پهنه‌بندي فرهنگي تهران؛ سياست‌ها و نتايج
هيچ كاري بدون مشاركت جامعه مدني پيش نمي‌رود
گروه اجتماعي| تهيه طرح جامع توسعه فضاهاي فرهنگي شهر تهران در آذر ماه ۱۳۸۵ آغاز و در سال ۱۳۸۷ مصوب شد. هدف اصلي اين طرح پاسخگويي به نياز شهر در رونق زندگي شهري و تحكيم حيات مدني عنوان شده است. نشست «پهنه‌بندي فرهنگي تهران» با هدف بازنگري سياست‌ها و نتايج آن، با حضور الهام فخاري، عضو شوراي اسلامي شهر تهران، محمدجواد رشيدي، معاون فرهنگي و اجتماعي شهرداري منطقه ۱۱ تهران و محمد آتشين‌بار، عضو هيات علمي پژوهشكده نظر و دبير پانل برگزار شد.
در ابتداي اين نشست كه در گالري نظرگاه برگزار شد محمد آتشين‌بار در تبيين موضوع نشست، گفت: «هدف طرح جامع توسعه فضاهاي فرهنگي كه يكي از تكاليف طرح جامع ۱۳۸۶ است، نه يافتن خرده‌فضاهاي فرهنگي كه رونق زندگي شهري است. از ميان اين ۱۴ گزينه موضعي پيشنهادي اين طرح در محور شمالي- جنوبي، پهنه فرهنگي رودكي، به عنوان طرح ويژه معرفي شد. به نظر مي‌رسد اين پروژه بيشتر به سراغ فضاهاي جمعي تهران رفته و صفت فرهنگ را به صورت بارز و مشخص در پهنه‌هاي انتخابي به ايفاي نقش وادار نكرده است». الهام فخاري فاصله ميان تصويب تا اجرايي‌شدن طرح‌ها را با توجه به شتاب حركت كلانشهرها از عوامل محقق‌نشدن آنها دانست. فخاري اضافه كرد: «درباره اين طرح‌ها اقناع شهروندي صورت نگرفته، مديريت شهري توجيه نشده است و در هماهنگ‌سازي ساير سازمان‌ها باهم نيز دشواري‌هايي وجود دارد.». فخاري ضمن اشاره به رويكرد كالبدي و در نظر نگرفتن تسهيل، مشوق و برنامه‌اي براي جلب مشاركت مردم در اين طرح، آن را نتيجه رويكرد بالا به پايين مديريت شهري در طرح‌هاي توسعه خواند و گفت: «هيچ كار شهري‌اي به خصوص در حوزه اجتماع و فرهنگ به پيش نخواهد رفت مگر اينكه همراهي و مشاركت جامعه مدني را با خود داشته باشد. بنابراين مشاركت مدني بايد يكي از محورهاي نظام‌نامه بهره‌برداري از چنين طرح‌هايي باشد». اين عضو شوراي شهر نگاه مديريت شهر را معطوف به فضاهايي ذكر كرد كه در جريان انقلاب اسلامي نقش داشته يا به لحاظ تاريخي واجد ارزشند و از ناديده انگاشتن تاريخ پساانقلابي مناطق شهري در برنامه‌ريزي براي شهر انتقاد كرد. او با اشاره به تراكنش بالا و پويايي شهر در مناطقي كه به عنوان مكان پهنه فرهنگي انتخاب شده‌اند، گفت: «اين مناطق به خودي خود گردش اقتصادي و زندگي جمعي دارد. مديريت شهري مي‌تواند از بخشي از اين ظرفيت‌ها استفاده كند اما سوال اين‌جاست كه گستراندن پهنه‌اي به اصطلاح فرهنگي در محورهاي ازپيش پويا، چه ارزش افزوده‌اي براي شهر خواهد داشت؟» آتشين‌بار در نقد بخشي از گفته‌هاي فخاري بيان كرد: «فضاهاي انتخاب‌شده بهتر است تماما فضاهاي پوياي اجتماعي نباشند و طرح عامل حركت اين فضا به سمت پويايي باشد اما اين با استفاده از پتانسيل‌هاي موجود شهر در تعارض است». محمدجواد رشيدي گفت: «اين پهنه‌ها بر اساس نياز شهر تعريف شده‌اند اما بسياري از برنامه‌هايي كه براي اين پهنه‌ها ديده شده بود، عملي نشده است. در پهنه فرهنگي رودكي برخي از اهداف شكل‌گيري اين پهنه‌ها كه هويت‌بخشي به محيط، ايجاد حس تعلق محلي شهروندان، حفظ بافت مسكوني پهنه و جلوگيري از توسعه بي‌رويه تجاري و شب‌مردگي محلات بود، محقق شده است». رشيدي به برخورد سليقه‌اي مديريت شهري با برنامه‌هاي موجود، انتقاد كرد و آن را در برنامه‌ريزي براي اين پهنه‌ها از الزامات فرهنگي شهر، پرقدرت‌تر خواند. آتشين‌بار تعريف پهنه‌هاي ۱۴گانه را تنها در محور شمالي- جنوبي شهر و در مقياس شهر، بي‌توجهي به ساكنان محورهاي شرقي- غربي و ناديده‌گرفتن مقياس محله ذكر كرد. الهام فخاري در واكنش به گفته آتشين‌بار بيان كرد: «با وجود منابع وسيع مالي و زماني كه سابقا در اختيار شهرداري تهران و شخص شهردار در يك دوره بي‌وقفه دوازده ساله بود، مديريت شهري نتوانست طرح‌ها را به سرانجام برساند و محتوا را در ساختار و سازه بناشده، پياده كند. به همين دليل امروز ما فكر مي‌كنيم كه بهتر است درصدي از برنامه‌ها تماما محقق شوند ولو اينكه فقط در يك مقياس طرح شده باشند».
سيدامير منصوري در پايان اين نشست رويكرد اين پهنه‌ها به موضوع فرهنگ را فاقد تعريف و نادرست خواند. او جهت پيشرفت پهنه فرهنگي رودكي را در مسير حذف اختلاط اجتماعي و اختصاص فضا به گروهي خاص دانست كه عاملي تنش‌زا براي شهر محسوب مي‌شود.