه 5 درصد بهره برگرداند. اما مبلغ ريالي وام قبل و بعد از نوسان ارزي، متفاوت خواهد بود. به همين دليل در صورت‌هاي مالي با افزايش همراه خواهد بود. بانك با اين كار جريان نقدي جديدي ايجاد نمي‌كند، بلكه به دليل شرايط اقتصادي عدد بزرگ‌تري را در ترازنامه‌هاي خود منعكس مي‌كند. براي تحليل ترازنامه بانك‌ها به خصوص قسمت‌هايي كه مربوط به منابع ارزي است بايد ظرافت خاصي داشت تا دچار كج‌فهمي‌ها نشد. غفاري در خصوص دليل كم‌بهره بودن وام‌هاي ارزي نيز مي‌گويد: يكي از دلايلي كه نرخ بهره وام‌هاي ارزي پايين است، ريسك نوسان قيمت‌هاي ارز است، چون تغيير نرخ ارز در كشور به يك‌باره است، اعداد در ترازنامه بانك‌ها بزرگ‌تر مي‌شوند. البته در كشورهاي ديگر نيز تفاوت نرخ ارز در ترازنامه‌ها وجود دارد، اما عددي كه ارايه مي‌كنند، كوچك‌تر است.