تيم جو بايدن بر پرونده ايران تمركز كرده است
اولويت محرمانه
سارا معصومي
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در نخستين نطق در حوزه سياست خارجي اشاره‌اي به توافق هسته‌اي با جمهوري اسلامي ايران نمي‌كند اما همزمان اخبار رسيده از واشنگتن، مسكو، بروكسل، لندن، پاريس و برلين حاكي از آن است كه تعيين وضعيت توافق چندجانبه برجام در اولويت نخست دولت تازه‌نفس امريكا قرار دارد. به نظر مي‌رسد كه جانشين دونالد ترامپ در قبال پرونده ايران در مسيري كاملا برعكس او حركت مي‌كند. در حالي كه ترامپ سياست ايران را با لفاظي، هشدار و تهديد پيش مي‌برد جو بايدن تلاش كرده از اظهارنظر پشت تريبون پرهيز مي‌كند اما تيم سياست خارجي او با سرعت تلاش مي‌كند با در دست گرفتن كنترل امور در اين پرونده، سياست مدنظر رييس‌جمهور جديد را اعمال كند.
از سكوت پشت تريبون تا تشكيل تيم ويژه
در پشت پرده
خبرهاي رسيده از واشنگتن حاكي از آن است كه تيم شوراي امنيت ملي جلسه‌اي با محوريت ايران تشكيل خواهد داد و همزمان رايزني‌هاي سه كشور اروپايي با امريكا در اين باره هم آغاز شده و جلسه‌اي چهارجانبه در اين خصوص تشكيل شده است. جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هم با وداع ترامپ از كاخ سفيد و تمايل تيم جديد براي بازگشت به توافق چندجانبه برجام، انگيزه بيشتري براي ايفاي نقش يافته و در ديدار با وزير خارجه روسيه در اين باره رايزني‌هايي داشته است. بورل كه در يكي از تازه‌ترين اظهارنظرهايش از جايگزيني سياست فشار حداكثري با ديپلماسي حداكثري سخن گفته بود ازسوي جواد ظريف، وزير خارجه ايران هم براي ورود جدي‌تر به پرونده برجام با نقش واسطه ميان ايران و امريكا تشويق شده است.
در حالي كه در دولت دونالد ترامپ، ايران نيز يكي از ده‌ها پرونده‌اي بود كه در طول چهار سال هيچ سياست هدفمند و منسجمي براي آن تعريف نشد و در دو سال آخر نيز مايك پمپئو صرفا سياست تشديد تنش با تهران را پيش برد، آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا از رابرت مالي، نماينده ويژه دولت اين كشور در امور ايران خواسته تيمي متشكل از ديپلمات‌ها و كارشناساني كه ديدگاه‌هاي متنوعي درخصوص سياست آتي امريكا در قبال ايران دارند، تشكيل دهد. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از متن گزارش منتشر شده در پايگاه خبري «آكسيوس»، بلينكن از راب مالي خواسته تيمي متشكل از ديپلمات‌ها و كارشناساني كه ديدگاه‌هاي متنوعي درخصوص مسير پيش رو با ايران دارند تشكيل دهد. اين خبر از آن جهت بااهميت است كه نشان مي‌دهد دولت جو بايدن در تلاش است براي تدوين سياست‌هايش درخصوص ايران از پديده «گروه‌انديشي» اجتناب كند. «گروه‌انديشي» يكي از پديده‌هاي مورد پژوهش در حوزه علوم اجتماعي است كه مي‌گويد يك گروه متشكل از افراد همسو و هم‌نظر بيشتر از گروه ناهمگن و متشكل از نظرات متفاوت، احتمال دارد تصميم‌هاي نادرست و افراطي بگيرد. بلينكن از راب مالي خواسته حتي كساني كه نظرات «افراطي‌تري» درباره ايران دارند به اين تيم آورده شوند. راب مالي در حال تشكيل تيم جديد خود است و پس از شكل‌گيري اين تيم راهبرد خود براي تعامل مجدد با ايران را تدوين خواهد كرد. او در همين راستا با همتايان خود در اروپا و همچنين مقام‌هاي اسراييل و كشورهاي حاشيه خليج‌فارس در تماس است.
رايزني‌هاي همه‌جانبه درباره ايران
جواد ظريف، وزير خارجه ايران در گفت‌وگو با سي‌ان‌ان از لزوم گام‌هاي هماهنگ و متناظر ايران و امريكا براي بازگشت به برجام سخن گفته بود و اين در حالي است كه به نظر مي‌رسد تيم بايدن در حال بررسي فضا براي چند و چون بازگشت به توافق هسته‌اي است. در حالي كه به گفته وزير و سخنگوي و وزارت خارجه ايران روز 21 فوريه برابر با سوم اسفند ماه گام ديگري از مصوبه مجلس شوراي اسلامي براي متوقف كردن اجراي پروتكل الحاقي و كاستن از تعداد بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را برخواهد داشت، قرار گرفتن ايران در سال انتخابات رياست‌جمهوري و تغيير دولت به يكي از دغدغه‌هاي تيم جو بايدن تبديل شده است.
بر همين اساس پايگاه خبري امريكايي «آكسيوس» به نقل از افراد آگاه گزارش داد كاخ سفيد روز جمعه به وقت ايالات متحده جلسه كميته مديران شوراي امنيت ملي امريكا را با موضوع ايران و محوريت برنامه هسته‌اي آن تشكيل خواهد داد. جلسات كميته مديران شوراي امنيت ملى امريكا در اتاق وضعيت كه وزراي دفاع و خارجه امريكا و ساير بازيگران اصلي امنيت ملي اين كشور در آن شركت مي‌كنند، براي بحث درباره سياست در بالاترين سطح قبل از ارائه توصيه‌ها به رييس‌جمهور امريكا تشكيل مي‌شود. معمولا پيش از اين جلسات، جلسه‌اي در سطح معاونان همه آژانس‌هاي امنيت ملي امريكا برگزار مي‌شود. براساس اين گزارش يكي از اصلي‌ترين موارد اقدامي جلسه روز جمعه (به وقت امريكا) اين است كه آيا امريكا بايد قبل از انتخابات رياست‌جمهوري ايران در ماه ژوئن (خرداد) به سمت بازگشت به توافق هسته‌اي برود يا تا بعد از آن صبر كند.
پس از انتشار اخبار مقدماتي درباره تشكيل اين جلسه، سخنگوي كاخ‌سفيد در واكنش به گزارش «اكسيوس» تاكيد كرد كه نشست مقام‌هاي ارشد عادي است و قرار نيست در اين جلسه تصميم‌گيري شود. او تاكيد كرد كه پس از ۴ سال تصميم‌هاي يك‌باره و فردي، به دوران رايزني همه‌جانبه پيش از هر گامي بازگشته‌ايم.
هشدار عراقچي درباره «نيروهاي تاريكي»
موضع رسمي و اعلامي تيم جو بايدن از جمله وزير خارجه او اين است كه از آنجا كه ايران از اجراي تعهدات هسته‌اي فاصله گرفته اكنون اين ايران است كه بايد ابتدا به ساكن وضعيت فعاليت‌هاي هسته‌اي خود را با محدوديت‌هاي تعيين شده در برجام وفق دهد. ادعايي كه تقريبا هر روز حداقل يك‌بار از سوي يكي از مقام‌هاي ايراني رد مي‌شود. عباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه در تازه‌ترين موضع‌گيري درباره چند و چون بازگشت ايران، 1+4 و امريكا به برجام با اشاره به اينكه امريكا بايد مسير خود را تصحيح كند، گفت: اقداماتي كه ايران در راستاي كاهش تعهدات برجامي انجام داد همه در واكنش به اعمال مجدد تحريم از سوي امريكا بوده و ما آمادگي داريم اگر ايالات متحده به برجام بازگردد، اجراي تعهداتش را از سر بگيرد و تحريم‌هاي برجام را كه در طول 4 سال گذشته برگردانده، يا تحريم‌هايي كه جديد وضع كرده يا تحت عناوين جديد بار ديگر اعمال كرده لغو كند، مجددا به اجراي كامل تعهدات‌مان در برجام بازگرديم. اين سياست روشن و منطقي ما است.
معاون سياسي وزير خارجه با اشاره به استقبال ايران از سياست ديپلماسي حداكثري افزود: آقاي بورل، هماهنگ‌كننده ارشد سياست خارجي اتحاديه اروپا براساس توافق هسته‌اي هماهنگ‌كننده اجراي برجام به حساب مي‌آيد. او در مصاحبه‌اي كه اخيرا داشت از جايگزيني ديپلماسي حداكثري به جاي فشار حداكثري سخن گفته است. ديپلماسي حداكثري قطعا امري است كه مورد استقبال ما واقع خواهد شد. البته اين ديپلماسي وقتي موفق خواهد بود كه منجر به اعاده كامل برجامي شود كه نه چيزي از آن كم شده باشد و نه چيزي به آن اضافه شود. آنها بايد به برجام بازگردند و تعهدات‌شان را انجام دهند و ايران نيز آمادگي دارد اين كار را انجام دهد. مسيري جز ديپلماسي حداكثري نيز براي دستيابي به اين هدف وجود ندارد.
عراقچي با اشاره به انتظارهاي ايران نوشت: در اين مسير دو نكته حائز اهميت است. اول اينكه كساني كه ميز مذاكره را ترك كردند و درصدد نابودي توافق برآمدند، آنها هستند كه بايد آغاز‌كننده بازگشت به توافق باشند. اين خواسته‌اي كاملا منطقي است و انتظاري است كه برمبناي منطق ديپلماسي به وجود آمده است. امريكا كشوري بوده كه ميز مذاكره را ترك كرده، تعهداتش را كنار گذاشته و بار ديگر تحريم را عليه ايران به كار بسته است. اگر آنها مايلند بار ديگر به برجام بازگردند، آنها هستند كه بايد در ابتدا تحريم‌ها را بردارند. اگر اين اتفاق بيفتد ايران نيز به تعهداتش بازخواهد گشت. چنين اتفاقي بايد در يك قالب هماهنگ شده و به صورت متوالي صورت بگيرد. نكته دوم اين است كه همه طرف‌ها بايد مراقب كساني باشند كه با اين توافق هسته‌اي از ابتدا دشمني داشته‌اند و بارها به اين موضوع اعتراف كرده‌اند. رژيم صهيونيستي، برخي كشورهاي عربي كه با آنها آشنا هستيد، برخي جريان‌ها در داخل امريكا، برخي جريان‌ها در اروپا و كساني كه از روز اول اجراي برجام عليه اين توافق فعاليت كردند و زماني كه در دوره ترامپ ايالات متحده از برجام خارج شد جشن گرفتند، از اين قبيل هستند، كساني كه دشمنان قسم خورده جمهوري اسلامي هستند و مي‌توان آنها را نيروي تاريكي نام نهاد. همه اين نيروهاي تاريكي عزم خود را براي جلوگيري از احياي برجام جزم كرده‌اند. همه بايد مراقب نيروهايي كه در همه جا به دنبال شكست اين حركت هستند باشند و سياست‌هاي خود را در مسيري درست و عاقلانه پيش ببرند.
معاون سياسي وزير خارجه با تاكيد بر اينكه ايران التماس نمي‌كند، گفت: براي ما اجراي بازگشت برجام و لغو تحريم‌ها اتفاقي خوب است اما اين‌طور نيست كه براي آن التماس كنيم. اگر مي‌خواهند به توافق بازگردند و اگر فكر مي‌كنند برجام براي نظام عدم اشاعه، امنيت منطقه و امنيت جهان مفيد است بايد به اجراي تعهدات‌شان بازگردند و ما نيز بعد از آن اقدام مشابه خواهيم كرد. اگر اين اتفاق نيفتد كسي براي آنها فرش قرمز پهن نخواهد كرد. اگر آنها آماده تغيير مسيرشان باشند ما استقبال خواهيم كرد و اين چيزي است كه در طول هفته‌هاي آتي ممكن است اتفاق بيفتد. ممكن هم هست كه نيروهاي تاريكي مانع رخ دادن اين اتفاق شوند.
سي‌ان‌ان: بايدن ترامپ نيست آقاي نتانياهو
اشاره عراقچي به نيروهاي تاريكي به خوبي گوياي يكي از چالش‌هاي پيش‌روي تيم جو بايدن براي اعلام بازگشت سريع به توافق هسته‌اي با ايران است. رژيم اسراييل، عربستان‌سعودي و فرزندخوانده‌هاي او در منطقه به علاوه تندروهايي كه در واشنگتن يا پايتخت كشورهاي اروپايي نشسته‌اند چهار سال گذشته را با سوار شدن بر قطار سريع‌السيري كه دونالد ترامپ براي تخريب برجام به راه انداخته بود، تاخته‌اند و بديهي است كه اكنون تمايلي به بازگشت به ايستگاه نخست كه حضور امريكا در توافق با ايران بود، ندارند. چك‌هاي سفيد امضايي كه ترامپ به متحدانش در غرب آسيا و تندروهاي طالب جنگ با ايران داده بود اكنون در دولت ترامپ در حال برگشت خوردن هستند و طبيعي است كه رژيمي مانند اسراييل يا با تغيير تفسير درباره كاهش گزير هسته‌اي ايران يا تلاش براي تحريك ايران در سوريه به دنبال تخريب روند پيش روي ايران و امريكا در برجام باشد. برهمين اساس سي‌ان‌ان در يادداشتي مشترك به نقل از آرون ديويد ميلر از كارشناسان خاورميانه وزارت خارجه امريكا و ريچارد سوكولسكي از كارشناسان كارنگي منتشر كرده و به بازي خطرناك اسراييل اشاره كرده است. متن يادداشت با اين پرسش آغاز مي‌شود كه آيا اسراييل يك‌بار ديگر و اين‌بار در آستانه پيوستن دولت جو بايدن به برجام از گزينه نظامي عليه ايران سخن مي‌گويد؟ شايد پس از اظهارات اخير رييس ستاد كاركنان اين رژيم و همچنين سخنان نخست وزير اسراييل اين‌طور به نظر برسد كه حرف تلآويو اين است كه يا توافق هسته‌اي با ايران را به خاك بسپاريد يا ...؟ البته كه اين هدف اين هشدار واشنگتن بود و نه تهران. حرف هم اين بود كه به توافقي با تهران بدون تاييد اسراييل وارد نشويد. به نظر مي‌رسد كه فعلا نتانياهو به دو دليل مشكلات داخلي و همچنين تلاش براي پرهيز از تنش‌آفريني در رابطه با جو بايدن قصد حمله مستقيم به ايران حداقل در آينده نزديك را نداشته باشد. اما اگر دولت بايدن نتواند راهي براي آنچه نتانياهو مهار برنامه هسته‌اي ايران مي‌خواند بيابد، احتمال حمله اسراييل به تاسيسات هسته‌اي ايران تنها مساله‌اي است كه به زمان مربوط است.
با اين همه بايد توجه داشت كه اسراييل معمولا سر و صداي زيادي مي‌كند اما گاز نمي‌گيرد. در فاصله سال‌هاي 2009 تا 2013، نتانياهو بارها درباره حمله نظامي به ايران هشدار داد كه البته به موتور محركي براي مذاكره سريع باراك اوباما با ايران تبديل شد اما درنهايت نتانياهو با همين توافق هم مخالف بود. نتانياهو برخلاف ايهود اولمرت يا آريل شارون دست به ماجراجويي‌هاي نظامي در لبنان نزده و هرگاه اسم گزينه نظامي مي‌آيد تامل بيشتري به خرج مي‌دهد. امروز نيز كه برخي از مقام‌هاي اسراييلي تظاهر به تهديد نظامي ايران مي‌كنند چند نكته قابل توجه وجود دارد كه آنها را به تامل بيشتر وادار مي‌كند. نخستين مساله اين است كه برآوردهاي اسراييل حاكي از آن است كه هر حمله‌اي درنهايت برنامه هسته‌اي ايران را چند سال عقب مي‌راند اما نمي‌تواند اين برنامه را براي هميشه نابود كند. در چنين شرايطي چنين حمله‌اي به جاي آنكه ايران را منزوي كند به انزواي اسراييل منتهي خواهد شد و همچنين مي‌تواند به مشوقي براي دستيابي ايران به سلاح اتمي هم تبديل شود. از سوي ديگر اين حمله مي‌تواند منجر به حمله حزب‌الله لبنان به اسراييل هم بشود. فراموش نكنيم كه نيروهاي حامي ايران در عراق و سوريه هم بيكار نخواهند نشست. از سوي ديگر امريكايي‌ها مهم‌ترين نگراني نتانياهو هستند. عقل سليم مي‌گويد كه اسراييل بدون كسب مجوز يا اطلاع امريكا دست به حمله نظامي به ايران نزد. احتياط هميشگي نتانياهو به او هشدار مي‌دهد كه هيچ‌گاه با چنين حمله‌اي واشنگتن را سورپرايز نكند چراكه مي‌تواند به سلب حمايت امريكا از تلآويو در شرايطي كه مشاركتي در اين پرونده نداشته باشد منتهي شود. اين حمايت هم صورت نخواهد گرفت چراكه جو بايدن بيشتر مايل به تعامل با ايران است و نه حمله به آن. چرا؟ به اين دليل كه اگر مساله هسته‌اي ايران حل و فصل نشود مي‌تواند پاي امريكا را به جنگ منطقه‌اي بكشاند كه نيروهاي نيابتي ايران هم در آن حرف بسياري براي گفتن خواهند داشت. به ياد داشته باشيم كه آنتوني بلينكن، وزير خارجه جو بايدن اخيرا علام كرده كه زمان گريز هسته‌اي ايران كاهش يافته و اگر فكري براي برجام نشود ايران تا ساخت بمب تنها چند ماه فاصله خواهد داشت. به گزارش «اعتماد»، جواد ظريف در گفت‌وگو با سي‌ان‌ان با رد ادعاي بلينكن تاكيد كرد كه اگر ايران به دنبال بمب بود چند ماه قبل به اين ظرفيت رسيده بود اما سلاح اتمي در دكترين نظامي ايران جا ندارد.
سي‌ان‌ان در ادامه مي‌نويسد: نتيجه هرگونه حمله نظامي اسراييل به تاسيسات هسته‌اي ايران مي‌تواند اولويت‌هاي اصلي جو بايدن را تخريب كند، بهاي انرژي را بالا ببرد و همچنين دولت بايدن را دوباره در خاورميانه گرفتار كند آن هم در روزهايي كه اين دولت نياز دارد براي مهار چين به سمت شرق توجه بيشتري داشته باشد. جو بايدن، دونالد ترامپ نيست. بايدن قطعا در ديپلماسي هسته‌اي با نتانياهو همكاري مي‌كند اما به او چك سفيد امضا براي تخريب برنامه‌اش در تعامل با تهران نخواهد داد. از سوي ديگر بايدن، باراك اوباما هم نيست كه اسراييل از اولويت‌هايش نباشد و نتانياهو براي جلب نظرش تلاش كند بلكه به اسراييل بسيار نزديك است. با اين همه نتانياهو و ديگر تندروهاي حامي او بايد دست از توهم بردارند و بدانند كه دولت بايدن برخي مطالبه‌هاي آنها را پاسخ نخواهد داد: تمديد بندهاي غروب در برجام كه در حقيقت تاريخ انقضاي تعهدات هسته‌اي ايران هستند، محدود كردن واقعي توسعه موشكي ايران يا كاستن از نفوذ منطقه‌اي تهران.
بي‌بي‌سي: ايران ديگر ريشه همه شيطنت‌ها نيست
بي‌بي‌سي در تحليلي درباره سخنراني روز پنجشنبه جو بايدن نوشت: سخنراني او به واسطه آنچه نگفت مهم بود: او هيچ اشاره‌اي به ايران نكرد. اين سكوت با توجه به سابقه آنكه وزير خارجه ترامپ به ايران به چشم ريشه تمام مشكلات در خاورميانه نگاه مي‌كرد قابل توجه است. ناگفته پيداست كه دولت بايدن به مساله ايران قيد فوريت جدي نزده است. دولت بايدن مي‌داند كه خروج ترامپ از برجام، فاصله فني ايران تا بمب را كاهش داده است اما برجام همان توافقي است كه اين دولت به دنبال بازگشت به آن است. دولت بايدن تلاش مي‌كند كه نحوه بازگشت به برجام را ترسيم كند اما همزمان به منطقه از لنز پرونده ايران صرفا نگاه نمي‌كند. برهمين اساس است كه حمايت تسليحاتي از امارات و عربستان را به دليل جنگ يمن متوقف مي‌كند.
بلومبرگ: بايدن مي‌خواهد نه ترامپ باشد نه اوباما
بلومبرگ در گزارشي به بررسي سياست جو بايدن درقبال ايران اشاره كرده و در جايگاه حمايت از آن مي‌نويسد: دولت جديد امريكا سياست درستي درقبال ايران اتخاذ كرده است. اگر بيش از اندازه براي نزديكي به ايران تمايل نشان بدهد مشتاق به نظر خواهد رسيد. جو بايدن از زماني كه به كاخ سفيد راه يافته بسيار به ندرت درباره ايران صحبت كرده است اما اعضاي تيم امنيت ملي او بازگشت سريع به برجام را كه ميراث باراك اوباما است رد كرده‌اند. در حالي كه دولت بايدن از توسل به ديپلماسي در برابر ايران سخن مي‌گويد اما جيك ساليوان و آنتوني بلينكن مي‌گويند كه آماده هستند تا صبر بيشتري به خرج بدهند. اين سياست فضا را براي جو بايدن آماده مي‌كند تا نشان بدهد كه سياست خارجي او در قبال ايران نه تداوم سياست باراك اوباما خواهد بود نه واكنشي به سياست ترامپ در قبال ايران.
اخراجي‌ها از ايران مي‌گويند
«جان بولتون» مشاور امنيت ملي اسبق كاخ سفيد مي‌گويد بازگشت به توافق هسته‌اي با ايران كاري دشوار است. بولتون در مصاحبه با شبكه محلي «كردستان ۲۴» گفت، با تغيير دولت در امريكا، بيشترين تغيير سياست‌هاي اين كشور در غرب آسيا در قبال ايران خواهد بود، اما بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) كار دشواري است. اين سياستمدار جمهوري‌خواه تندرو با تكرار ادعاهايش در زمان حضور در دولت ترامپ، ايران را بزرگ‌ترين تهديد براي صلح و ثبات غرب آسيا توصيف كرد و گفت برجام مانع از اقدامات ايران در منطقه نخواهد شد. بولتون در ادامه اين مصاحبه گفت: «به نظر مي‌رسد دولت [جو] بايدن، در خارج كردن نيروهاي نظامي امريكايي از افغانستان، عراق و سوريه بي‌ميل‌تر از دولت [دونالد] ترامپ باشد. اينكه امريكا موفقيت‌هايش در شمال سوريه و ديگر نقاط را رها كند، اشتباه بزرگي است.» او با اشاره به دشواري‌هاي همكاري با دولت ترامپ گفت: «منافع او در خاورميانه محدود بودند و بيشتر به پايان دادن حضور نظامي در منطقه خلاصه مي‌شد اما به عواقب آن توجهي نداشت.»
«نيكي هيلي»، نماينده پيشين امريكا در دولت «دونالد ترامپ»، رييس‌جمهور پيشين امريكا تضعيف اقتصاد ايران و بروز تظاهرات‌هاي خياباني را هدف سياست‌هاي دولت قبلي امريكا دانسته است.
او در مصاحبه با شبكه خبري «فاكس‌نيوز» گفت: «[تحريم‌ها] اقتصاد ايران را ضعيف كرد تا جايي كه مردم در خيابان‌ها عليه رژيم تظاهرات كردند. اين همان چيزي بود كه ما مي‌خواستيم.» نيكي هيلي از سياست احتمالي «جو بايدن»، رييس‌جمهور فعلي امريكا درباره ايران انتقاد كرد و آن را «واقعا خطرناك» توصيف كرد. او گفت: «شما مي‌بينيد كه آنها قصد دارند به توافق ايران (برجام) برگردند؟ معناي اين چيست؟ معنايش اين است كه مي‌خواهند همه تحريم‌هايي را كه ما عليه آنها وضع كرديم، برگردند.»