صداي پاي ركاب در تهران
محمدمهدي گوهري| ممكن است در خيابان‌هاي مركزي تهران توجه‌‌تان به قسمتي از خيابان جلب شده باشد كه از ساير خيابان به وسيله نرده يا اختلاف سطح جدا شده باشد. مسيرهايي كه برخي خودرو‌سواران دليل آنها را جلوگيري از پارك خودرو، برخي موتورسوارها آن را مسير ويژه موتورسواري و برخي عابران آن را مسير پياده‌روي مي‌داند. اين مسيرها اخيرا در سطح شهر تهران در حال گسترش هستند اما اين مسيرها براي هيچ كدام از دلايل گفته شده احداث نشده‌اند بلكه هدف آنها ايجاد مسيرهاي ويژه دوچرخه است. بله دوچرخه وسيله‌اي كه در نگاه بسياري تنها يك وسيله تفريح است امروز به راه‌حلي براي نجات شهر و شهروندانش از معضل آلودگي هوا و ترافيك تبديل شده است.
اولين ديدار تهران و مسير دوچرخه
اولين آشنايي تهران با مسيرهاي ويژه دوچرخه در زمان رياست غلامحسين كرباسچي بر شهرداري تهران اتفاق افتاد. در آن زمان پارك چيتگر صاحب پيست دوچرخه شد و مسيري در قلب تهران براي دوچرخه احداث شد كه دانشگاه تهران را به كوي دانشگاه متصل مي‌كرد. پيست چيتگر همچنان به حيات خود ادامه مي‌دهد و جزو پيست‌هاي خوب تهران براي دوچرخه سواري است اما پروژه مسير درون شهري دوچرخه به دلايل مختلفي موفق نبود و بدون بررسي علل ناموفق بودن تنها به بهانه شكست اين پروژه، تهران شتابان‌تر از گذشته جولان‌گاه خودروهاي سواري شد و طراحي شهر نيز شرايط را براي ماشين‌سواري بيشتر تهراني‌ها فراهم مي‌كرد. تا زماني كه پيروز حناچي شهردار تهران سوار بر دوچرخه در خيابان‌ها تهران ديده شد. دوچرخه سوار شدن هفتگي يك مدير دولتي خبري اميدوار كننده بود و باعث شد نگاهي كمي جدي‌تر به دوچرخه در مديريت شهري شكل بگيرد.
توسعه دوچرخه‌سواري شهري
ركاب زدن در شهر خودرومحور تهران كار راحتي نيست. شهري كه در توسعه خود اولويت را تنها به خودروها داده و حتي عابرين هم در اولويت نبودند. يعقوب آزاده دل، مسوول توسعه حمل و نقل پاك شهرداري تهران در مورد توسعه دوچرخه سواري در تهران مي‌گويد: تهران شهري است كه ساليان سال به حضور خودروها عادت كرده و ايجاد عادت به دوچرخه‌سواري در اين شهر كاري زمانبر و سختي است اما شدني است و بايد سعي كرد دوچرخه وارد سبك حمل و نقل شهروندان تهران شود. آزاده دل راه‌حل توسعه دوچرخه در تهران را تنها احداث مسير دوچرخه نمي‌داند و معتقد است مجموعه‌اي از عوامل بايد در كنار هم قرار بگيرند تا شاهد توسعه دوچرخه سواري در تهران باشيم كه مسير دوچرخه يكي از آنها است.
مسيرهاي دوچرخه از ايده تا اجرا
مسيرهاي ويژه دوچرخه راه‌حلي هستند براي ايجاد امنيت براي شهروندان و دوچرخه سواران تا پا در ركاب با خيالي آسوده‌تر وارد خيابان‌هاي شهر شوند و رفت و آمد خود را با اين وسيله پاك انجام دهند. اما تا چه حد اين اتفاق در مورد مسيرهاي دوچرخه تهران افتاده است؟ شايد اولين جوابي كه بتوان به اين سوال داد اين باشد كه پيوستگي مسيرهاي دوچرخه عامل مهمي در تشويق دوچرخه‌سواري در شهر است كه در تهران هنوز شاهد اين اتفاق نبوديم و مسيرهايي كوتاه و ناپيوسته وجود دارد كه دوچرخه سوار را براي رسيدن به مقصد بعد از طي مسيري كوتاه به ميان خودروها و موتورسوارها هدايت مي‌كند.عامل بازدارنده ديگر تردد و پارك موتور‌سيكلت‌ها در اين مسيرها است. در برخي از مسيرها هم وجود در‌هاي فاضلاب كه به صورت ميله‌هايي موازي و با فاصله از هم تعبيه شدند كه خطر افتادن وگير كردن لاستيك دوچرخه را در آنها ايجاد مي‌كند. اينها بخشي از نكاتي بود كه وقتي پاي صحبت دوچرخه سواران تهراني بنشينيد خواهيد شنيد. اما اكثر آنها به اثرات مثبت دوچرخه بر خوب شدن حال خود و شهرشان باور دارند و به اميد روزهاي بهتر پا در ركاب مي‌گذارند و خيابان‌هاي تهران را در مي‌نوردند تا تهران را از تسخير خودروها خارج كنند.
جايي براي توقف
وقتي يك دوچرخه‌سوار در شهر اقدام به تردد مي‌كند و به مقصد مي‌رسد بايد دوچرخه خود را پارك كند و به انجام امور خود برسد اما كجا پارك كند؟ عدم وجود جاي پارك ايمن براي دوچرخه‌هايي كه بسياري از قسمت‌هاي‌هاي آن به راحتي از هم جدا مي‌شوند، مساله بسيار مهمي است كه حل آن مي‌تواند گام مهمي در توسعه دوچرخه‌سواري در شهر باشد.دوچرخه‌هايي كه امروزه قيمت بالاي آنها مي‌تواند وسوسه‌اي براي سرقت‌شان باشد. گراني قيمتي كه شايد بخشي از آن ناشي از عوارض گمركي باشد كه به عنوان يك كالاي لوكس بر اين وسيله پاك اعمال مي‌شود.آزاده دل در اين مورد به «اعتماد» مي‌گويد: شهرداري در تهران بيش از هزار ساختمان دارد و ما به اين فكر كرديم كه از هر كدام از اين ساختمان‌ها يك پاركينگ كه داراي دوربين باشد را به پارك دوچرخه شهروندان اختصاص بدهيم مساله‌اي كه تا كنون در حد 20 ساختمان انجام شده است و در صورت اجراي كامل مي‌تواند گام مناسبي براي ايجاد پاركينگ‌هاي امن براي دوچرخه در سطح شهر باشد. وي همچنين افزود كه برخي از ايستگاه‌هاي مترو نظير پيروزي، اكباتان، علم و صنعت و مفتح امكان پارك خودرو در داخل ايستگاه‌ها را دارند.
دوچرخه‌سواران در مترو
شايد يكي از اقدامات مثبت در توسعه دوچرخه‌سواري امكان حمل دوچرخه با مترو بود كه در حال حاضر در زمان‌هاي محدود امكان پذير است كه شايد در نگاه اول تاثير زيادي بر توسعه دوچرخه سواري نداشته باشد اما وقتي در مقايسه بسياري از كشورها كه ورود دوچرخه درمتروهاي شهري ممنوع است و تنها امكان حمل دوچرخه در قطار‌هاي بين شهري آن هم با پرداخت بليت وجود دارد، مي‌توان اين اقدام را به فال نيك گرفت كه دوچرخه در حال يافتن جايگاهي كوچك اما اميدواركننده در نگاه مديران شهري است كه اميدواريم با تغيير مديريت اين رويكرد به دست فراموشي سپرده نشود و شاهد افزايش نقش دوچرخه در سبك حمل و نقل شهري باشيم.
مشكلات احداث مسير دوچرخه
جدا كردن بخشي از خيابان در نگاه نخست يك كار عمراني به نظر مي‌رسد اما اين مساله ابعاد اجتماعي خاص خودش را دارد. در جايي كسبه مقاومت مي‌كنند كه جلوي محل كسب آنها فضايي محدود شده است و در جايي اهالي محل به خاطر كم شدن جاي پارك خود اعتراض مي‌كنند. آزاده‌دل در مورد مواجهه با اين مشكلات مي‌گويد: ما زماني كه در مسيري قصد ايجاد مسيري داريم كه احتمال وجود مشكلات اجتماعي را مي‌دهيم ابتدا در اسرع وقت بخشي از مسير را با نرده جدا مي‌كنيم و با اين كار فضايي را از دسترس خودروها خارج مي‌كنيم و كم كم حذف اين مسير و ديدن دوچرخه‌سوار باعث از بين رفتن بسياري از مشكلات مي‌شود و در فاز بعدي مسير را با استاندارد‌هاي مناسب احداث مي‌كنيم تا مسيري داراي طول مطلوب، پوشش كف مناسب، جداكننده و علايم شود تا آن را يك مسير دوچرخه بدانيم و در آمار مسيرهاي دوچرخه وارد كنيم.