انتقال ايران، دلبر و كوشكي سه يوز پرديسان به سايت توران بدون اطلاع رسانه‌ها انجام شد، زنده‌گيري فيروز، يوز نر توران هم همين روال را داشت. بسياري از كارشناسان و خبرنگاران انتقاداتي مبني بر مخفي‌كاري و در نظر نگرفتن نظرات كارشناسي به اداره كل محيط‌زيست سمنان داشتند. از نظر آنها تمركز بر تكثير در اسارت در گام اول اشتباه بود و در قدم دوم انجام هر اقدامي در اين زمينه بدون آنكه اطلاع‌رساني در اين زمينه انجام شده باشد. در گفت‌وگو با دكتر امير عبدوس، مديركل حفاظت محيط زيست استان سمنان از او پرسيديم چه پاسخي به اين انتقادات دارد و وضعيت كنوني يوزهاي توران چگونه است؟
يكي از انتقاداتي كه به پروژه تكثير در اسارت در توران برمي‌گردد، اجراي آن بدون اطلاع رسانه‌هاست، در اين زمينه به ويژه در موضوع زنده‌گيري فيروز به سايت توران ممكن است توضيح دهيد؟
مرسوم نيست و وظيفه‌اي هم وجود ندارد كه پيش از انجام يك عمليات بيهوشي و انتقال، رسانه‌ها را در جريان قرار بدهند. اين‌گونه وقايع كه موفقيت در آنها مستلزم وجود فضاي تصميم‌گيري صرفا تخصصي به دور از هياهو و اجراي تصميمات متخذه در فضايي آرام و بدون استرس است در تمام نقاط دنيا معمولا پس از اجرا اطلاع‌رساني مي‌شوند. در ارتباط با فيروز نيز به دليل اينكه در انتظار تغذيه طبيعي‌اش در محيط جديد بوديم به محض وقوع اين اتفاق خوب كه پس از سه روز رقم خورد و بنا به اظهارات متخصصان بين‌المللي يك موفقيت بزرگ محسوب مي‌شود، اطلاع‌رساني به همراه فيلمي از تغذيه او در محيط جديد انجام شد. از آنجا كه حسب نظر متخصصان ملي و بين‌المللي اين احتمال وجود داشت كه فيروز در محيط جديد اقدام به تغذيه نكند و در اين صورت تصميم بر رهاسازي مجدد او بود؛ بديهي است در چنين شرايطي نحوه اطلاع‌رساني بايد متفاوت مي‌بود. بنابراين بايد صبر مي‌كرديم ببينيم نتيجه چه مي‌شود و سپس اطلاع‌رساني مناسب انجام مي‌شد.
شما اجراي اين تصميم را بر اساس نظرات گرفته‌شده از كارشناسان مي‌دانيد ولي تاكنون درباره مشاوران شما و كارشناساني كه در اين پروژه حضور دارند اطلاع‌رساني انجام نشده، ممكن است بفرماييد چه كارشناسان و مشاوراني در كنار شما بودند؟
موضوع انتقال يوزها از پرديسان به يكي از زيستگاه‌هاي طبيعي اين گونه از سال‌هاي پيش در سازمان مورد بحث جلسات متعدد كارشناسي با حضور متخصصاني از داخل و خارج از سازمان بود. پروپوزال كلي طرح ايجاد مركز تحقيقات بين‌المللي يوزپلنگ آسيايي توران نيز كه متكي بر انتقال يوزهاي پرديسان به توران و زنده‌گيري يوز نر از طبيعت توران براي توليد مثل ايران بود توسط اين اداره كل طي نامه‌اي به تاريخ 26 آبان‌ماه 1398 به معاونت محيط‌زيست طبيعي و تنوع زيستي ارسال شد. اين پروپوزال در چند مرحله بررسي‌هاي كارشناسي در سازمان مورد بحث و بررسي قرار گرفت و نهايتا در فروردين ماه 99 با انتقال يوزها از پرديسان به توران اجراي آن رسما آغاز شد. تصميمات تخصصي در اين زمينه بر اساس روال اداري از سطوح ملي به استاني و محلي ابلاغ و اجرا مي‌شود. در اين زمينه دامپزشكان و كارشناسان دفتر تخصصي مديريت و حيات‌وحش سازمان و نيز دامپزشكان و كارشناسان اداره كل حفاظت محيط‌زيست استان سمنان و دامپزشك مقيم و كارشناسان اداره پارك ملي توران هريك حسب جايگاه سازماني خود نقش‌آفريني دارند. لكن همان‌گونه كه بارها در رسانه‌ها اعلام شد، اين اداره كل از هر يك از متخصصاني كه علاقه‌مند به مشاركت علمي و ارايه مشاوره تخصصي در اين مركز باشند استقبال كرده و تاكنون نيز متخصصان علاقه‌مند در اين زمينه با ما همكاري داشته‌اند كه از آن جمله مي‌توان به همكاري‌هاي صميمانه و داوطلبانه آقاي دكتر بهرنگ اكرامي، دامپزشك متخصص توليدمثل و عضو هيات علمي‌دانشگاه و نيز آقايان علي شمس و پويان بهنود اشاره كرد. ضمن اينكه آقاي علي شمس در حال گذراندن پايان‌نامه دكتراي خود در مناطق حفاظت‌شده آفريقاي جنوبي و ناميبيا هستند و ايشان ارتباط علمي ميان متخصصان پروژه فراجمعيت‌هاي يوزپلنگ آفريقايي را با ما برقرار كرده و نتايج تجربيات اين كشور و ساير كشورهاي مرتبط با پروژه موصوف از اين طريق نيز در اختيار ما قرار مي‌گيرد. همچنين از تجربيات و حمايت‌هاي مادي و علمي انجمن يوزپلنگ ايراني به عنوان تنها انجمن مردم نهاد علمي، تخصصي با تمركز بر گونه يوزپلنگ آسيايي در اجراي طرح ايجاد مركز تحقيقات يوزپلنگ آسيايي توران بهره گرفته شده كه جا دارد از همه اين عزيزان صميمانه سپاسگزاري كنم.
يكي از دلايلي كه يوزها به پرديسان منتقل شدند، حضور دايمي يك تيم دامپزشكي در كنار آنها بود، در توران آيا چنين امكاني وجود دارد؟ و با توجه به اينكه يك تيم دامپزشكي براي سال‌ها در كنار دلبر و كوشكي بودند، فكر نمي‌كنيد مشاوره آنها مي‌تواند كمك‌كننده باشد؟
بحمدالله از نظر تيم دامپزشكي چه در اداره كل و چه در پارك ملي توران كمبود نداريم. چهار دامپزشك در استخدام اداره كل حفاظت محيط‌زيست استان سمنان هستند كه يكي از آنها مقيم توران است. ضمن اينكه از خدمات آقاي دكتر بهرنگ اكرامي دامپزشك معتمد سازمان با تخصص توليدمثل جانوران نيز بهره‌مند هستيم. در كنار همه اينها دامپزشكان دفتر حيات‌وحش سازمان نيز بر تمام امور اين مركز نظارت عاليه دارند. ضمن اينكه مجددا تاكيد مي‌شود از هرگونه همكاري علمي توسط دامپزشكاني كه پيش از اين در پرديسان در كنار يوزها بودند نيز استقبال خواهيم كرد.
شما در خصوص زنده‌گيري فيروز، رسانه‌ها را در جريان قرار نداديد، در حالي كه درباره زنده‌گيري اين يوز بسياري از كارشناسان حيات‌وحش مخالفت‌هايي داشتند، فكر نمي‌كنيد پيش از اجراي اين تصميم لازم بود لااقل جامعه محيط‌زيستي را قانع مي‌كرديد تا آنها همواره در معرض عمل انجام‌شده قرار نگيرند؟
هرجا كه اختلاف نظري وجود داشته باشد، فصل‌الخطاب قانون است. همه بايد به قانون احترام بگذاريم. كسي نبايد اين حق را براي خود قائل شود كه فراتر از قانون، نظر خود را بر جامعه تحميل كند. در اينجا هم قانون بسيار شفاف است. ماده 1قانون شكار و صيد، هدف از تشكيل سازمان حفاظت محيط‌زيست را حفظ و حمايت و تكثير جانوران وحشي دانسته است و در ماده 6 اين قانون، فراهم آوردن موجبات و محيط مساعد جهت تكثير و پرورش جانوران وحشي، كوشش در اصلاح نژاد جانوران وحشي و نيز بررسي و تحقيقات علمي‌درباره آنها را از جمله وظايف اين سازمان دانسته است. همچنين ماده 1 قانون حفاظت و بهسازي محيط‌زيست كليه امور مربوط به جانوران وحشي را از وظايف سازمان حفاظت محيط‌زيست دانسته است.
شما چندي پيش ويديويي از آمادگي ايران براي جفت‌گيري را منتشر كرديد، آيا از آن زمان تاكنون اتفاق جديدي افتاده است؟
خير، براي اينكه ايران، فيروز را به عنوان جفت خود بپذيرد نياز به زمان بيشتري دارد. شايد نياز باشد تا پاييز و زمستان پيش‌رو كه فصل معمول جفت‌گيري يوزها در طبيعت آغاز مي‌شود، صبر كنيم. ضمن اينكه بنا به نظر متخصصان دامپزشكي، براي تشخيص دقيق زمان بالاترين سطح استروس (فحلي) كه معرفي جنس نر و ماده فقط در اين زمان بايد اتفاق بيفتد نياز به انجام آزمايش تعيين سطح هورمون استروژن روي سرگين يوزهاي ماده است؛ لذا زمان باقيمانده تا فصل پاييز اين فرصت را نيز به ما خواهد بخشيد.
اگر به هر دليلي فرآيند معرفي ايران و فيروز به انجام نرسد چه برنامه‌اي داريد؟
ما به موفقيت اين طرح اميد زيادي داريم و تلاش‌هاي علمي و تحقيقاتي خود را ادامه خواهيم داد. در صورت عدم موفقيت در اين مرحله، برنامه بعدي، قلاده‌گذاري فيروز و ايران و هدايت‌شان به سايت هفتصد هكتاري خواهد بود. تا توليدمثل در شرايط نيمه اسارت را تجربه كنند. تا آن زمان نيز امكانات مانيتورينگ سايت مذكور تكميل خواهد شد. نهايتا چنانچه با تمام اين تلاش‌ها باز هم نتيجه‌اي حاصل نشود، بديهي است كه سايت هفتصد هكتاري در قلب زيستگاه قبلي فيروز است و او در زيستگاه خود رها خواهد شد.
برنامه شما براي كوشكي و دلبر چيست؟ شما مي‌گوييد دلبر توان باروري خود را از دست داده، بنابراين چه ضرورتي به انتقال دلبر يا كوشكي به توران وجود داشت؟
تحقيقات علمي روي دلبر و كوشكي هم كماكان ادامه دارد و رفتارهاي فحلي دلبر نيز مورد پايش قرار مي‌گيرند. چنانچه بين دلبر با هريك از نرها آمادگي و تمايل به جفت‌گيري مشاهده شود اين امكان در مركز تحقيقات يوزپلنگ آسيايي توران فراهم است. در طول يك‌سال گذشته نيز چندين مرحله در اوج رفتارهاي فحلي هر يك از يوزهاي ماده، كوشكي به آنها معرفي شده ولي متاسفانه كوشكي جز تيمار كردن اقدام بيشتري كه رفتار توليد مثلي محسوب شود نشان نداده است.
تاكنون چقدر براي سايت هزينه شده و از چه منبعي؟
منبع اصلي هزينه‌هاي اين مركز، اعتبارات تملك دارايي‌هاي سرمايه‌اي سازمان حفاظت محيط‌زيست است. لكن بخش زيادي از امكات و تجهيزاتي كه در اين مركز مورد استفاده قرار گرفته از پيش وجود داشت. از جمله بوماي قديمي محل نگهداري دلبر، ساختمان نگهباني آن كه مجهز به تمام امكانات آب و انرژي خورشيدي بود، سايت هفتصد هكتاري كه محل نگهداري و تكثير گورخرها در گذشته بود، مخزن 15 هزار ليتري آب و لوله‌كشي زيرزميني تا بوما و سايت هفتصد هكتاري همگي از پيش وجود داشتند و در اين طرح مورد استفاده به احسن قرار گرفتند. لذا صرفا براي توسعه و تكميل فضاهاي نگهداري يوزها و اتصال اين بوما به سايت هفتصد هكتاري تاكنون سر جمع هزينه‌ها از پنج ميليارد ريال تجاوز نمي‌كند. شايان ذكر است بخشي از امكانات سايت از جمله پوشش تصويري دوربين‌هاي مداربسته نيز راسا توسط انجمن يوزپلنگ ايراني و ساير علاقه‌مندان به اين گونه خريداري و نصب شده‌اند. همچنين در سال جديد نيز اعتباراتي براي توسعه تحقيقات علمي اين مركز توسط سازمان حفاظت محيط‌زيست به تازگي ابلاغ شده كه هنوز به هزينه گرفته نشده‌اند.
برخي كارشناسان نگران هستند كه تكثير در اسارت حفاظت از زيستگاه را به حاشيه ببرد، شما براي حفاظت از توران چه برنامه‌هايي داريد؟
اينكه توران تنها زيستگاه باقيمانده زادآوري يوزپلنگ آسيايي جهان است خود نشان از اين دارد كه اداره كل حفاظت محيط‌زيست استان سمنان براي حفاظت از اين زيستگاه سنگ تمام گذاشته و اتفاقا به‌رغم وجود تمامي تهديدات زيستي اين‌گونه در منطقه توران و تنگناهاي موجود موفق بوده است. ايمن‌سازي كريدور مهاجرتي يوز در معبر جاده تهران مشهد در فاصله مياندشت تا عباس‌آباد با كاهش سي كيلومتري سرعت مجاز، نصب تابلوهاي پي در پي هشداردهنده و فنس‌كشي دو طرف جاده به طول ده كيلومتر، خريد حقوق عرفي دامداران محدوده پارك ملي تا سال 1398 و توسعه اين فرآيند به محدوده‌هاي امن خارج از پارك ملي و ادامه آن تاكنون، پايش گسترده تصويري منطقه با بهره‌مندي از ده‌ها دوربين تله‌اي و بررسي مرتب محتويات دوربين‌ها و استخراج تصاوير يوزها و تهيه شناسنامه براي آنها به منظور آگاهي از جمعيت گونه، پويايي آن و شناخت مشكلات احتمالي پيش روي آنها، آموزش گسترده جوامع محلي و جلب مشاركت آنها در حفظ زيستگاه و حفظ گونه تا حدي كه به دست خودشان يك پاسگاه محيط‌باني در حاشيه روستاي احمدآباد خارتوران به منظور حفظ زيستگاه يوز احداث كرده‌اند و تجهيز آن را اين اداره كل عهده‌دار شد كه به زودي شاهد افتتاح آن خواهيم بود؛ جملگي از اقدامات دو سال اخير اين اداره كل بوده‌اند. بديهي است مركز تحقيقات يوزپلنگ آسيايي توران برخلاف عقيده آن برخي كه مي‌فرماييد نه تنها موجب به حاشيه رفتن حفاظت از زيستگاه نخواهند شد، بلكه از زمان انتقال يوزها به توران، اين منطقه در جذب اعتبارات ملي و استاني همواره كانون توجهات مسوولان قرار گرفته و بسياري از تنگناهاي مالي كه سد راه حفاظت از زيستگاه بود برطرف شده و اين روند توجهات و جلب اعتبارات به نفع حفاظت از زيستگاه‌هاي توران مسيري فزاينده دارد.
قرار بود بر اساس برنامه‌هاي پروژه پايش‌هايي در خوش‌ييلاق به لحاظ حضور يوز انجام شود آيا در اين زمينه پايشي انجام شده و دليل اين عدم پايش را تمركز بر تكثير در اسارت در توران نمي‌دانيد؟
پناهگاه حيات‌وحش خوش‌ييلاق به دلايل زيادي از جمله جزيره‌اي شدن زيستگاه، محصور بودن در سكونتگاه‌هاي متعدد انساني، وجود جاده‌هاي اصلي پرتردد و متعدد در اطراف آن و حضور گسترده دام امكان تشكيل يك قلمرو مناسب براي يوزپلنگ آسيايي را ندارد. هرچند ممكن است هر ازگاهي گزارشي از حضور اين گونه در آن ثبت شود لكن پايش‌هاي بعدي حضور يا زادآوري آن را تاييد نكرده است. دليل عدم تمركز مطالعات يوز در اين منطقه نيز همين است و هيچ ارتباطي با مركز تحقيقات يوزپلنگ آسيايي توران ندارد.
فنس‌كشي جاده عباس‌آباد همچنان ناتمام است، چه زماني اين كار انجام مي‌شود؟ دليل اين تاخير را تمركز بر تكثير در اسارت نمي‌دانيد؟
فنس‌كشي انجام شده ناتمام نيست. در طول 10 كيلومتر مجموع مسير رفت و برگشت فنس‌ها به‌طور كامل اجرا شده و به زيرگذرها هدايت شده‌اند. تابلوهاي هشداردهنده نيز در طول تمامي سي كيلومتر مسير پرخطر نصب شده‌اند. از آنجا كه به موازات اين اقدامات، اين اداره كل با پيگيري‌هاي خود موفق به اخد موافقت پليس راه كشور مبني بر كاهش سي كيلومتري سرعت مجاز با نصب دوربين‌هاي ترافيكي هوشمند در اين محور در شوراي راهبري تصادفات جاده‌اي شد، لذا سوانح جاده‌اي يوز از آن زمان تاكنون بحمدالله به صفر رسيده است. بديهي است با ابلاغ اعتبارات در سال جاري تابلوهاي هشداردهنده اين محور باز هم افزايش و در صورت تامين اعتبار فنس‌كشي نيز باز هم ادامه و توسعه خواهد يافت.