كمدي الهي دانته با الهام از عطار نيشابوري

  پيام رضايي/  بعد از گذشت نزديك به 60 سال از اولين ترجمه كمدي الهي دانته، كاوه ميرعباسي دوباره به سراغ اين شاهكار دانته رفته است و ترجمه آن در نمايشگاه كتاب عرضه مي‌شود. شاهكارهاي ادبيات كلاسيك جهان همواره زمان را به چالش مي‌كشند. آثاري چون «فاوستِ» گوته، «شاهنامه» فردوسي، «ايليادِ» هومر در طول تاريخ ادبيات نشانه‌ جاودانگي ادبيات و هنر و همچنين مثال‌هايي از نبوغ بشر به شمار رفته‌اند. «كمدي الهي» اثر دانته آليگيري، شاعر و نويسنده‌ شهير ايتاليايي نيز جزو همين دسته از آثار است كه ششصد سال است به عنوان يكي از شناسنامه‌هاي ادبيات و فرهنگ غرب شناخته مي‌شود. اين اثر در طول قرن‌ها نه تنها با حفظ تازگي خود به حيات ادبي‌اش ادامه داده، بلكه الهام بخش هنرمندان و نويسندگان بسياري چون ميكل آنژ و ويليام بليك بوده است. كمدي الهي از جمله آثاري است كه به زبان‌هاي مختلف دنيا ترجمه شده است، زبان فارسي هم از آن بي‌نصيب نمانده است. اين اثر نخستين بار در سال 1335 به فارسي ترجمه شد و پس از آن با دو ترجمه ديگر به بازار كتاب آمد. ميرعباسي در گفت‌وگو با «اعتماد» توضيح داد كه ترجمه اين اثر دو سال طول كشيده است و پيش از اين سه ترجمه از آن وجود داشت اما ميرعباسي هيچ‌كدام از آنها را مد نظر قرار نداده يا حتي نخوانده است. به گفته ميرعباسي، اين ترجمه با در نظر گرفتن 9 ترجمه‌ مختلف از زبان‌هاي انگليسي، فرانسه، اسپانيايي و در نهايت ايتاليايي صورت گرفته است.  او با اشاره به اين نكته كه كمدي الهي امكان خلاق بودن را به مترجم مي‌دهد، مي‌گويد: «وقتي اين ترجمه‌ها را بررسي مي‌كردم، متوجه شدم با وجود يكسان بودن مضمون، ترجمه‌هاي متنوعي از آن وجود دارد. حتي آكسفورد دو ترجمه از كمدي الهي ارايه داده است. بنابراين به اين نتيجه رسيدم كه اين متن جاي خلاقيت در ترجمه دارد و فارغ از بهتر يا بدتر بودن، هر مترجمي مي‌تواند روايت خودش را از اين متن ارايه دهد.»به گفته اين مترجم متن كمدي الهي اين ظرفيت را دارد كه ترجمه‌هاي متفاوتي از آن شود و او هم سعي كرده كه ترجمه‌اي خلاقانه از آن داشته باشد و البته در اين ميان به متن اصلي هم وفادار بماند. ميرعباسي براي ترجمه‌ اين اثر از ادبيات كلاسيك فارسي بهره برده است و در اين بررسي‌ها به يك ترجمه اسپانيايي برخورد كه توانسته بود با استفاده از نوعي شعر سپيد مختص عصر طلايي اسپانيا ترجمه جالب و تازه‌اي ارايه دهد. اين ترجمه ايده را به او داد كه در ترجمه جديد نگاهي به متون منظوم كلاسيك ادبيات فارسي داشته باشد. او مي‌گويد كه در تمام طول مدت ترجمه ادبيات كلاسيك مي‌خواند و از آن الهام مي‌گرفت و در جاهاي مختلفي هم از آن استفاده كرد. در اين ميان بيش از همه از عطار تاثير گرفته است. اين مترجم باسابقه در پاسخ به اين سوال كه اين ترجمه چه تفاوتي با ترجمه‌هاي پيشين دارد، گفت: «در مقايسه با بقيه‌ ترجمه‌ها، ترجمه‌ من از فشردگي و ايجاز شعري بيشتري برخوردار است. هرچند اين تنها به معناي تفاوت است و لزوما به معناي قدرت و ضعف ترجمه نيست. ساختار نحوي ترجمه من بيشتر به سمت شعر متمايل است. به عبارت ديگر سعي كرده‌ام تا با دست بردن در ساختار نحوي معمول به فضاي شاعرانه اثر نزديك‌تر شوم.»او مي‌گويد كه در اين ترجمه سعي كرده است تا از به كار‌گيري ادبيات كليشه‌اي آثار تاريخي كه متاسفانه به دليل استفاده سرسري و دم‌دستي در سريال‌ها و نمايشنامه‌هاي شبه‌تاريخي مبتذل شده‌اند ترجمه‌اي انجام دهد كه باوجود بوي كهنگي و وفاداري به اثر، فضاي نو و تازه‌اي هم داشته باشد. كمدي الهي دانته در يك مجموعه‌ سه جلدي توسط انتشارات كارگاه فيلم و گرافيك سپاس در نمايشگاه كتاب عرضه خواهد شد. از نكات جالب توجه اين ترجمه چهار گفتار از دانته شناسان معروفي نظير ماتسوتا، فرچرو، و جكاف است كه براي نخستين بار به فارسي ترجمه شده‌اند. همچنين در اين از كتاب 50 نقاشي از Gustave Dore درباره‌ كمدي استفاده شده است.