احياي برجام، سخت اما ممكن

اخيرا فارين پاليسي در مقاله‌اي به قلم محمدجواد موسوي‌زاده، چهارضلعي مخالف احياي توافق هسته‌اي را شرح داده اما عواملي مثبت را در جهت خنثي كردن فعاليت‌هاي اين مربع تشريح كرده و نتيجه‌گيري مي‌كند كه هر چند احياي توافق هسته‌اي سخت است، اما امكان‌پذير است.  نويسنده در اين مقاله مي‌نويسد: پيروزي جو بايدن در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا اميدواري احياي توافق هسته‌اي ايران و كاهش تنش‌ها بين ايالات متحده و ايران را زنده كرد، اما در اين مسير موانع و مخالفان زيادي حضور دارند. در حالي كه تلاش‌هايي براي اجراي اين امر از طريق ديپلماسي صورت گرفت، اين احتمال در روزهاي پاياني دولت ترامپ روز به روز كمرنگ‌تر مي‌شد. توافق هسته‌اي ايران موسوم به برجام در سال 2015 توسط اتحاديه اروپا، بريتانيا، آلمان، فرانسه، چين، روسيه، ايران و امريكا امضا شد اما در ادامه در سال 2018 ترامپ امريكا را از اين توافق بيرون آورد و تحريم‌هاي فلج‌كننده‌اي عليه ايران وضع كرد. تحريم‌ها سطح درآمدي نفتي ايران را به‌طور قابل توجهي كاهش داد و ارزش ريال به عنوان پول ملي ايران حداقل 60 درصد كاهش يافت. از جايي كه منافع ايران در توافق تامين نشد، اين كشور هشدار داد كه تعهداتش در برجام را گام به گام كاهش مي‌دهد و اين كار را انجام داد به‌طوري كه در حال حاضر اين توافق تقريبا مرده‌اي بيش نيست.  اما پيروزي جو بايدن براي احياي توافق هسته‌اي اميدواري‌هايي را ايجاد كرد. بايدن مخالف سياست‌هاي ترامپ در خصوص توافق هسته‌اي ايران است و در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي به اين موضوع اشاره كرد و گفت: اگر ايران قبول كند كه به تعهدات خود در برجام برگردد، من نيز به برجام به عنوان نقطه شروعي جهت كار با متحدان خود در اروپا برمي‌گردم تا توافق با محدوديت‌هاي بيشتر بسط يابد. همچنين اعضاي تيم سياست خارجه بايدن و وزير خارجه جديد معتقد هستند كه توافق هسته‌اي ايران كار مي‌كرد و خروج از آن اشتباهي بزرگ بود. آنها مي‌خواهند در همكاري با شركاي اروپايي خود به توافق بازگردند. همچنين مقامات تهران اعلام كردند كه حاضر هستند آنها نيز در صورت رفع تحريم‌ها به توافق برگردند. بايدن مي‌تواند تحريم‌ها را به سرعت بردارد اما اين كار به اين آساني‌ها نيست، زيرا مخالفان زيادي در اين خصوص در دو كشور و منطقه خاورميانه حضور دارند. در ادامه نويسنده مقاله نگاهي به مخالفان احياي توافق هسته‌اي داشته است: 
1- جمهوري‌خواهان امريكا و ترامپ 
دولت ترامپ اولين مانع را براي احياي توافق ايجاد كرد. او در روزهاي پاياني دولت خود به استراتژي فشار حداكثري ادامه داد و سعي كرد با وضع تحريم‌هاي جديد و امضاي فرمان‌هاي اجرايي در روزهاي پاياني رياست‌جمهوري، كار را براي بازگشت بدون دردسر به توافق براي دولت بايدن سخت كند. همچنين جمهوري‌خواهان مخالف احياي توافق معتقد هستند كه برجام كافي نبود و آنها نگران ساير موضوعات مربوط به ايران همچون فعاليت‌هاي موشكي و منطقه‌اي ايران هستند. همچنين برخي ناظران سياسي مي‌گويند كه اگر در سال 2024 جمهوري‌خواهان پيروز انتخابات شوند اين احتمال وجود دارد كه بار ديگرامريكا از ‌اين توافق بيرون آيد. 
2- اسراييل 
اسراييل نيز مانع دوم است. زماني كه در سال 2015 توافق امضا شد، نتانياهو نخست‌وزير اسراييل از مخالفان سرسخت توافق بود. او هم‌اكنون به صورت مستقيم و غيرمستقيم در حال ارسال پيام‌هايي براي بايدن است كه بازگشت به توافق قابل قبول نيست. او چندي پيش در يك سخنراني گفت: نبايد بازگشتي به توافق هسته‌اي وجود داشته باشد و ما بايد سياستي غيرسازگارانه در مقابل ايران اتخاذ كنيم كه مطمئن شويم اين كشور نمي‌تواند تسليحات هسته‌اي داشته باشد يا آن را توسعه دهد. به علاوه اينكه ترور محسن فخري‌زاده دانشمند هسته‌اي ايراني مانعي بر سر احياي توافق هسته‌اي گذاشت به اين شكل كه اين امر احتمال واكنش ايران را نسبت به اسراييل كه عامل اين حمله بود، در پي داشت و با توجه به اينكه هرگونه تنش جديد مسير ديپلماسي را مي‌توانست مسدود كند بسياري از تحليلگران بر اين عقيده هستند كه اين ترور توسط مخالفان احياي برجام و در جهت تحريك ايران انجام شد. 
3- عربستان 
مخالف بعدي عربستان سعودي به عنوان قدرتي در جهان اسلام و منطقه خاورميانه است. مقامات عربستاني همواره مخالف فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بودند. در همين زمينه چندي پيش عبدالله المعلمي سفير اين كشور در سازمان ملل گفت: دولت تازه وارد امريكا آنقدر بي‌تجربه نيست كه به برجام برگردد و سپس ايده بازگشت مجدد ايالات متحده به برجام را رد كرد و آن را غير قابل قبول دانست. 
4- تندروهاي داخل ايران 
اما مخالفت داخلي در داخل ايران يكي از بزرگ‌ترين موانع است. برخي اصولگرايان تندرو مخالف شديد برجام هستند. آنها از سال 2015 با اين توافق مخالف بودند و هم‌اكنون تمامي تلاش خود را براي ايجاد محدوديت براي مذاكره بين دولت بايدن و روحاني انجام مي‌دهند. آنها داراي اكثريت مجلس ايران هستند و اخيرا لايحه‌اي را تصويب كردند در صورتي كه تحريم‌هاي بانكي و نفتي توسط اروپايي‌ها ناديده گرفته نشود، ايران بازرسي از تاسيسات خود را محدود مي‌كند. آنها اين لايحه را تصويب كردند در حالي كه با صداي بلند فرياد مي‌زدند مرگ بر امريكا! و مرگ بر اسراييل. پس از آن رييس‌جمهور روحاني اين لايحه را براي ديپلماسي مضر دانست. در واقع بزرگ‌ترين مانع دولت ايران در داخل است، جايي كه مخالفان او نمي‌خواهند اين دولت در فرصت‌هاي پاياني كار خود به موفقيتي در اين زمينه دست يابد، زيرا اين امر مي‌تواند احتمال موفقيت تندروها را در انتخابات آينده رياست جمهوري كاهش دهد. همچنين برخي مخالفان احياي برجام بر اين عقيده هستند كه امريكا ابتدا و قبل از هرگونه مذاكره‌اي بايد هزينه اعمال تحريم‌ها را به عنوان خسارات اقتصادي به ايران بپردازد. 
اين روشن است كه در اين زمينه افق روشني وجود ندارد، اما تلاش‌هاي اميدوار‌كننده‌اي توسط ديپلمات‌ها در حال انجام است. نكته مثبت وجود دو تيم خبره ديپلماسي در دو كشور است كه از سال‌هاي قبل در جريان مذاكرات برجام از يكديگر شناخت دارند. اما دو طرف مي‌خواهند قدم اول را طرف مقابل بردارد. بايدن مي‌گويد اگر ايران به تعهداتش برگردد آماده بازگشت به برجام است. در آن طرف نيز مقامات ايران رفع تحريم‌ها را پيش‌شرط بازگشت به تعهدات خود مي‌دانند. شايد دو طرف بايد اقدامات را به صورت همزمان انجام دهند، زيرا دولت كنوني ايران زمان زيادي براي مذاكرات طولاني ندارد. همچنين امضا‌كنندگان اروپايي توافق، مي‌توانند به عنوان ناجي عمل كنند. آنها براي نجات توافق در چندين سال گذشته تقلا كردند به ويژه مكرون رييس‌جمهور فرانسه براي نجات توافق در زمان دولت ترامپ بسيار تلاش كرد اما به نتيجه‌اي نرسيد. متحدان اروپايي امريكا همواره مخالف خروج امريكا از برجام بودند و هم‌اكنون بايدن رييس‌جمهور جديد برخلاف ترامپ مخالف تصميمات يك‌جانبه در جهان است. به هر حال مردم ايران اميدوارندمشكلات اقتصادي آنها با كاهش كشمكش‌ها با احياي توافق هسته‌اي حل شود./ مترجم: الهام شاهي‌دشت