محمد بن سلمان شاهزاده‌هاي ارشد دربار سعودي را بازداشت كرد
حذف موانع سلطنت
شهاب شهسواري
كسي دقيقا نمي‌داند در رياض چه خبر است، چهار شاهزاده برجسته و ده‌ها مقام وزارت كشور و نيروهاي مسلح عربستان، تاكنون بازداشت شده‌اند. اقداماتي كه به نظر مي‌رسد در راستاي مقابله با اقدام به يك كودتا انجام شده است. پادشاه اين كشور، دست كم به ادعاي خبرگزاري رسمي عربستان كه تصاوير او را در ديدار با سفراي اعزامي سعودي به اوكراين و اروگوئه روز يكشنبه منتشر كرد، زنده است. اما خبرها و گزارش‌ها از تلاش براي كودتا، بازداشت مدعيان جانشيني و سركوب‌هاي امنيتي، نشان از رخدادهاي مهم در سطح بالاي حاكميت اين كشور دارد. دست كم چهار شاهزاده ارشد خاندان سلطنتي سعودي توسط نيروهاي امنيتي روز جمعه بازداشت شده‌اند. ميدل ايست‌اي در گزارشي اختصاصي مي‌نويسد كه نزديك به 20 شاهزاده سعودي بازداشت شده‌اند كه تاكنون فقط نام چهار تن از آنها منتشر شده است. به نوشته ميدل ايست‌اي، شاهزادگان از سوي وليعهد، محمد بن سلمان، وادار شده‌اند تا علنا با او اعلام بيعت كنند. دست‌كم سه شاهزاده سعودي تاكنون توييت‌هايي با محتواي حمايت از پادشاه و وليعهد سعودي منتشر كرده‌اند. همزمان با اين رويدادها، روز يكشنبه وزارت كشور عربستان دستور منع سفر به استان شيعه نشين قطيف را صادر كرد. استان قطيف كه مركز سكونت شيعيان عربستان است، در طول سال‌هاي گذشته شاهد سركوب‌هاي گسترده اعتراضات عليه شيوه سلطنت خانواده سعودي بوده است. به نوشته خبرگزاري رسمي عربستان سعودي، دليل بسته شدن راه‌هاي ورود و خروج به استان قطيف، شيوع بيماري كروناي جديد در اين استان است، اما گروهي از رسانه‌ها از احتمال ارتباط اين محاصره با مسائل سياسي جاري در رياض خبر داده‌اند.
نخستين گزارش‌ها در مورد بازداشت‌هاي سطح بالا در دربار سعودي، از سوي روزنامه وال‌استريت ژورنال منتشر شد. وال‌استريت ژورنال به نقل از منابع بدون نام در عربستان سعودي نوشت كه شاهزاده محمد بن نايف، وليعهد پيشين و احمد بن عبدالعزيز، برادر پادشاه، توسط نيروهاي امنيتي در خانه‌هاي‌شان بازداشت شده‌اند. منابع اين روزنامه امريكايي گفته‌اند كه دليل بازداشت اين دو شاهزاده «تلاش براي كودتا» بوده است. ساعاتي بعد روزنامه نيويورك تايمز هم از بازداشت شاهزاده «نواف بن نايف» برادر محمد بن نايف خبر داد. نايف بن احمد، مدير پيشين اطلاعات ارتش عربستان، چهارمين بازداشتي است كه رسانه‌ها از بازداشت او خبر مي‌دهند. به نوشته وال‌استريت ژورنال، نيروهاي ماسك‌دار امنيتي با حمله به خانه‌هاي اين شاهزادگان، آنها را از خانه بيرون كشيده‌اند و به مكان‌هايي نامعلوم منتقل كرده‌اند.رسانه‌هاي دولتي عربستان سعودي، از انتشار اخبار در مورد اين بازداشت‌ها و دلايل آن خودداري كرده‌اند. در عوض، صبح يكشنبه بعد از انتشار شايعاتي در مورد مرگ سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي، خبرگزاري رسمي عربستان سعودي، واس، تصاويري از او در ديدار با سفراي اين كشور در اوكراين و اروگوئه منتشر كرد. سلمان بن عبدالعزيز، 84 ساله است و از روزهاي اول سلطنتش در سال 2015 شايعاتي در مورد سلامت او وجود داشت. برخي او را مبتلا به بيماري زوال عقل و ناتوان از مديريت مسائل جاري كشور توصيف مي‌كنند. سلمان بن عبدالعزيز، زماني كه به قدرت رسيد، مقرن بن عبدالعزيز، برادرش را به عنوان وليعهد برگزيده‌بود، اما كمتر از سه ماه بعد از آغاز سلطنتش، او را با محمد بن نايف، وزير كشور پيشين و برادرزاده‌اش جايگزين كرد. اما دوران ولايت عهدي محمد بن نايف هم چندان طولاني نبود و بعد از دو سال، از اين مقام بركنار شد تا پسر ارشد پادشاه، محمد بن سلمان، رسما به عنوان وليعهد گمارده شود. به نوشته رسانه‌ها، احمد بن عبدالعزيز، يكي از سه شاهزاده ارشد سعودي بود كه در هيات بيعت با جانشيني محمد بن سلمان در مقام ولايت عهدي مخالفت كرده‌بود. ميدل ايست‌اي مي‌نويسد مخالفت‌هاي احمد بن عبدالعزيز با محمد بن سلمان بر هيچ كس پوشيده نيست، اما اينكه او و پادشاه، تنها بازماندگان از 7 برادر سديري، قدرتمندترين ائتلاف شاهزادگان سعودي هستند و حذف كامل و علني او از قدرت عملا براي محمد بن سلمان امكانپذير نيست.
محمد بن نايف، وزير كشور پيشين و نخستين وليعهد پادشاه سعودي كه دو سال و نيم پيش جاي خود را به محمد بن سلمان، پسر پادشاه داد، يكي از اصلي‌ترين گزينه‌هاي جانشيني پادشاه سعودي محسوب مي‌شود. هر چند، محمد بن سلمان، فرزند پادشاه به دليل بر عهده داشتن مسووليت ولايت عهدي، در صورت مرگ، نخستين گزينه براي جانشيني پادشاه است، اما تصميم در مورد جانشين پادشاه بر عهده هيات بيعت سعودي است كه از شاهزادگان ارشد دربار تشكيل شده است. به گزارش گاردين، يك منبع نزديك به خانواده سلطنتي سعودي گفته است كه بازداشت‌هاي اخير ارتباطي با سلامت پادشاه ندارد و فقط با هدف «تنبيه و ايجاد نظم در دربار انجام شده است.» به گفته اين منبع «وليعهد سعودي [محمد بن سلمان] مسووليت اين بازداشت‌ها را برعهده داشته است و بعد از مشاهده چندين رفتار منفي از سوي دو شاهزاده مذكور، آنها را بازداشت كرده است.» رسانه‌ها همواره از نزديكي محمد بن نايف به دولت امريكا و تمايل بخشي از نهادهاي حكومتي واشنگتن، از جمله آژانس مركزي اطلاعات (CIA) و وزارت دفاع به جانشيني او در مقام سلطنت در صورت مرگ پادشاه نوشته‌بودند.
احمد بن عبدالعزيز، برادر پادشاه عربستان سعودي است كه سخنان او در برابر معترضاني كه سال گذشته در مقابل خانه‌اش در لندن جمع شده‌بودند جنجالي شد. او در پاسخ به معترضاني كه عليه عربستان شعار مي‌دادند، گفته‌بود كه حمله به يمن و وضعيت فاجعه بار اين كشور عربي «بر عهده كل خاندان سعودي نيست، بلكه تصميم برخي افراد در اين خانواده است.» وال استريت ژورنال، در گزارشي روز شنبه نوشت كه بعد از بازداشت، احمد بن عبدالعزيز و محمد بن نايف، ده‌ها مدير وزارت كشور و چندين افسر ارشد ارتش، به اتهام تلاش براي كودتا بازداشت شده‌اند. ميدل ايست‌اي، از نگراني در مورد سرنوشت متعب بن عبدالله، فرزند پادشاه پيشين عربستان سعودي نوشته است كه پيش از اين نيز از جمله اصلي‌ترين رقباي محمد بن سلمان براي سلطنت محسوب مي‌شد. او جزو افرادي بود كه دو سال پيش به اتهام فساد اقتصادي در هتل ريتز كارلتون بازداشت شده‌بودند. در ميان 200 مقام بازداشت شده در اين هتل، دست كم 17 شاهزاده بودند.
رامي خوري، استاد دانشگاه امريكايي بيروت به الجزيره مي‌گويد: «محمد بن سلمان نگران كودتا عليه خود نيست. او مي‌خواهد همه صداهاي مستقلي را كه ممكن است با تمام اقدامات او موافق نباشند خفه كند.» خوري معتقد است: «احتمال برنامه‌ريزي براي يك كودتا، كاملا دور از ذهن است، چرا كه شخص محمد بن سلمان، كنترلي شديد، مستقيم و سختگيرانه بر تمامي نهادهاي امنيتي و نظامي عربستان سعودي برقرار كرده است.» به گفته اين كارشناس «اقدامات اخير نشان از اضطراب شديد وليعهد و اطرافيان او است، چرا كه احتمالا انتظار دارند كه پادشاه سعودي به زودي جان خود را از دست بدهد يا اينكه از كار بركنار شود. محمد بن سلمان نگران هر چالش و مانعي است كه ممكن است در مقابل جانشيني او به جاي پدرش ايجاد شود.» خوري مي‌گويد: «مهم‌ترين نكته اين است كه با اين اقدامات، محمد بن سلمان نشان مي‌دهد كه در حال محكم كردن جاي خود به عنوان خودكامه‌اي ديگر در ميان خودكامه‌هاي پيشين جهان عرب مانند صدام حسين، معمر قذافي و حافظ اسد است.» سيمون مابون، استاد دانشگاه لنچستر معتقد است هر چند دلايل بازداشت شاهزادگان سعودي مشخص نيست، اما اين رويدادها «در خلأ رخ نداده است.» اين استاد دانشگاه به الجزيره مي‌گويد: «رويدادهاي مختلفي در دربار سعودي رخ داده است و تلاش‌هاي محمد بن سلمان براي انحصار قدرت و حذف كردن هر مدعي ديگر قدرت چه داخلي و چه خارجي، بي‌سابقه نيست. اقداماتي همچون ترور جمال خاشقجي و بازداشت‌هاي اخير براي مقابله با چالش‌هاي مقابل چشم‌انداز محمد بن سلمان براي سلطنت و ميراث خودش در 50 سال آينده است.»