بررسي حادثه انفجار در مجتمع مسكوني خيابان پانزدهم غربي كيانپارس اهواز
ايمني در خانه
نسرين ضميري
پيش از ظهر جمعه دوازدهم دي سال جاري شنيده شدن صداي آژير چندين دستگاه ماشين آتش‌نشاني و آمبولانس در منطقه كيانپارس اهواز خبر از وقوع حادثه‌اي داد. افزايش تعداد اين ماشين‌ها كه از چند ايستگاه راهي محل حادثه مي‌شدند، نشان از بزرگي حادثه بود. طبق معمول نخستين خبرها و تصاوير كه توسط همسايگان تهيه و در شبكه‌هاي مجازي منتشر شد، حكايت از انفجار گاز در يك مجتمع مسكوني 6 طبقه 12 واحدي واقع در فاز دوم خيابان پانزدهم غربي كيانپارس داشت. به تدريج با انتشار خبرها و تصاوير بيشتر و دقيق‌تر، ابعاد حادثه مشخص‌تر مي‌شد. طبق آخرين اخبار تاكنون 3 كشته و 12 مجروح و مصدوم، ويراني مجتمع، انهدام چندين دستگاه خودروي شخصي، خرابي ساختمان‌هاي اطراف و... نتيجه اين حادثه بوده. در بازديدي كه چند روز پيش از محل حادثه داشتم، ساختمان چنان منهدم و متروكه بود كه گويي هرگز اينجا زندگي جريان نداشته و صداي شادي كودكان در آن شنيده نمي‌شده. صداي شادي «جشن تولد» شب قبل از حادثه.
به طور معمول ما خانه را جاي امني براي زندگي و داشتن آرامش مي‌دانيم. معمولا عادت كرده‌ايم كه حوادث را بيرون از خانه و در جاده‌ها يا محل‌هاي كار مشاهده كنيم در حالي كه خانه هم مخاطرات و خطرات خاص خود را دارد، از مخاطراتي كه در تاسيسات آب، برق، گاز، سيستم‌هاي سرمايشي و گرمايشي، مواد قابل احتراق و... وجود دارد گرفته تا خطراتي كه كودكان را تهديد مي‌كند تا خطر سرقت اموال و نحوه قفل كردن و محافظت از درب‌هاي ورود و خروج و پنجره‌ها. اما در حوادثي مشابه انفجار در واحدهاي مسكوني پرسش اساسي اينجاست كه: چه راه‌هايي وجود دارد كه ما قرباني بي‌احتياطي ديگر همسايه‌ها نشويم؟ زماني كه سوار خودرو هستيم با رعايت دستورالعمل‌ها و قوانين راهنمايي و رانندگي يا استفاده از خودروهاي ايمن تا اندازه زيادي از خودمان محافظت مي‌كنيم اما در خانه چطور و چگونه از خود محافظت كنيم؟ آپارتمان‌نشيني شيوه سكونتي است كه ريشه در فرهنگ ما ندارد. اكنون كه به اجبار و به شكل گسترده‌اي از اين شيوه سكونت استفاده مي‌كنيم از 6 جهت (بالاي سر، پايين پا، شمال و جنوب و شرق و غرب) با ديگران ديوار به ديوار و همسايه هستيم و در معرض خطراتي قرار داريم كه ديگران براي ما ايجاد مي‌كنند، چه بايد كرد؟ چه در سطح فردي و چه در سطح اجتماعي. در يك نظرسنجي كه مركز افكارسنجي دانشجويان ايسپا (ISPA) و به درخواست «دفتر مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران» آبان امسال انجام داده 4 پرسش از شهروندان تهراني پرسيده شده، پرسش‌ها و پاسخ‌ها به شرح زير است:
1- در ساختماني كه زندگي مي‌كنيد، عدم رعايت كدام عامل باعث آزار و اذيت شما شده است؟
34 درصد ناآگاهي از قوانين آپارتمان‌نشيني را عامل آزار خود دانسته‌اند.
2- در ساختمان شما هر چند وقت يك بار براي رسيدگي به مشكلات ساختمان جلسه‌اي برگزار مي‌شود؟
35 درصد گفته‌اند اصلا جلسه‌اي برگزار نمي‌شود.
3- آيا تا به حال اصول صحيح فرهنگ آپارتمان‌نشيني را آموزش ديده‌ايد؟
حدود 88 درصد پاسخ داده‌اند كه آموزشي نديده‌اند.
4- ارتباط شما با همسايگان و ساكنين چگونه است؟
نزديك به 70 درصد گفته‌اند فقط وقتي همديگر را مي‌بينيم، سلام مي‌كنيم!
چنانچه اين پرسش نيز مطرح مي‌شد كه «تا چه اندازه از رعايت اصول ايمني توسط همسايگان خود اطلاع داريد؟» آن وقت اندازه بي‌خبري و غفلت از خطراتي كه ما را تهديد مي‌كنند، نمايان‌تر مي‌شد. تازه اين مربوط به ساكنان يك مجتمع است و از مجتمع‌هاي همسايه كه ديگر هيچ توقعي نبايد داشت. مقايسه كنيد با خانه‌هاي ويلايي قديمي كه از اين سر تا آن سر خيابان همديگر را مي‌شناختند.
انديشمندان حوزه‌هاي اجتماعي و قانونگذاران سعي كرده‌اند با تدوين قوانين و مقررات تا اندازه زيادي زندگي در آپارتمان را ايمن كنند از جمله 23 مبحث در قالب مقررات ملي ساختمان كه مجموعه‌اي از ضوابط فني، اجرايي و حقوقي است و لازم است در طول طراحي، نظارت و اجراي عمليات ساختماني اعم از تخريب، نوسازي، توسعه بنا، تعميرات اساسي و تغيير كاربري رعايت شود كه توسط وزارت مسكن و شهرسازي تدوين شده و سازمان نظام مهندسي كه در جهت اجراي «قانون نظام مهندسي و كنترل ساختمان‌ها در سال 1374» تشكيل شده با مسووليت واحد نظارت دفاتر فني شهرداري‌ها بر كار ساخت ايمن ساختمان‌ها نظارت مي‌كند. از جمله وظايف اصلي سازمان نظام مهندسي «مراقبت از ايمني محيط‌هاي مسكوني» است. از سوي ديگر ماده 14 «قانون تملك آپارتمان‌ها» مدير يا مديران ساختمان‌ها را موظف مي‌كند تمام بنا را به عنوان يك واحد مستقل در مقابل آتش‌سوزي بيمه كنند و در صورت عدم اقدام، مدير مقصر شناخته مي‌شود. البته آيا اين ماده قانوني شامل ساير حوادث در ساختمان نيز بشود، جاي سوال دارد. حال با توجه به اين مقدمه برگرديم به موضوع انفجار در مجتمع مسكوني خيابان پانزدهم غربي كيانپارس اهواز. از دوازدهم دي ماه تا به امروز منتظر جمع‌بندي و گزارش فني حادثه از طرف سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني اهواز هستيم. براساس ماده 2 بند دوم قانون دسترسي آزاد به اطلاعات كه به هر شخص ايراني اين حق را مي‌دهد تا به اطلاعات عمومي دسترسي داشته باشد همچنين بند 3 ماده 5 و تبصره همان ماده، موسسات عمومي وظيفه دارند اطلاعات را در دسترس مردم قرار دهند و اطلاعاتي كه متضمن حق براي مردم است را از طريق انتشار در رسانه‌هاي همگاني به آگاهي مردم برسانند تا همگان دريابند ناديده گرفتن قوانين و مقررات و رعايت نكردن دستورالعمل‌هايي كه حاصل خرد جمعي و تلاش انديشمندان و قانونگذاران است چه پيامدهاي تلخ و سنگيني به جا مي‌گذارد. انتظار مي‌رود سازمان مذكور در گزارش خود به موارد زير اشاره داشته باشد:
1- بيان علت دقيق حادثه به منظور افزايش آگاهي مردم و پيشگيري از حوادث مشابه و پايان دادن به شايعات.
2- اعلام تعداد كشته‌ها و مجروحان و مصدومان، درجه و شدت آسيب‌ديدگي اعم از آسيب‌هاي جسمي و رواني.
3- ميزان و نوع خسارت‌هاي وارد شده به ساكنان و همسايگان چقدر است؟
4- وضعيت تنها كودك بازمانده خانواده حادثه ديده چگونه است؟
5- تعداد زيادي از ساكنان و همسايه‌هاي مجتمع دچار تروما و استرس پس از ضربه (PTSD) شده‌اند، چه خدماتي به آنان ارايه مي‌شود؟
6- ساكنان مجتمع كجا اسكان داده شده‌اند و در چه وضعيتي قرار دارند؟
7- چه فرد يا افرادي جبران خسارت‌هاي جاني و مالي را به عهده دارند و چه مدت زماني طول مي‌كشد تا اين خسارات پرداخت شود؟ (البته بعضي از خسارت‌ها جبران‌ناپذيرند)
8- آيا نيروي انتظامي تحقيقاتي در اين زمينه داشته و به نتيجه‌اي رسيده است؟
9- چنانچه انفجار گاز علت حادثه بوده، آيا شركت گاز تحقيقاتي انجام داده و نتيجه آن چه بوده؟
10- آيا ماده 14 قانون تملك آپارتمان‌ها شامل اين حادثه مي‌شود؟
11- آيا در ساخت اين مجتمع مقررات ملي ساختمان رعايت شده است؟ آيا شدت تخريب ربطي به رعايت نشدن مقررات ساختمان دارد؟ مقصر يا مقصران حادثه چه كساني هستند؟
12- آيا برخي از ساكنان مستاجر بوده‌اند؟ و اگر باشند در چه وضعيتي قرار دارند؟ قانونگذار راهكاري براي اين‌گونه موارد انديشيده است؟
يكي از شايعاتي كه در خصوص انفجار مجتمع مسكوني مطرح شده اين است كه شب قبل در آپارتماني كه حادثه ديده، جشن تولد بوده و بادكنك‌هاي جشن با گاز هليوم پر شده‌اند، هنوز نمي‌دانيم آيا كپسول گاز هليوم به خانه آورده شده و نشت گاز از اين كپسول باعث انفجار بوده يا خير؟ ابهامي كه بعد از انتشار گزارش حادثه روشن خواهد شد. اما سوال اساسي اين يادداشت اين است كه چه راهكار يا سازوكاري وجود دارد تا از فعاليت‌هاي مخاطره‌آميزي كه همسايگان ما انجام مي‌دهند، آگاه شويم؟ بدون اينكه قصد سرك كشيدن در زندگي خصوصي ديگران را داشته باشيم. جامعه‌شناسان شهري راه‌حلي دارند؟