عزم بغداد براي ميزباني
از رويداد بي‌سابقه ديپلماتيك در غرب آسيا
آيا كاظمي مي‌تواند رييسي
و سلمان را پاي يك ميز بنشاند؟
شهاب شهسواري
مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق، قرار است يك ماه پيش از برگزاري انتخابات سراسري عراق كه وعده داده در آن نامزد نمي‌شود، دست‌كم روي كاغذ ميزبان مهم‌ترين رويداد سياسي و ديپلماتيك منطقه باشد. فواد حسين، وزير امور خارجه عراق روز گذشته وارد تهران شد تا دعوتنامه رسمي مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق را براي حضور در نشست سران كشورهاي همسايه عراق شخصا به سيدابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران تقديم كند. فواد حسين، دومين مقام عراقي است كه از زمان انتخاب رييس‌جمهور اسلامي جديد ايران به تهران مي‌آيد، پيش از او برهم صالح، رييس‌جمهور عراق براي شركت در مراسم تحليف سيدابراهيم رييسي به تهران آمده بود. هدف اصلي نشستي كه گفته مي‌شود قرار است اوايل شهريور ماه سال جاري در بغداد برگزار شود، تاكنون روي كاغذ رهبران جمهوري اسلامي ايران، عربستان سعودي، تركيه، اردن و فرانسه را در كنار نخست‌وزير عراق پاي يك ميز مي‌نشاند. عربستان سعودي بيش از 5 سال است كه تمامي روابط سياسي و ديپلماتيك خود را با تهران قطع كرده است و اگر همايش رويايي نخست‌وزير عراق با حضور پادشاه عربستان سعودي و رييس‌جمهور جديد ايران، برگزار شود، مي‌توان آن را بزرگ‌ترين دستاورد مصطفي كاظمي در طول يك‌و‌سال‌نيم‌نخست‌وزيري‌اش ارزيابي‌كرد. او پيش از اين در استمرار برنامه نخست‌وزير پيشين عراق، عادل عبدالمهدي، براي وساطت ميان تهران و رياض، موفق شده بود فروردين ماه سال جاري واسطه ديدار مستقيم ميان مقام‌هاي ارشد امنيتي ايران و عربستان سعودي شود. دست‌كم دو دوره مذاكره مستقيم ميان مقام‌هاي ارشد ايران و عربستان در بغداد برگزار شد كه در طول پنج سال گذشته بي‌سابقه محسوب مي‌شد. هر چند محتوا و دستور كار اين نشست‌ها علني نشد و هيچ يك از دو طرف اعلام نكردند كه نمايندگان‌شان در اين گفت‌وگوها چه مقامي بوده است، اما طرف ايراني انجام گفت‌وگوي مستقيم با مقام‌هاي سعودي را رسما تاييد كرد. حالا اما بايد منتظر پاسخ تهران و رياض به دعوتنامه‌هاي كاظمي براي شركت در نشست منطقه‌اي در بغداد بود. نشستي كه هنوز نه تاريخ دقيق آن اعلام شده است و نه دستور كار اصلي‌اش.
فرستادگان كاظمي در منطقه براي تقديم دعوتنامه‌هاي نشست بلندپروازانه
دفتر نخست‌وزير عراق اعلام كرد كه تا پايان ماه جاري ميلادي نشستي با حضور سران كشورهاي همسايه عراق به اضافه ايران برگزار خواهد شد. علاوه بر وزير خارجه عراق، وزراي دارايي، دفاع و برنامه‌ريزي عراق هم در سفرهاي خود در منطقه نامه‌هاي كاظمي براي سران كشورهاي غرب آسيا و همسايگان عراق را براي شركت در اين نشست به ميزبانان‌شان تحويل داده‌اند. فواد حسين وزير امور خارجه عراق، طي روزهاي گذشته در تور منطقه‌اي دعوتنامه‌هاي سران كشورهاي همسايه را براي شركت در اين نشست تحويل داده است. نخستين سفر وزير خارجه عراق، يكشنبه به تركيه انجام شد. او در اين سفر دعوتنامه رسمي مصطفي كاظمي نخست‌وزير عراق را به رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه داد. يك روز بعد، فواد حسين در رياض به ديدار مقام‌هاي سعودي رفت. در ديدار با فيصل بن فرحان، همتاي سعودي‌اش، دعوتنامه مصطفي كاظمي براي حضور سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي را در نشست بغداد به او تقديم كرد. همزمان با وزير خارجه عراق، خالد بتال النجم، وزير برنامه‌ريزي عراق، دعوتنامه مصطفي كاظمي را براي شيخ نواف الاحمد الصباح، امير كويت برده بود و علي علاوي، وزير دارايي عراق هم در سفر به امان، پيامي از سوي نخست‌وزير عراق براي پادشاه اردن، ملك عبدالله دوم برد كه به نظر مي‌رسد از همين دست دعوتنامه‌ها باشد. روز شنبه، جمعه عناد سعدون الجبوري، وزير دفاع عراق نيز در قاهره به ديدار عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر رفت. وزير دفاع عراق در اين ديدار نامه‌اي از نخست‌وزير عراق را تقديم رييس‌جمهور مصر كرده بود كه به نظر مي‌رسد، دعوتنامه‌اي مشابه دعوتنامه‌هاي ديگري باشد كه براي سران منطقه ارسال شده است.
چهارمين سفر فواد حسين در يك سال به تهران
فواد حسين در ادامه تور منطقه‌اي خود بعد از آنكارا و رياض صبح ديروز تهران وارد شد. براساس بيانيه وزارت خارجه عراق، هدف از سفر فواد حسين به تهران ديدار با سيدابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران و برخي ديگر از مقام‌هاي ايران و گفت‌وگو درخصوص مسائل دوجانبه و شرايط امنيتي منطقه به علاوه تقديم دعوتنامه رسمي نخست‌وزير عراق، مصطفي كاظمي براي حضور رييس‌جمهور ايران در نشست سران كشورهاي همجوار عراق است. براساس اين بيانيه قاسم الاعرجي، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور، سيد رائد جوحي، رييس دفتر نخست‌وزير و سيد احسان العوادي، مديركل كشورهاي همسايه عراق در وزارت خارجه، فواد حسين را همراهي مي‌كنند.
فواد حسين در طول يك سال گذشته چهار بار به تهران سفر كرده است. او تابستان گذشته، پيش از سفر نخست‌وزير عراق به ايران، به تهران آمده بود و بعد از آن نيز در بهمن ماه و اسفند ماه سال جاري، دو سفر متوالي براي گفت‌وگو درخصوص مسائل مختلف دوجانبه به ويژه نحوه پرداخت بدهي‌هاي دولت عراق به تهران سفر كرده بود. او بعد از تهران به اسلام‌آباد سفر خواهد كرد. هرچند در چهارمين سفر وزير خارجه عراق به تهران، دولت تغيير كرده است، اما همتاي جديد در ايران هنوز از سوي رييس‌جمهور به مجلس معرفي نشده است، در نتيجه ميزبان فواد حسين در وزارت خارجه، محمدجواد ظريف بود كه هنوز مسووليت وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران را برعهده دارد. فواد حسين پس از ديدار و گفت‌وگو با ظريف سپس به ديدار علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي رفت.
ديدار فواد حسين با دبير شوراي عالي امنيت ملي
دريابان علي شمخاني، نماينده مقام معظم رهبري و دبير شوراي عالي امنيت ملي در ديدار «فواد حسين» وزير خارجه عراق با او كه بعدازظهر امروز سه‌شنبه انجام شد با اشاره به تداوم حضور مخاطره‌آميز و شرارت‌بار نظاميان امريكا و دخالت‌هاي آشكار و پنهان آنان در امور داخلي كشورهاي منطقه تصريح كرد: ادامه اين شرايط تنش در منطقه را بيش از پيش افزايش خواهد داد. در اين ديدار شمخاني با بيان اينكه كشورهاي منطقه بدون هرگونه دخالت خارجي قادر به تامين امنيت خود هستند، گفت: رفتارهاي مشكوكي كه اخيرا امريكا، انگليس و رژيم صهيونيستي در منطقه آغاز كرده‌اند، بسترسازي براي ايجاد ناامني و سوءتفاهم ميان كشورهاي حوزه خليج‌فارس است. او گفت: با اِشراف كامل نسبت به اهداف و پشت پرده‌هاي اين اقدامات، براي خنثي‌سازي طرح‌هاي ضربه زننده به ثبات منطقه كاملا آماده‌ايم. دبير شوراي عالي امنيت ملي كشورمان با اشاره به اقدام روز گذشته امريكا در تحريم عناصر شاخص مقاومت ضد تروريستي در عراق، سوريه و لبنان و در عوض چراغ سبز كاخ سفيد به گروه‌هاي تروريستي براي تداوم كشتار مردم منطقه گفت: انزجار ملت‌ها از امريكا و متحدانش به علت اِعمال همين رفتارهاي دوگانه و شيطنت‌آميز است. شمخاني همچنين بر ضرورت اجراي كامل و هر چه سريع‌تر توافقنامه‌هاي ميان تهران-بغداد كه مي‌تواند گام بلندي در افزايش سطح همكاري‌هاي همه‌جانبه و رفاه مردم دو كشور باشد، تاكيد كرد. دبير شوراي عالي امنيت ملي در پايان ضمن اشاره به لانه‌گزيني برخي گروه‌هاي تروريستي مسلح مخالف ايران در منطقه اقليم كردستان اظهار داشت: از دولت عراق مي‌خواهيم كه نسبت به اخراج اين گروه‌ها از كردستان عراق تحرك جدي‌تري داشته باشد تا ايران مجبور به اقدام پيش‌دستانه براي جلوگيري از تداوم شرارت تروريست‌هاي مسلح در كردستان عراق نشود.در اين ديدار فواد حسين وزير خارجه عراق نيز با تبريك برگزاري باشكوه و موفق انتخابات رياست‌جمهوري در ايران اظهار داشت: ثبات سياسي و اجتماعي در ايران باعث خرسندي و شعف دولت و مردم عراق است. او هرگونه اقدام عليه ايران از هر نقطه از خاك عراق را مغاير با منويات دولت عراق عنوان كرد و خاطرنشان ساخت: با هر گروه و جرياني كه به هر شكل بخواهد از خاك عراق براي تهديد امنيت ايران سوءاستفاده كند قويا برخورد خواهيم كرد. فواد حسين با ابراز خرسندي از رفع تدريجي مشكل پرداخت بدهي‌هاي عراق به ايران افزود: اگرچه روابط اقتصادي و تجاري ميان تهران و بغداد در سطح مناسبي است اما با توجه به ظرفيت‌هاي فراوان همكاري ميان دو كشور آماده ارتقاي مناسبات همه‌جانبه با دولت جديد در ايران هستيم.
مكرون در نشست بغداد چه مي‌خواهد؟
علاوه بر ايران، عربستان سعودي و تركيه، تاكنون حضور امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه نيز در اين نشست منطقه‌اي قطعي شده است. اين دومين سفر مكرون به بغداد در طول كمتر از يك سال خواهد بود. كاخ اليزه، روز دوشنبه با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد كه رييس‌جمهور فرانسه قرار است تا پايان ماه جاري ميلادي (تا 10 شهريور) در يك كنفرانس امنيت منطقه‌اي كه به ميزباني دولت عراق در بغداد برگزار مي‌شود، شركت كند. برخلاف ديگر سران كشورها كه دعوتنامه‌هاي‌شان حضوري و توسط وزير خارجه عراق ارسال شده بود، حضور مكرون در اين نشست بعد از تماس تلفني او با مصطفي كاظمي نخست‌وزير عراق اعلام شد. براساس بيانيه دفتر نخست‌وزيري عراق درخصوص تماس تلفني مكرون و كاظمي، رييس‌جمهور فرانسه از «ديپلماسي متوازن عراق» در اين گفت‌وگو تقدير كرده است. امانوئل مكرون، روز دوشنبه علاوه بر مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق، در تماسي تلفني با سيدابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران نيز تلفني گفت‌وگو كرد.يك مقام آگاه عراقي پيش از اين به الشرق الاوسط گفته بود كه كاظمي از كشورهاي اروپايي و امريكا هم براي شركت در اين نشست سران منطقه غرب آسيا دعوت كرده است. علاوه بر اين به گفته اين مقام آگاه بغداد اميدوار است سران امارات متحده عربي و مصر هم در اين نشست مشاركت كنند تا بتواند از حضور رهبران ايران و عربستان در اين نشست براي پيشبرد برنامه خود در لبنان استفاده كند. امانوئل مكرون، سال گذشته، پس از انفجار فاجعه‌بار بندر بيروت، وعده داد كه با ايجاد يك دولت جديد در اين كشور كه آماده مبارزه با فساد ريشه‌دار در حكومت لبنان باشد، كمك‌هاي بين‌المللي به بيروت را از سر بگيرد. با اين حال، بعد از گذشت يك سال، هنوز گروه‌هاي سياسي لبنان به توافقي براي تشكيل دولت دست نيافته‌اند. برخي تحليلگران رقابت‌هاي در سايه ميان گروه‌هاي دوست ايران و هواداران سعودي در لبنان را عامل اصلي كشمكش براي تشكيل دولت در بيروت تصور مي‌كنند، به همين دليل، مكرون حضور همزمان رهبران ايران و سعودي در نشست بغداد را فرصتي مناسب براي وساطت ميان تهران و رياض و پيدا كردن راه‌حلي براي تشكيل يك دولت مرضي‌الطرفين در بيروت كه آماده پيروي از خواسته‌هاي فرانسه و متحدان غربي‌اش باشد، تصور مي‌كند.
نبايد انتظار معجزه داشت
رمزي مرديني، از انديشكده موسسه پيرسون در دانشگاه شيكاگو، به روزنامه نشنال امارات مي‌گويد: «برگزاري اين نشست يك گام مهم در راستاي بازتاب نمادين رويكرد مشاركت‌جويانه عراق و روابط او با رهبران منطقه است.» اين تحليلگر مسائل منطقه معتقد است كه «نبايد در اهميت اين نشست چندان اغراق كرد، چراكه دولت عراق به لحاظ داخلي وضعيت شكننده‌اي دارد.»
معماي سوريه
هنوز معلوم نيست كه سوريه مهم‌ترين همسايه غرب عراق، نماينده‌اي در نشست بلندپروازانه كاظمي داشته باشد. خبري از اعزام هياتي از بغداد به دمشق براي دعوت از رييس‌جمهور سوريه، بشار اسد، يا نخست‌وزير اين كشور حسين عرنوس، منتشر نشده است. يك مقام آگاه عراقي كه با الشرق الاوسط گفت‌وگو كرده است، تاكيد كرده كه در مورد مشاركت سوريه در اين نشست هنوز تصميمي اتخاذ نشده است، اما موضوع سوريه قطعا از دستور كارهاي نشست سران كشورهاي همجوار عراق خواهد بود.
رييسي پس از دريافت دعوتنامه رسمي براي شركت در اجلاس بغداد
تعامل و همكاري كشورهاي منطقه، بدون دخالت بيگانگان شرط لازم براي امنيت پايدار است
سيد ابراهيم رييسي رييس‌جمهور اسلامي، بعد از ظهر سه‌شنبه در ديدار فواد حسين وزير امور خارجه عراق با تشكر از دعوت نخست‌وزير عراق براي شركت در «نشست كشورهاي همسايه عراق» گفت: «اقدام عراق براي برگزاري اين نشست اقدام مباركي است.» رييس‌جمهور با اشاره به اينكه جمهوري اسلامي ايران همان‌گونه كه گفت‌وگو بين كشورهاي منطقه براي حل‌و‌فصل مسائل فيمابين و بهبود روابط را امنيت‌ساز و ثبات‌ساز مي‌داند و دخالت بيگانگان در امور منطقه را نيز تنش‌زا و تهديدزا تلقي مي‌كند، افزود: «همكاري و هم‌افزايي كشورهاي منطقه بدون دخالت بيگانگان، شرط لازم براي پايداري امنيت منطقه و نيز برقراري آرامش در كشورهاي منطقه و تامين رفاه براي ملت‌هاي منطقه است.» دكتر رييسي با بيان اينكه ايران همواره نسبت به رفع مشكلات عراق حساس و دغدغه‌مند بوده است، اظهار داشت: «ايران رشد و پيشرفت عراق را رشد و پيشرفت خود مي‌داند.»فواد حسين، وزير امور خارجه عراق نيز در اين ديدار با تسليم دعوتنامه نخست‌وزير كشورش به آيت‌الله رييسي، برگزاري «نشست كشورهاي همسايه عراق» را اقدامي در راستاي حمايت از فرآيند سياسي و پيشرفت اقتصادي اين كشور برشمرد و تصريح كرد: «اين نشست گامي در جهت گذاشتن سنگ بناي اقدام جمعي كشورهاي منطقه براي ايجاد امنيت پايدار در منطقه محسوب مي‌شود.» وزير امور خارجه عراق با اشاره به اينكه امنيت پايدار در منطقه بدون حضور ايران و عراق شكل نخواهد گرفت، خاطرنشان كرد: «برگزاري اين نشست، ايجاد زمينه‌اي براي گفت‌وگوي كشورهاي منطقه با يكديگر در جهت حصول تفاهم جمعي در منطقه است.»