مسكو و پكن به دنبال مقابله با نفوذ تركيه در آسياي ميانه
ترجمه: هديه عابدي
رقابت ژئوپليتيك بر سر آسياي ميانه رو به افزايش است و روسيه و چين به عنوان دو رقيب اصلي در اين منطقه اكنون با قدرت جديد و رو به رشدي به نام تركيه روبه‌رو هستند. مسكو و پكن تاكنون براي محدود كردن قدرت نفوذ آنكارا در منطقه آسياي ميانه تلاش‌هاي بسياري انجام داده‌اند، اما هر دو آنها اين كار را به نحوي پيش مي‌برند كه روابط‌شان با اين كشور تضعيف نشده و اميدشان براي استفاده از تركيه در جهت منافع خود (مانند ايجاد يك اتحاد ضد غرب) از بين نرود. اين يك بازي برد-برد براي همگان محسوب شده و هر يك از شركت‌كنندگان به نحوي از آن سود مي‌برد، بنابراين در اين بازي نمي‌توان كسي را «برنده» اعلام كرد. گويا در آخرين نسخه اين بازي هر يك از بازيكنان مي‌خواهد تا حد ممكن به كمك قدرت نرم و پيشرفت اقتصادي بيشترين دريافتي را داشته باشد و در مسير دستيابي به موقعيتي بهتر در منطقه كمترين خسارت را بدهد. بنابراين هر يك از كشورهاي آسياي ميانه اكنون مي‌تواند به شكلي اين قدرت‌هاي خارجي را به جان هم انداخته و بدين صورت جايگاه خود را تثبيت كند.
گسترش نفوذ تركيه در منطقه به ويژه پس از پيروزي متحد آن يعني جمهوري آذربايجان در قره‌باغ، باعث شده اين بازي براي شركت‌كنندگان آن جدي‌تر و پيچيده‌تر شود. اين تحركات منطقه‌اي طي روزهاي اخير پس از برگزاري دو نشست ديپلماتيك سطح بالا، كه اولي در آنكارا و بعدي در مسكو برگزار شد تا حد زيادي فروكش كرده است. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه پنجشنبه هفته گذشته در اين خصوص با همتاي تركمن خود رشيد مردوف ديدار كرد. سرگئي آيتاكوف، كارشناس امور تركمنستان معتقد است هدف اصلي ديدار لاوروف و مردوف مقابله با پيامدهاي پيروزي آذربايجان در جنگ قره‌باغ و جلوگيري از سوءاستفاده تركيه از اين پيروزي براي گسترش نفوذ خود در تركمنستان و ساير كشورهاي ترك‌نشين آسياي ميانه است. آنكارا پيش از اين با كمك به انعقاد توافقنامه عشق‌آباد و باكو بر سر ميادين نفتي مورد مناقشه درياي خزر در اين زمينه به موفقيت دست يافته بود. تركمنستان نگران است مبادا اين موضوع روابطش با مسكو را به خطر بيندازد، در حالي كه روسيه شايد بيشتر نگران اين باشد كه مبادا تركيه به عنوان يكي از اعضاي ناتو در اين منطقه نقش ستون پنجم را ايفا كند. به گفته آيتاكوف آنكارا پيش‌تر اعلام كرده بود كه مي‌خواهد تركمنستان به عضويت شوراي همكاري‌هاي كشورهاي ترك‌زبان درآيد، موضوعي كه عشق‌آباد مدت‌هاست از پذيرش آن طفره مي‌رود اما شايد اكنون مجبور به توافق شود. به گفته اين كارشناس، تركيه در اين موضوع از سياست «چماق و هويج» استفاده مي‌كند و از يك‌سو «هويج» را در قالب افزايش تجارت از طريق درياي خزر به تركمنستان پيشنهاد مي‌دهد و از سوي ديگر آنها را با «چماق» بازگرداندن كارگران مهاجر تركمنستاني كه اكنون در قبرس و تركيه زندگي مي‌كنند، تهديد مي‌كند. عشق‌آباد نگران است كه مبادا اين سياست تنبيهي آنكارا موجب شود اوضاع داخلي آشفته آن از نظر اقتصادي و سياسي از اين هم بدتر شود، در نتيجه تصميم گرفته گزينه‌هاي خود را روي ميز نگه داشته و اطمينان حاصل كند كه روسيه همچنان مشتري اصلي گاز تركمنستان مي‌ماند. بنابراين تصور اينكه تركمنستان اكنون بخواهد كاملا به سمت روسيه برود اشتباه است، چراكه اين كشور دلايل زيادي براي حفظ همكاري‌هاي خود با تركيه و چين دارد. اين وضعيت مسكو را با چالش‌هايي روبه‌رو مي‌كند؛ رييس‌جمهور اين كشور خواهان روابط خوب با تركيه است اما نمي‌خواهد اين كشور نفوذ خود را در آسياي ميانه يا حتي افغانستان بيشتر كند، چراكه آنكارا پيش‌تر تهديد كرده بود مي‌خواهد جايگاه روسيه در اين كشور را از آن خود كند. به نظر آيتاكوف مسكو همچنين نگران اين است كه آنكارا تصميم بگيرد در پروژه راه ابريشم جديد و مسير ترانزيت شرق به غرب بيش از پيش با پكن همكاري كند و در نتيجه تلاش روسيه براي ايجاد كريدور شمال به جنوب به خطر بيفتد. مسكو نه تنها از نفوذ تركيه در منطقه هراس دارد بلكه مي‌ترسد اين اتفاق موجب يك تغيير شكل اساسي در آسياي ميانه شود و تركيه و چين در برابر روسيه قرار بگيرند. احتمالا ديدار اخير وزير خارجه چين و مقامات ارشد تركيه در روز 5 فروردين نيز موجب تشديد ترس كرملين شده است. در حال حاضر تركيه در ميان كشورهاي منطقه، در حال ارتقاي خود از نظر فرهنگي، سياسي و اقتصادي است و به آنها يادآوري مي‌كند كه نسبت به چين يا روسيه نقاط مشترك بيشتري با كشورهاي منطقه دارد. اين حركت ممكن است به زودي باعث ايجاد تنش ميان تركيه و هر دوي اين كشورها شود. اكنون روسيه درگير برنامه‌هاي امنيتي مختلفي است كه به آن اطمينان مي‌دهند همچنان قدرت اول نظامي در آسياي ميانه باقي بماند. با اين حال چين به عنوان بزرگ‌ترين قدرت نرم منطقه به تدريج نقش نظامي و امنيتي خود را نيز در يكي از كشورهاي غير ترك آسياي ميانه مانند تاجيكستان، گسترش خواهد داد. هر سه كشور روسيه، چين و تركيه در روابط خود با يكديگر با يك‌سري مشكلات روبه‌رو مي‌شوند، به‌طوري كه هر يك از آنها ديگري را هم نوعي تهديد بالقوه و هم شريك مورد نياز خود مي‌بيند. در نتيجه اين بازي فعلا با گسترش نفوذ تركيه و ترس كشورهاي منطقه و همچنين روسيه و چين از اين موضوع ادامه خواهد يافت.
منبع: وب‌سايت جيمزتاون