رشد فعاليت‌هاي تروريستي «دولت اسلامي خراسان» حاصل همكاري طالب‌ها، خروج امريكايي‌ها يا هر دو؟
تولد دوباره داعش افغانستان
در «راهنماي استراتژيك موقت امنيت ملي امريكا» كه سوم مارس 2021 منتشر شد،كاخ سفيد وعده داد ضمن پايان دادن به «جنگ‌هاي بي‌پايان» ايالات متحده، اطمينان حاصل خواهد كرد كه افغانستان به «بهشتي براي فعاليت تروريست‌ها» تبديل نمي‌شود. با اين وجود در حالي كه از اعلام راهبرد امريكا مبني بر خارج كردن 2500 نفر از نظاميان باقيمانده اين كشور از افغانستان همچنين تحويل دادن مديريت يگان‌هاي ضدتروريستي تربيت شده تحت نظر سازمان سيا به دولت افغانستان مدت زمان زيادي نمي‌گذرد، شواهد نشان مي‌دهد كه فعاليت‌هاي گروه‌هاي تروريستي در اين كشور آسياي غربي رو به افزايش است؛ چنانكه در يك انفجار تروريستي در روز شنبه 50 دختر دانش‌آموز كشته شدند و رييس‌جمهور افغانستان، طالبان را مسوول اين اتفاق دانست اما سران طالبان انگشت اتهام را به سوي داعش نشانه گرفتند.
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده كار سختي براي دستيابي به اين هدف پيش رو دارد و بازيگران متعدد صحنه سياست و جنگ در افغانستان هركدام مي‌توانند نقش بخصوصي در اين حوزه داشته باشند؛ از دولت افغانستان گرفته كه تلاش مي‌كند قدرت و توانايي خود را براي تامين امنيت شهروندان باز يابد تا طالبان كه درگفت‌وگو با ايالات متحده و دولت افغانستان برنامه‌هاي خود را دنبال مي‌كند. دولت‌هاي منطقه و نظاميان خارجي مستقر در افغانستان نيز بخش ديگري از پازل سياست و جنگ در افغانستان هستند اما يكي از بازيگراني كه تاكنون چندان دركانون توجه بين‌المللي نبوده اما مي‌تواند يكي از بزرگ‌ترين تهديدها براي آينده افغانستان و منطقه باشد؛ تروريست‌هاي داعش كه با نام دولت اسلامي خراسان (ISK) در افغانستان فعاليت مي‌كنند.
در مقاله مشتركي كه عبد السعيد پژوهشگر مستقل گروه‌هاي جهادي و اميرا جادون، استاد تبارشناسي گروه‌هاي تروريستي در دانشگاه ارتش امريكا (وست پوينت) در اينستيك منتشر كرده‌اند، اين گروه كه در حال حاضر براساس گزارش‌هاي امنيتي امريكا از امكانات و نيروي انساني قابل توجهي براي حمله به اهداف غربي در افغانستان بهره نمي‌برد و نمي‌تواند بازيگر موثري باشد، در صورتي كه توانايي و ظرفيتي پيدا كند از حمله به هيچ هدفي از جمله اهداف غربي دريغ نخواهد كرد. ارزيابي‌هاي جديد تحليلگران حوزه تروريسم در افغانستان نشان مي‌دهد هرچند داعش در اين كشور با ضربات متعددي مواجه شده اما به تدريج در حال بازسازي توان خود است و در اين مسير همكاري با گروه‌هاي ديگر به منظور تامين مالي و تقويت نيروي انساني را يك فرصت مي‌بيند.
داعش افغانستان؛ تهديد غيرقابل اغماض
آغاز عمليات‌هاي رسمي اين گروه تروريستي در منطقه افغانستان- پاكستان به اوايل سال 2015 ميلادي بازمي‌گردد. در آن زمان با فاصله كوتاهي از اعلام رسمي فعاليت داعش، موج بزرگي از حملات خونبار عليه شهروندان عادي دركابل، برخي ديگر از مناطق افغانستان همچنين بلوچستان پاكستان صورت گرفت، نيروهاي امنيتي دولتي و ارتش افغانستان و افراد و مواضع نيروهاي غربي نيز بخش ديگري از اهداف دولت اسلامي خراسان بودند. در آن زمان كارزار ضد تروريستي بزرگي عليه داعش به راه افتاد و ضربات متعددي بر اين گروه تروريستي در افغانستان و پاكستان وارد آمد كه تا حد زيادي باعث تحليل رفتن توان عملياتي ISK در سال 2019 شد. براساس داده‌هايي كه پيرامون حملات صورت‌گرفته از سوي اين گروه وجود دارد، حجم عمليات‌هاي داعش پس از حملات كارزار ضدتروريستي به شدت كاهش يافت و توان مالي اين گروه تا حد زيادي از بين رفت اما به‌رغم تمام اين ضربات دولت اسلامي خراسان همچنان پابرجاست و به فعاليت خود در افغانستان و بخش‌هايي از پاكستان ادامه مي‌دهد.
اهداف ISK بر مبناي آمار
از ميانه سال 2020 تغييرات زيادي در ساختار داعش افغانستان اتفاق افتاد. فردي به نام شهاب المهاجر از سوي مركزيت داعش به عنوان «امير» دولت اسلامي خراسان (ISK) انتخاب شد كه براساس گزارش اينستيك تجارب بسياري در جنگ شهري داشت و به علت برخي اقدامات نظامي در حوزه افغانستان و پاكستان به شهرت زيادي دست يافته بود. تحليلگران نقش او را در تغيير استراتژي نظامي داعش در فضاي سيال افغانستان بسيار مهم ارزيابي مي‌كنند. او كه سابقه محاصره 20 ساعته زندان جلال‌آباد همچنين صدور عفو سراسري براي داعشياني كه در ننگرهار تسليم قواي دولتي شده بودند دركارنامه خود دارد، تمركز اقدامات نظامي داعش را روي حمله به مناطق بسيار حساسيت برانگيز نظير بيمارستان‌ها، دانشگاه‌ها و مدارس گذاشته است تا به اين وسيله صداي گروه تروريستي داعش را بلندتر از هميشه به گوش جهانيان بسپارد. حملاتي نظير كشتار در بيمارستان كابل، هدف قرار دادن معبد سيك‌ها و قتل 3 زن شاغل در رسانه‌ها در مارس 2021 از جمله اين اقدامات بود كه ناظران معتقدند با هدف ايجاد سر و صداي تبليغاتي و بازيابي توان جذب نيرو از سوي داعش صورت گرفتند. بر اساس داده‌هايي كه از اقدامات تروريستي ISK در سال 2020 وجود دارد و به تاييد وب‌سايت منتسب به اين گروه يعني النبأ رسيده ISK مسووليت دست‌كم 80 حمله را در اين سال پذيرفته است؛ 41 حمله در ولايت ننگرهار، 23 حمله در كابل و 7 حمله در نزديكي ولايت پروان. از ميان اين حملات در 32 حمله نيروهاي دولتي افغانستان نظير كاركنان سازمان‌هاي اطلاعاتي، پليس و ارتش هدف اصلي حمله بوده‌اند.
باقي حملات داعش در اين سال اغلب عليه اقليت‌ها (بيشتر شيعيان و در درجه دوم سيك‌ها) و نيروهاي غربي بوده كه عموما حملات عليه اقليت‌ها قربانيان بسيار بيشتري گرفته است. مقايسه آمارهاي اين گروه در سال 2020 با آمارهاي اين گروه در دوره اوج فعاليت‌هايش در افغانستان و پاكستان(2017 و 2018) نشان مي‌دهد نه تنها اين گروه در آستانه نابودي قرار ندارد بلكه توانسته گام‌هاي بلندي در مسير بازيابي توان خود بردارد. آمارها نشان مي‌دهد در سال 2017 ISK مجموعا حدود 100 حمله و در سال 2018 مجموعا 84 حمله انجام داده بود كه تعداد اين حملات در سال 2019 تا حد زيادي كاهش يافت. با اين وجود روند موجود بيانگر آن است كه در سال 2021 بايد بار ديگر شاهد افزايش حملات در مقايسه با سال 2020 باشيم.
تنها در دو ماهه نخستين سال، دولت اسلامي خراسان مسووليت 47 حمله را پذيرفته كه اگر اين روند در ماه‌هاي آتي ادامه داشته باشد به معناي گسترش خيره‌كننده آمار حملات در مقايسه با يك سال گذشته خواهد بود.
تاثير خروج نظاميان امريكايي
در پي كاهش جدي حملات داعش در سال 2019 اميدواري‌هايي زيادي براي مهار اين گروه تروريستي ايجاد شده بود اما مجموعه‌اي از فاكتورها كه در راس آن خروج تعداد قابل توجهي از نظاميان امريكايي از افغانستان قرار داشت، باعث شد اين شرايط بار ديگر تغيير كند و در سال 2020 بار ديگر بر تعداد و شدت حملات ISK افزوده شود. خروج نظاميان امريكايي، وضعيت وخيم اقتصادي كشور در پي ناكارآمدي مديريتي و شيوع ويروس كرونا همچنين ناپايداري وضعيت سياسي به عنوان اصلي‌ترين دلايل اين تغيير وضعيت برشمرده مي‌شوند. دونالد ترامپ رييس‌جمهور پيشين امريكا اصرار داشت كه نظاميان ايالات متحده هرچه سريع‌تر و بدون در نظر گرفتن شرايط امنيتي افغانستان از اين كشور خارج شوند و تلاش كرد اين هدف را در توافق با طالبان عملي كند. بر مبناي اطلاعاتي كه پنتاگون تاكنون منتشر كرده، تنها از ماه آگوست سال 2020 به اين سو تعداد نظاميان امريكايي مستقر در افغانستان از 8 هزار نفر به 2 هزار و 500 نفر كاهش يافته كه تحليلگران معتقدند تاثير زيادي بر فعاليت دوباره داعش داشته است.
همكاري طالبان با ديگرگروه‌هاي تروريستي
از جمله ديگر مواردي كه باعث مي‌شود اقدام ايالات متحده در ترك سريع افغانستان غيرمسوولانه به نظر آيد، در نظر گرفتن توافق با طالبان به عنوان مبناي اين خروج است. ايالات متحده در توافق با طالبان از اين گروه خواسته بود كه روابط خود را با ديگر گروه‌هاي تروريستي فعال در افغانستان قطع كند اما ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد نه تنها اين اتفاق نيفتاده بلكه به نظر مي‌آيد طالبان به اين فضا به عنوان يك فرصت براي برنامه‌ريزي فعاليت‌هاي تروريستي و نپذيرفتن مسووليت اين اقدامات نگاه مي‌كند.
ان‌بي‌سي نيوز درگزارشي كه فوريه 2021 منتشر شد به نقل از يك مقام سازمان ملل متحد كه در افغانستان فعاليت دارد، نوشت كه «طالبان به شبه‌نظاميان گروه‌هاي تروريستي اجازه مي‌دهد در افغانستان آموزش ببينند و حتي در بعضي موارد در كنار طالب‌ها به جنگ بروند.» اين در حالي است كه مايك پمپئو، وزير خارجه پيشين ايالات متحده ادعا كرده بود، طالبان «پيوندهاي خود را با ديگر گروه‌هاي تروريستي گسسته است.» ادموند فيتوند براون هماهنگ‌كننده پنل سازمان ملل متحد در افغانستان كه مسووليت پيگيري فعاليت‌هاي طالبان و سايرگروه‌هاي تروريستي را بر عهده دارد در اين باره مي‌گويد:«به وضوح هنوز ارتباطات آشكاري ميان طالبان با سايرگروه‌هاي تروريستي نظير القاعده ديده مي‌شود.»
اين شبكه خبري همچنين به نقل از مقامات اطلاعاتي امريكا نوشته است كه هنوز ديگر گروه‌هاي تروريستي يك تهديد فعال در افغانستان باقي مانده‌اند.كارشناسان معتقدند نگاهي به اهداف حملات تروريستي نشان مي‌دهد كه تا چه اندازه طالبان از اين اقدامات سود مي‌برد. حمله به شيعيان كه از حاميان ساختار سياسي در افغانستان هستند يا ايجاد رعب و وحشت دركابل براي تضعيف جايگاه دولت در مذاكرات، همه و همه كمك مي‌كنند تا طالبان در شرايط فعلي دست بالا را پيدا كند و راحت‌تر از هميشه به اهداف خود برسد. در اين ميان و با توجه به همكاري‌هاي طالبان با ساير گروه‌هاي تروريستي مي‌توان احتمال مطرح‌شده از سوي رييس‌جمهور افغانستان در خصوص حمله اخير به يك مدرسه دخترانه كه طالبان در پس از اين حمله بوده را جدي دانست چراكه داعش به عنوان گروهي كه طالبان آن را مسوول حمله مي‌خواند، مي‌تواند به آساني و در ازاي دريافت امكانات (امنيت، پول يا نيروي انساني) اقداماتي در راستاي منافع طالبان انجام دهد.