رييس‌جمهوري راي ديوان بين‌المللي دادگستري را پيروزي برابر يك ابرقدرت توصيف كرد
رد اعتراضِ ايالات متحده
«پيروزي زيبا و بسيار درخشان ملت ايران در برابر يك ابرقدرت» توصيف رييس‌جمهوري از رايي است كه دادگاه لاهه به نفع جمهوري اسلامي و عليه ايالات متحده امريكا صادر كرد. دادگاه لاهه يا همان ديوان دادگستري بين‌المللي كه به عنوان يك دادگاه بين‌المللي از جمله اركان سازمان ملل شناخته مي‌شود و از آنجا كه در كاخ صلح شهر لاهه كشور هلند قرار دارد به اين نام معروف شده است. رييس‌جمهوري در جريان برگزاري مراسم بهره‌برداري رسمي از ۵ پروژه بزرگ وزارت صنعت، معدن و تجارت در استان زنجان و در چهل و ششمين پنجشنبه از پويش ملي تدبير و اميد براي جهش توليد برگزار مي‌شد، علاوه بر اينكه در سخنراني‌اش شرحي از وضعيت صنعت كشور ارايه كرد، در بخش ديگري به راي دادگاه لاهه به نفع جمهوري اسلامي ايران اشاره كرد و آن را هم‌تراز با حضور تاريخي محمد مصدق در دادگاه لاهه توصيف كرد. حسن روحاني ديروز از اين تصميم دادگاه لاهه به عنوان «خبر خوشي» ياد كرد كه در «روزهاي تاريكي كه دشمنان براي ايران ترسيم كردند» همچون فضاي تنفس به حساب مي‌آيد. رييس‌جمهوري ديروز از تصميم جديد دادگاه لاهه در برابر امريكا به عنوان «چندمين پيروزي» ياد كرد و گفت: «وقتي بحث مي‌شود در جنگ سياسي، آنها صدها هزار كارشناس و متخصص در كنار خود دارند و ما با عده‌اي معدود از ديپلمات‌ها به جنگ آنها مي‌رويم و اين كم مِن فِئهٍ قليلهٍ غلبت فِئهً كثيرهً بِإِذنِ‌الله است. اين پيروزي عدد كم ما در برابر عدد بزرگ آنها، زيبا و بسيار درخشان است.» روحاني توضيح داد: «در دادگاه بين‌المللي لاهه يك راي بسيار موفقي گرفتيم، با وجود اينكه آنها هزارها حقوقدان بزرگ را بسيج كرده بودند. دادگاه لاهه يك دستور موقت و قرار موقت صادر كرد كه امريكا بايد همه تحريم‌ها را در امور انساني بلافاصله قطع كند، تحريم‌ها را كنار بگذارد. البته امريكا به آن راي عمل نكرد، ولي يك تخلف جديدي بود، اين جنايت جديدي بود. يك دادگاه مهم بين‌المللي، تقريبا به اتفاق آراي قضات، همه 11 قاضي عاليرتبه به اتفاق عليه امريكا راي دادند و اين يك موفقيت بسيار بزرگ بود. بعد ما به مرحله بعد رفتيم. مرحله اينكه امريكايي‌ها گفتند اصلا اين دادگاه صلاحيت رسيدگي به اصلِ شكايت ايران را ندارد. ماه‌هاست بحث مي‌شود، حقوقدان‌هاي ايران و امريكا روبه‌روي هم در دادگاه لاهه لوايح را تبادل مي‌كنند و اين مساله بسيار مهمي است.... البته دعواي اصلي ماهوي راجع به اين پرونده هنوز در آينده است، ولي در اين مرحله امريكايي‌ها خيلي تلاش كردند كه به دادگاه ثابت كنند شما نمي‌توانيد به اين مساله رسيدگي كنيد. الحمدلله اين راي راجع به صلاحيت دادگاه صادر شد و اين يك موفقيت حقوقي بزرگ براي جمهوري اسلامي ايران بود.»
ماجراي شكايت دولت جمهوري اسلامي به دادگاه لاهه به خرداد سال ۹۵ باز مي‌گردد. آن زمان در پي توقيف و ضبط و مصادره حدود ۲ ميليارد دلار از اموال بانك مركزي و اموال ساير شركت‌ها و موسسات ايراني كه براساس احكام دادگاه‌هاي امريكا انجام شده بود، جمهوري اسلامي به ديوان بين‌المللي دادگستري شكايت و اعلام كرد اين كار نه با موازين حقوقي بين‌المللي همخواني دارد و نه با معاهده بين دو كشور كه موسوم به عهدنامه مودت و روابط اقتصادي و كنسولي سال ۱۹۵۵ است. آن‌طور كه پيش‌تر نماينده ايران در دادگاه لاهه شرح داده جمهوري اسلامي پس از ثبت دادخواست، لايحه تكميلي و مستنداتش را در ۴ جلد در تاريخ ۱۳ بهمن ۱۳۹۵ به دادگاه لاهه تقديم كرد اما ايالات متحده در ارديبهشت سال ۹۶ با طرح ايرادات مقدماتي دعواي ايران را غيرقابل اسماع تلقي كرد و نسبت به صلاحيت لاهه براي بررسي اين موضوع اعتراض كرد. پس از چندي در ارديبهشت همان سال لايحه جوابيه مستدل ايران در اين مورد به دادگاه لاهه فرستاده شد. در مهر سال ۹۷ ديوان بين‌المللي دادگستري طي چند روز در مهر سال ۱۳۹۷ جلساتي براي استماع مدافعات شفاهي دوطرف درباره ايرادات مقدماتي و صلاحيتي كه امريكا وارد كرده بود، برگزار كرد. درنهايت بهمن همان سال ديوان تصميم خود در مورد اعتراض ايالات متحده به رسيدگي به پرونده را اعلام و مقرر شد كه دادگاه مبادرت به صدور راي ماهوي كند. همچنين بار ديگر در تير ماه سال ۹۷ و دو ماه پس از خروج يكجانبه ايالات متحده امريكا از توافق بين‌المللي برجام و اعمال دوباره تحريم‌ها، جمهوري اسلامي شكايتي عليه ايالات متحده در دادگاه عالي سازمان ملل به ثبت رساند. جمهوري اسلامي در اين شكايت نيز به معاهده دوجانبه مودت و تجارت كه در سال ۱۳۳۴ و سال‌ها پيش از روي كار آمدن جمهوري اسلامي استناد كرده بود. امريكا بار ديگر نسبت به اين صلاحيت دادگاه براي رسيدگي به اين پرونده اعتراض كرد كه البته دو روز پيش ۱۱ قاضي از ۱۵ قاضي ديوان بين‌المللي دادگستري اعتراض ايالات متحده را وارد ندانسته و صلاحيت دادگاه براي رسيدگي به شكايت ايران را تاييد كرده‌اند. البته كه اين حكم نهايي نيست اما اين دادگاه يك بار ديگر در سال ۹۷ نيز كه شرحي از آن ذكر شد، چنين رايي صادر كرده بود. اگرچه وزير امور خارجه در دولت دونالد ترامپ پيش از اين اعلام كرده بود كه امريكا از پيمان مودت و تجارت خارج شده و سخنگوي وزارت خارجه دولت بايدن هم اخيرا ابراز تاسف و تاكيد كرده اين راي اوليه است اما محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه همچون رييس‌جمهوري اين راي دادگاه لاهه را پيروزي حقوقي بزرگ تلقي كرده است. البته صدور راي از سوي اين دادگاه بين‌المللي ممكن است سال‌ها به طول بينجامد. همچنين در مورد ضمانت اجرايي اين آرا ميان كارشناسان حقوقي اختلاف‌نظر قرار دارد چرا‌كه گفته مي‌شود اگرچه راي براي طرفين دعوا لازم‌الاجراست اما اگر يك طرف نسبت به راي قطعي اعتراض داشته يا از اجراي آن استنكاف كند طرف ديگر مي‌تواند به شوراي امنيت شكايت كند. اما برخي مي‌گويند چون ايالات متحده داراي حق وتو در شوراي امنيت است مي‌تواند در آرا تاثير بسزايي داشته باشد در حالي كه برخي با استناد به منشور سازمان ملل معتقدند در اين‌گونه موارد آن طرف مناقشه حق راي ندارد. با اين حال بايد ديد سرنوشت شكايت ايران و راي لاهه تبليغاتي و تا چه حد در عمل الزام‌آور خواهد بود؟