تنش‌ها ميان تركيه و عراق در حالي به صورت روزافزون بيشتر مي‌شود كه ناظران هشدار داده‌اند تداوم اين روند مي‌تواند عراق را دچار مشكلاتي جدي كرده و حتي خطر افزايش بي‌ثباتي در اين كشور را به دنبال داشته باشد. در هفته‌هاي اخير و پس از لغو سفر «خلوصي آكار»، وزير دفاع تركيه به بغداد، وزارت امورخارجه عراق در يك اقدام تازه، از لغو ديدارهاي مقامات تركيه به اين كشور و بستن گذرگاه‌هاي مرزي و فرودگاه‌هاي عراق به روي شهروندان تركيه خبر داد. با اين وجود پاسخ آنكارا به عراق مبني بر ادامه عمليات‌ها تا زمان تداوم چشم‌پوشي عراق از حضور برخي گروه‌هاي كرد در شمال اين كشور، بار ديگر بر نگراني‌ها افزود. «اعتماد» در گفت‌وگو با سيامك كاكايي، تحليلگر مسائل بين‌الملل و كارشناس مسائل غرب آسيا به بررسي اين تنش‌ها پرداخته است. او مي‌گويد رويكرد نظامي تركيه را بايد در چارچوب سياست خارجي جديد اين كشور كه در پي اثرگذاري بيشتر است و همچنين نگراني‌هاي امنيتي تركيه تحليل كرد. اين گفت‌وگو را در ادامه بخوانيد.
با افزايش تنش در روابط عراق و تركيه اين نگراني وجود دارد كه بار ديگر منطقه دچار بي‌ثباتي و ناامني شده و حتي درگيري‌هايي ميان نيروهاي نظامي دو كشور به وجود آيد. ارزيابي شما از وضعيت كنوني تنش‌هاي ميان عراق و تركيه چيست؟
اينكه تنش ميان تركيه و عراق افزايش پيدا كرده غيرقابل انكار است اما اين تنش را نمي‌توان به معناي سرآغازي براي رويارويي نظامي دو كشور درنظر گرفت. نمود اصلي اين تنش‌ها را مي‌توان در قالب حملات گسترده و پراكنده تركيه به مناطق شمالي عراق و به‌خصوص مناطق كردنشين ديد. اين عمليات‌هاي نظامي اغلب به صورت هوايي و در بخشي از مناطق مرزي به صورت زميني در جريان است. بهانه و آنچه تركيه به عنوان دليل براي اين عمليات‌هاي نظامي عليه برخي مناطق در عراق مطرح مي‌كند، مقابله با گروه پ.ك.ك است كه در كوه‌هاي شمال عراق مستقر هستند.
تركيه توانسته به اهدافي كه براي خود تعيين كرده دست پيدا كند؟
در واقع دولت تركيه و شخص رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور در تلاش است تا بتواند اقدامات ايذايي پ.ك.ك را كنترل كرده و فراتر از آن در قالب يك برنامه جدي‌تر، تركيه به دنبال آن است كه تهديدات ناشي از حضور عوامل و عناصر اين گروه در شمال عراق را كاهش دهد. در تحليل اين مساله بايد نگاهي به سياست خارجي تركيه در قبال عراق طي سال‌هاي گذشته بيندازيم تا دريابيم اين اولين‌بار نيست كه تركيه اقدام به ترتيب دادن عمليات نظامي چه هوايي و چه زميني در مناطق شمالي عراق مي‌كند. پيشينه و سابقه‌اي جدي در پس اين اقدامات كنوني تركيه است، به‌خصوص از دهه 90 ميلادي به اين سو، عمليات‌هاي نظامي تركيه در خاك عراق تشديد شد و در مقاطعي شاهد بوديم كه ارتش تركيه به خود اجازه مي‌داد حتي تا 40 كيلومتر داخل مرز عراق نيز به تعقيب عوامل پ.ك.ك بپردازد. با اين وجود اين مجموعه اقدامات تركيه براي دستيابي به اهداف تعريف‌شده، چندان موفقيت‌آميز نبوده و آنكارا نتوانسته به آنچه مي‌خواهد دست پيدا كند. از‌جمله اين اهداف، از بين بردن تهديد پ.ك.ك بوده و شواهد نشان مي‌دهد در طول اين مدت فعاليت‌هاي اين گروه گسترش پيدا كرده است.
دست‌كم تا پيش از آغاز جنگ در سوريه سياست تركيه در قبال مساله كردها در عراق و سوريه متفاوت بود. چه عواملي سبب شد كه رويكرد منطقه‌اي تركيه دستخوش تغيير شود؟
در دهه 90 ميلادي عمليات‌هاي متعددي از سوي تركيه در شمال عراق صورت گرفت اما پس از آغاز جنگ خليج‌فارس و حمله نظامي امريكا به عراق در سال 2003 وضعيت تغيير كرد. تركيه شيوه فعاليت و عمليات‌هاي نظامي خود را در مناطق شمال عراق تغيير داد و بيشتر سعي داشت در قالب حملات هوايي اهداف خود را پيگيري كند. يعني در دهه اول قرن بيست و يكم تركيه ترجيح داد عمليات زميني را تقريبا كنار بگذارد. در دهه اخير بروز برخي تحولات در منطقه باعث شد بار ديگر تاكتيك تركيه تغيير كند. از جمله اين تحولات مي‌توان به ناآرامي‌ها و اتفاقات پس از آن در سوريه اشاره كرد كه باعث شد سياست كلان تركيه در قبال سوريه شد. تركيه به عنوان يك بازيگر برهم‌زننده عليه سوريه عمل كرد و با حمايت از برخي گروه‌هاي تروريستي و شبه‌نظاميان خواستار كناره‌گيري بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه از قدرت شد. اين برنامه تركيه به سرانجام نرسيد اما افزايش تحركات كردها در پي تحولات سوريه نگراني جدي تركيه را درقبال نقش‌آفريني كردها در سوريه و عراق در پي داشت. تركيه مدام اين موضوع را مطرح مي‌كرد كه پ.ك.ك در سوريه نفوذ بيشتري پيدا كرده و برخي گروه‌هاي كرد كه در پي اتفاقات داخل سوريه فعال‌تر شده‌اند، تحت‌تاثير ايدئولوژي پ.ك.ك قرار گرفته‌اند. اين بهانه آنكارا را بر آن داشت كه احساس كند بايد عمليات‌هاي نظامي برون‌مرزي خود را افزايش داده و به‌خصوص عليه برخي مواضع در خاك سوريه، عمليات‌هايي جدي ترتيب داد. تركيه حتي برخي نواحي شمال شرقي سوريه را به‌دليل آنچه مبارزه با تروريسم و همين‌طور تضمين امنيت ملي خود اشغال كرد. امروز شاهديم كه تركيه كماكان در سوريه حضور نظامي خود را حفظ كرده و به‌خصوص در مناطق كردنشين و حدفاصل رأس‌العين تا تل ابيض به فاصله 100 كيلومتر و به عمق 30 كيلومتر نيروي نظامي دارد. اين تغييرات در سياست كلان تركيه تغييراتي را درقبال مساله عراق نيز ايجاد كرد و تركيه تصميم گرفته اين بار به‌طور مستقيم و همه‌جانبه به رويارويي با عوامل پ.ك.ك بپردازد. عمليات‌هاي جديد اين كشور در خاك عراق را مي‌توان بخشي از راهبرد جديد تركيه در قبال مساله پ.ك.ك دانست.
واكنش دولت عراق به اين موضوعات تا چه اندازه توانسته در رويكرد دولت تركيه تغيير ايجاد كند؟
دولت عراق در قبال اين سياست جديد تركيه به محكوم كردن اين عمليات‌ها از نهادهاي رسمي نظير وزارت امور خارجه عراق و همچنين محافل رسانه‌اي پرداخته اما اين واكنش‌ها چه در داخل عراق چه در مجامع بين‌المللي در سطح همين محكوم كردن‌ها باقي مانده و تغييري در شرايط ايجاد نشده است. دولت تركيه اين محكوم كردن‌ها را قبول ندارد و مي‌گويد به دليل آنكه امنيت و مرزهاي اين كشور مورد تهديد و تعرض از سوي گروه‌هاي كرد از‌جمله پ.ك.ك قرار گرفته اين حق را براي خود محفوظ مي‌داند كه به مواجهه با گروه پ.ك.ك كه آن را گروهي تروريستي مي‌خواند، ادامه دهد. حتي در مرزي در داخل خاك عراق شاهد حضور نظاميان تركيه هستيم و تحليلگران معتقدند احتمالا تركيه در پي تلاش براي پياده‌سازي طرحي شبيه به چيزي است كه اكنون در سوريه در حال پياده‌سازي است. اين وضعيت نگراني‌ها را جدي‌تر كرده و باعث شده هم دولت عراق هم منطقه كردستان عراق به رويكرد جديد تركيه اعتراض كنند.
اين اقدام نقض حاكميت ملي عراق است. تداوم عمليات‌ها نمي‌تواند به تقابل نظامي منجر شود؟
عمليات‌هاي نظامي تركيه در شمال عراق منجر به يك تقابل نظامي ميان دولت‌هاي عراق و تركيه نخواهد شد و حتي برنامه دولت تركيه نيز چنين چيزي نيست. تركيه در عمليات‌هاي نظامي خود در سوريه نيز مايل به چنين وضعيتي نيست و اعلام كرده ما پايبند به تماميت ارضي سوريه هستيم و صرفا براي حفاظت از منافع تركيه اقدام به عمليات نظامي كرده‌ايم. به‌طور كلي بايد رويكرد جديد تركيه در عراق و سوريه را در قالب تهاجمي‌تر شدن سياست‌هاي اين كشور در قبال همسايگان ديد. اين سياست درگيرانه فرصتي براي پيشبرد برنامه‌هايي است كه شخص اردوغان تعقيب مي‌كند.
در حال حاضر سياست كلان تركيه در حوزه منطقه‌اي چه تغييراتي داشته و مساله مقابله با تروريسم چه نقشي در اين سياست جديد دارد؟
تركيه تلاش مي‌كند مشكل ديرينه‌اي را كه با پ.ك.ك داشته نظير عمليات‌هاي ايذايي و اقداماتي كه اين گروه در مناطقي نظير شمال عراق صورت مي‌دهد، حل كند. هرچند كه عمليات نظامي در مناطق كوهستاني دشواري خاص خود را دارد اما تركيه عزمي جدي براي حل اين معضل دارد. به همين دليل پيش‌بيني مي‌شود كه عمليات‌هاي نظامي تركيه در شمال عراق استمرار يابد. از طرفي بايد توجه داشت تركيه به‌طور جدي به تقويت نفوذ منطقه‌اي خود فكر مي‌كند و همين امر است كه تهاجمي‌تر شدن سياست تركيه در قبال همسايگان را در پي داشته. آنكارا مي‌خواهد نقش‌آفريني بيشتري در منطقه داشته باشد كه يك بخش از آن نقش‌آفريني نظامي است و موضوع تروريسم بهانه خوبي به آنكارا براي اين كار داده است. براي جمع‌بندي موضوع، بايد گفت دليل وضعيت كنوني تركيه و سياست‌هاي فعلي اين كشور در منطقه تاثيرات وضعيت كردي در سوريه بر محيط داخلي تركيه و همچنين تلاش براي جلوگيري از اقليم‌سازي جديد از سوي كردها در منطقه است. در كنار اين مسائل، آنها همچنين نگرانند كه سياست‌هاي ايالات‌متحده درقبال كردها خطرساز شود، چرا‌كه در ماه‌هاي گذشته امريكايي‌ها تلاش كرده‌اند در قالب حمايت از كردها اقداماتي را صورت دهند. اين مساله براي ترك‌ها قابل قبول نيست و آنكارا به آن عنوان يك نگراني امنيتي نگاه مي‌كند. در عرصه سياسي منطقه‌اي نسبت به برنامه و اقدامات امريكا پابرجاست و به نظر مي‌رسد يكي از عواملي كه باعث شد تركيه اتخاذ راهبرد حضور نظامي در برخي مناطق از جمله مناطق كردنشين سوريه و همچنين شمال عراق را انتخاب كند، همين نگراني از سياست امريكاست.
در كوتاه‌مدت آيا تغييري در وضعيت كنوني منطقه به‌خصوص سياست منطقه‌اي تركيه متصور است؟
پيش‌بيني مي‌شود عمليات‌هاي تركيه در قالب رويكرد و سياست جديد اين كشور در منطقه ادامه پيدا كند، چرا‌كه آنكارا مي‌خواهد نگراني‌هاي خود را در موضوعات كردي رفع كند. همچنين اردوغان مايل است كه تركيه بازيگري تعيين‌كننده در منطقه باشد و در بعضي موضوعات به ويژه در رابطه با عراق و سوريه بتواند خواسته‌هاي خود را تحميل كند.
عمليات‌هاي نظامي تركيه در شمال عراق منجر به يك تقابل نظامي ميان دولت‌هاي عراق و تركيه نخواهد شد.
يكي از عواملي كه باعث شد تركيه اتخاذ راهبرد حضور نظامي در برخي مناطق از جمله مناطق كردنشين سوريه و همچنين شمال عراق را انتخاب كند، نگراني از سياست امريكا در قالب حمايت از كردهاست.
اقدامات تركيه براي دستيابي به اهداف تعريف‌شده، چندان موفقيت‌آميز نبودند.
عمليات‌هاي جديد اين كشور در خاك عراق را مي‌توان بخشي از راهبرد جديد تركيه درقبال مساله پ.ك.ك دانست.
احتمالا تركيه در پي تلاش براي پياده‌سازي طرحي شبيه به چيزي است كه اكنون در سوريه در حال پياده‌سازي است.
اين وضعيت نگراني‌ها را جدي‌تر كرده و باعث شده هم دولت عراق هم منطقه كردستان عراق به رويكرد جديد تركيه اعتراض كنند.