جايزه نيمه‌تاريك اسكار
ساره بهروزي
فيلم «سرزمين آواره‌ها» يا «سرزمين خانه به دوش‌ها» برنده اسكار 2021 اقتباسي از رمان «سرزمين خانه به دوش‌ها: زنده ماندن در امريكاي قرن 21» اثر «جسيكا برودر» است. داستان فيلم درباره زني 60 ساله اهل نواداست كه همسر و كارش را از دست داده و زندگي در ون سفيدي را انتخاب مي‌كند. او با كارهاي موقتي در ايالت‌هاي مختلف امريكا سعي مي‌كند اموراتش را بگذراند. مدتي در آمازون كار مي‌كند، مدتي هم نظافتچي توالت‌ها مي‌شود و زمان كوتاهي هم در رستوران كار مي‌كند.
از نقاط برجسته فيلم، بازي خوب «فرانسيس مك دورمند» است كه در نقش زني سرد و سخت و مبارز به نام «فرن» ظاهر مي‌شود. اين سردي با فضاي تاريك و روشن فيلم جذابيتي ايجاد مي‌كند كه تا پايان هم حفظ مي‌شود. همزيستي و تجربه‌گرايي با طبيعت در فيلم با تنهايي افراد سالخورده خوب به هم پيوند مي‌خورند. اين برخورد بصري و نيمه‌تاريك فيلم براي مخاطب جدي سينما يادآور فيلم‌هاي «ترنس ماليك» است. به عقيده نگارنده؛ فيلم در ايدئولوژي الكن باقي مي‌ماند. اگر مولف خواسته باشد رنج و تنهايي بشر را به تصوير بكشد، ناموفق است. هيچ زير لايه‌اي براي اين رنج ساخته نمي‌شود. با توجه به استدلال‌هاي فيلم، زندگي در ون يك انتخاب براي فرن است. زماني‌كه براي دريافت پول به خانه خواهرش مي‌رود و خواهر در نهايت از او مي‌خواهدكنار آنها بماند و زندگي كند، فرن مي‌گويد «من نمي‌توانم روي اين تخت بخوابم.» منظور فرن اينگونه بازنمايي مي‌شود كه او در طول زندگي‌اش عادت به راحتي ندارد. او در سرماي هوا و خطرات جاده‌اي در ماشينش است. فرن اهل جنگيدن و مبارزه است. اما به درستي نمي‌دانيم دليل اين انتخاب چه بوده است! يا زماني‌كه دعوت يكي از مردان عشاير مانند خودش را مي‌پذيرد و براي جشن با خانواده او ديدار مي‌كند. براي دومين مرتبه شاهديم از او مي‌خواهند كه آنجا ساكن باشد و باز هم اين فرن است كه نمي‌‌پذيرد. او در زمان زنده بودن شوهرش هم گويا در جايي دورافتاده و به دور از هياهو زندگي كرده است. اما مرگ همسرش و بيكاري از كارخانه سبب اين انتخاب است يا خير را بيننده درك نمي‌كند. در هر حال بيكاري را هم نمي‌توان دليل اين انتخاب براي شخصيت دانست. بازنشسته‌ها با دريافت حقوق بيكاري به خصوص در جهان پيشرفته از قوانين داراي اهميت در اين كشورها هستند. بنابراين هيچ‌گونه پيش‌زمينه‌اي براي بيننده به وجود نمي‌آيد. فرن در اين نوع جديد زندگي با كساني آشنا مي‌شود كه اغلب افرادي سالخورده و تنها هستند. يك نفر از اينكه هنوز فرن حلقه دستش است، تعجب مي‌كند و ديگري با سرطان ريه دست و پنجه نرم كرده و در حال غلبه بر بيماري است. همه اين افراد مي‌كوشند به فرن آموزش لازم براي زندگي در ون را بدهند تا از آسيب‌هاي جاده و خطرات اينگونه زندگي در امان باشد. شايد بتوان گفت فيلم با انتخاب جاده‌اي و جمع كردن يك زندگي در ون كوچك به مسافر بودن انسان در زمين اشاره دارد. اما براي اين موضوع هم هيچ پرداخت مناسبي در فيلم وجود ندارد. بار احساسي و بصري فيلم و البته قدرتمندي «مك دورمند» در ايفاي نقشش مخاطب را تا پايان منتظر نگه مي‌دارد تا بلكه دريافت بيشتري از شخصيت فرن يا نحوه زندگي‌اش به دست آورد. اما اين انتظار سرانجامي ندارد.
فيلم «سرزمين خانه به دوشان يا سرزمين آواره‌ها» از نظر محتوايي و ساختن جهاني كه تفكربرانگيز باشد ناتوان است اما جايزه اسكار را اين فيلم متوسط برنده مي‌شود! «سرزمين آواره‌ها» در مقام مقايسه با فيلم «منك» يا فيلم «دادگاه شيكاگو هفت» جز روايتي تخت و بياني ناتمام از يك شيوه زندگي مولفه ديگري را به تصوير نمي‌كشد. حتي در بيان سختي‌هاي اين نوع زندگي و نگاه جامعه امريكا هم، ارايه‌اي وجود ندارد. تنها بازي «دورمند» همراه با جذابيت تصويرهاي نيمه‌تاريك سرپوشي بر ضعف فيلمنامه شده‌اند اما نمي‌توان از درجه متوسط فيلم چشم‌پوشي كرد. فيلم «دادگاه شيكاگو 7» درباره يك گروه 7نفره از فعالان اجتماعي در مخالفت با جنگ ويتنام است كه از ديگر نامزدهاي اسكار بود. فيلمي منسجم و به‌هم پيوسته كه توانسته حقيقتي از بخش تاريخي امريكا را نشان دهد. اتفاقات و جنجال معترضان، خشونت‌هاي به وجود آمده و برگزاري دادگاهي كه به شدت زير سوال مي‌رود از نكات برجسته فيلم هستند.
از ديگر نامزدهاي اسكار اما فيلم «منك» بود. فيلمي كه با رجوع به پس‌زمينه‌هاي تاريخي توانسته وقايع پشت پرده هاليوود را به خوبي نشان دهد. نشاني از ستايش در فيلم نيست بلكه واقعيت‌هاي هاليوود دهه 30 فاش مي‌شود و مخاطب را هشيارتر مي‌كند. در همين مسير به قدرت و ثروتي اشاره دارد كه امروزه در خدمت صنعت درآمده است.
فيلم «منك» براي مخاطب جدي و خاص حرف‌هاي بسياري دارد. فيلمي كه نشان مي‌دهد، اعتبار را كسي دريافت كرده كه خود را وارد بازي پيچيده سياسي و حزبي كرده باشد. حقيقت تلخ فيلمنامه‌نويس هاليوود در فيلم «منك» با بازي «گري اولد من» از ابتدا تا انتها موقعيت «منك» را بازنمايي مي‌كند. اما دو فيلم «منك» و «دادگاه شيكاگو 7» با محتواي غني‌تر از آواره‌ها از دريافت جايزه باز مي‌مانند. در نهايت به نظر مي‌رسد: برجسته كردن فيلم متوسط «سرزمين آواره‌ها» با جايزه اسكار بهانه خوبي براي تفكر بيشتر و نگاه عميق‌تر به فيلم «منك» را فراهم كرده است!