يادداشتي براي يك گزارش
اعظم محبي
فرهاد، آزاد، گوران، رستم، هادي و... كولبراني كه تك به تك نا‌م‌شان يادآور مشقت زيستن زير بار محروميت و رنج بودن در منطقه‌هايي است كه به تعريف جامعه‌شناسان و مسوولان پايتخت‌نشين «توسعه‌نيافته» است، اما آنان با واقعيت دردناك‌تر با اين عبارت روبه‌رو شدند؛ آن زماني كه در گردنه ته‌ته با باري بر دوش گرفتار بهمن شدند، در منطقه مين‌گذاري شده رفتند يا از كوه‌هاي صعب‌العبور سقوط كردند.
«توسعه‌نيافتگي» و «محروميت»، عبارات كاملي هستند براي توضيح يك وضعيت؛ مي‌توان از اين عبارات بارها و بارها در لايحه‌هاي دولت و طرح‌هاي مجلس استفاده كرد، مي‌توان در نطق‌هاي آتشين و مناظره‌ها عليه احزاب رقيب بهره برد، كلا عباراتي هستند كه توجه را جلب مي‌كنند، اما مساله اين است كه اين جلب توجه تاكنون به از بين بردن اين وضعيت و به خصوص كولبري منجر نشده است !
وقتي مي‌خواهيد در مورد پديده كولبري گزارشي كامل بنويسيد مشكل عجيبي داريد، با كوهي از اخبار تكراري مواجه هستيد، اخباري از تاكيد مقامات مسوول براي از بين بردن اين پديده، اشتغال‌زايي و توسعه مناطق مرزي در كنار انبوهي از خبر مصوبه، طرح، لايحه، تاييديه، اصلاحيه براي بازگشايي بازارچه‌هاي غيررسمي يا پرداخت حق مرزنشيني و... كه البته وقتي به تاريخ انتشار آنها دقت مي‌كنيم، مي‌بينيم كه اكثر آنها همزمان با انتشار خبر كشته شدن كولبري منتشر شدند، اما در هر صورت باز هم منجر به از بين بردن اين پديده نشدند!
براي نوشتن گزارش كولبري اما مشكلات پيچيده‌تري هم داريد، كشته شدن كولبران توسط نيروي مرزباني، دستگيري يا جريمه‌هاي سنگين آنان و... .
مي‌خواهيد به نيروي انتظامي و مرزباني انتقاد كنيد، البته كه شليك مستقيم به كولبر جاي انتقاد هم دارد اما با مساله خطاي ديد يا خطاي تشخيص بين يك عامل خرابكار با يك كولبر واقعي روبه‌رو هستيم بعد مي‌بينيم با وجود 227 كيلومتر مرز مشترك با همسايه‌اي كه توان مقابله با مخالفان مسلح خود را هم ندارد، چطور بايد توقع داشت كه هميشه مرز براي رفت و آمد غير رسمي براي قاچاق كالا، باز باشد.
مي‌دانيم كه سال‌هاست گروهاي مسلحي چون پ‌ك‌ك، كوموله، تكفيري، دموكرات و... در اين منطقه فعال هستند، اما از سوي ديگر خطاي انساني يا اشتباه در تشخيص يا هر آنچه اسمش را بگذاريد، توجيه نمي‌كند به انساني كه براي درآمد ناچيز بار سنگيني را بر دوش خود حمل مي‌كند، شليك كرد. براي اين وضعيت جواب قانع‌كننده‌اي پيدا نمي‌كنيم. اگر از نگاه امنيتي مساله را ببينيم با اين نظريه روبه‌رو مي‌شويم كه مرزها بايد كاملا بسته شود و هيچ رفت و آمد غير رسمي وجود نداشته باشد، ضمن اينكه احتمال خطا در تشخيص خيلي بالاست و احتمال كشته شدن كولبران هم زياد. از نگاه اقتصادي سالانه حجم زيادي كالا به صورت غيررسمي وارد يا از كشور خارج مي‌شوند، اقتصاد دچار مشكل شده و روي صادرات رسمي تاثير مي‌گذارد، پس الان بايد مرزها روي قاچاق بسته باشد اما مي‌بينيم كه اين اتفاق نمي‌افتد!از سوي ديگر بر اساس گفته‌هاي دكتر حسيني، دبيركل سابق و فعال در اتاق مشترك بازرگاني ايران و عراق، سالانه 3 ميليارد كالا رسما به عراق صادر مي‌شود كه در كمال حيرت و تعجب، بخش زيادي از اين كالا از طريق آنچه وي شبكه وسيع توزيع مي‌نامد، دوباره توسط كولبران به كشور بازمي‌گردد!در واقع هم صادرات صورت مي‌گيرد با تعرقه‌هاي مشخص و هم قاچاق صورت مي‌گيرد توسط باند مافياي قاچاق كه دكتر حسيني ترجيح مي‌دهد اسم ديگري رويش بگذارد و رقمي ميليارد دلاري جابه‌جا مي‌شود؛ بنابراين خط گزارش از كولبري به يك مافياي قاچاق مي‌رسد، به سادگي !
با چالش ديگري روبه‌رو هستيم و آن قاچاقچي بودن يا نبودن كولبر و رسمي بودن يا نبودن كولبري است؛ هيچ مقام مسوولي تاكنون جواب دقيق و درستي به اين پديده را ندارد. در اين بين گاهي به اصطلاح «قاچاقچيان مظلوم» هم برمي‌خوريم !
وقتي گزارش مانند كلاف سردرگم مي‌شود كه مي‌بيني با وجود اين همه تاكيد مجلس، دولت و نهاهاي ديگر در كنار الزامات امنيتي، مشكلات اقتصادي و موانع‌هاي موجود، نه تنها پديده كولبري براي قاچاق سازمان يافته، از بين نرفته بلكه نسبت به سال‌هاي گذشته، رشد چند برابري هم داشته است !آمار دقيق از تعداد كولبران وجود ندارد اما طبق پژوهشي كه سازمان تامين اجتماعي در سال 96 انجام داد، حدود 80 تا 120 هزار كولبر در استان‌هاي كردستان، كرمانشاه، آذربايجان غربي و سيستان و بلوچستان وجود دارد كه بايد گفت امرار معاش اكثر خانوارهاي مرزنشين به عهده آنهاست.
منابع غير رسمي اما از رشد يك‌باره اين پديده از سه سال پيش تاكنون خبر مي‌دهد، از رونق روستاهاي لب مرز و افزايش تعداد كولبران تا حدود 170 هزار نفر كه نوجوانان و زنان را هم شامل مي‌شود، از بيشتر شدن خروج كالا تا وارد شدن آن و از حجم مواد غذايي، صنعتي و سوخت كه به آن سوي مرزها مي‌رود؛ از سه سال پيش قيمت ارز رو به صعود بوده! حالا براي نوشتن يك گزارش ساده با انبوهي از سوال روبه‌رو هستيم؛ آيا كولبر مرزنشين مي‌تواند جلوي بسته نشدن مرزها را بگيرد؟ يا اينكه ارتباطات وسيعي براي فروش محصولات در بازار دو كشور داشته باشد؟ تاجراني كه پشت پديده كولبري هستند، چه كساني هستند و كجا فعاليت دارند؟ فعاليت قريب به 170 هزار كولبر در يك شبانه‌روز، چه حجم كالا را بدون تعرفه گمرك و ماليات وارد يا خارج مي‌كند؟ ارزش كالايي كه در روز و ماه از اين طريق جابه‌جا مي‌شود، چقدر است؟ با وجود تحريم‌هاي بانكي، ارتباط مالي چطور صورت مي‌گيرد؟ و... . براي يافتن پاسخ دقيق‌تر به سوالات، به يكي از مناطقي كه كولبران در رفت و آمد هستند، مي‌روم؛ به منطقه اورامان، بخش نوسود، به غربي‌ترين نقطه كشور تا انتقال كالا توسط كولبران را از نزديك ببينم.