تهران همچنان در برابر اقدامات توسعه‌طلبانه و تحريك‌آميز جمهوري آذربايجان سكوت مي‌كند
نقطه جوش در مرزهاي شمال غرب
شهاب شهسواري
طي روزهاي گذشته تنش در روابط تهران و باكو به سطح بالايي رسيده است. اقدامات توسعه‌طلبانه جمهوري آذربايجان براي تصرف بخش‌هايي از خاك ارمنستان و ايجاد اختلال در مسير ترانزيت كالا ميان ايران و جمهوري ارمنستان، در كنار نظامي‌گري فزاينده جمهوري آذربايجان در نزديكي مرزهاي ايران، از جمله برگزاري رزمايش سه‌جانبه موسوم به سه برادر با حضور نظامياني از تركيه و پاكستان، در كنار اظهارات برخي نمايندگان پارلمان جمهوري آذربايجان عليه ايران، با واكنش‌هاي بسيار تندي در داخل ايران مواجه شده است.
خطيبان جمعه شهرهاي شمال غربي كشور، در واكنش به اظهارات غيرمسوولانه و توهين‌آميز نمايندگان پارلمان جمهوري آذربايجان، به‌شدت نسبت به اين اظهارات واكنش نشان داده‌اند، نمايندگان مجلس شوراي اسلامي نيز، با اشاره به اقدامات اخير جمهوري آذربايجان و اظهارات مقام‌هاي اين كشور پاسخ داده‌اند.
با اين حال دستگاه سياست خارجه كشور، برخلاف ائمه جمعه و نمايندگان مجلس، در مقابل تحولات اخير سكوت در پيش گرفته است. سيدعباس موسوي، سفير كشورمان در جمهوري آذربايجان، روابط دو كشور را در ميانه تنش‌هاي جاري «دوستانه و صميمانه» توصيف مي‌كند و در گزارش وزارت خارجه از ديدار حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران با جيحون بايراموف، وزير خارجه جمهوري آذربايجان اثري از تذكر به همسايه شمالي درخصوص رفتارهاي اخير وجود ندارد و فقط به «تسهيل ترانزيت و برخي مسائل كنسولي» اشاره شده است.
همزمان با اين تحولات، خبرهايي از برگزاري يك رزمايش نيروي زميني سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در مرزهاي شمال و شمال غربي منتشر شده است. علي‌اكبر باقري بنابي، امام جمعه پارس‌آباد، روز جمعه ضمن تاييد برگزاري اين رزمايش گفته است: «پيام رزمايش جمهوري اسلامي ايران در مرزهاي مشترك با جمهوري آذربايجان حسن همجواري و دوستي و مودت بوده و انتظار داريم جمهوري آذربايجان حسن همجواري را رعايت كرده و پاي نيروهاي بيگانه را به منطقه باز نكند.» خطيب جمعه پارس‌آباد افزود: «برگزاري رزمايش نيروي زميني در منطقه، گوشه‌هايي از افتخار، اقتدار و عزت نظامي جمهوري اسلامي ايران بود كه اين عزت و اقتدار را مديون خون شهدا هستيم.»
ماجرا از كجا شروع شد؟
جمهوري آذربايجان كه در جنگ سال گذشته با جمهوري ارمنستان موفق شد بخش عمده‌اي از مناطق تحت تصرف ارمنستان در خاك خود را با كمك مستقيم تركيه آزاد كند، سرمست از اين پيروزي، در پي توافق آتش‌بس سه‌جانبه‌اي كه با وساطت روسيه ايجاد شد، در حال افزايش رويكرد تهاجمي و نظامي‌گري در منطقه است. پيشروي‌هاي تدريجي جمهوري آذربايجان در خاك ارمنستان باعث شده است تا بخشي از مسير ترانزيت ايران با ارمنستان در خاك ارمنستان، تحت تصرف نيروهاي آذربايجان دربيايد.
نظاميان آذربايجان بخشي از مسير ترانزيت قاپان-گوريش در خاك ارمنستان را در منطقه‌اي موسوم به عيوضلي تحت اشغال درآورده‌اند و از اين طريق از كاميون‌داران ايراني كه در حال انتقال كالاهاي صادراتي ايران به ارمنستان درون خاك ارمنستان هستند، به اسم عوارض گمركي اقدام به اخاذي مي‌كنند. اين اقدامات همزمان با برگزاري رزمايش‌هاي مستمر نظامي در نزديكي مرزهاي ايران با حضور دولت‌هاي خارجي، از جمله اقدام باكو به دعوت از تركيه و پاكستان براي برگزاري رزمايش موسوم به «سه برادر» و همچنين اعزام يگان‌هاي نظامي تركيه به جمهوري نخجوان براي برگزاري رزمايش دوجانبه «برادري ۲۰۲۱»، بدون هماهنگي يا اطلاع‌رساني به دولت جمهوري اسلامي ايران، حساسيت‌ها در تهران نسبت به اقدامات و اهداف باكو را افزايش داده است.
اين اقدام‌ها و تنش‌آفريني‌ها در حالي رخ مي‌دهد كه برخي سياستمداران جمهوري آذربايجان كه سبقه ضدايراني دارند، بار ديگر زبان به توهين و تهديد عليه تماميت ارضي ايران گشوده‌اند. از جمعه هفته گذشته يك نماينده پارلمان جمهوري آذربايجان در گفت‌وگويي با روزنامه «يني‌شفق» تركيه در اظهاراتي توهين‌آميز، ايران را تهديد به «محو از روي كره‌زمين» كرده است و اين روزنامه نيز اين بخش از اظهارات نماينده جمهوري آذربايجان را تيتر كرده است.
واكنش‌ها به اظهارات ضدايراني
نمايندگان پارلمان جمهوري آذربايجان
سيدمحمد علي آل‌هاشم، امام جمعه تبريز تاكيد كرد: «ما در امور داخلي هيچ كشوري دخالت نمي‌كنيم ولي اجازه توطئه عليه خودمان را هم به مزدوران رژيم صهيونيستي در منطقه نخواهيم داد.»
آل هاشم اضافه كرد: «به مقامات جمهوري آذربايجان هم تاكيد مي‌كنم كه رژيم صهيونيستي در پي ايجاد فتنه و ناامني در منطقه و به ويژه در كشورهاي اسلامي است، چراكه حيات اين رژيم جعلي در فتنه و جنگ ميان امت اسلامي است.»
سيدحسن عاملي، امام جمعه اردبيل در خطبه دوم نماز جمعه اين شهر خطاب به شهروندان جمهوري آذربايجان گفت: «ما شنيديم كه برخي نمايندگان شما گفته‌اند ايران را از روي نقشه حذف خواهيم كرد و كشور ما را متهم به دخالت در امور جمهوري آذربايجان مي‌كنند، آيا در مقابل اين تهديدها بايد سكوت كنيم؟ و اگر جواب مي‌دهيم كه ما اين قدرت را داريم كه در مقابل تكه‌تكه كردن خاك‌مان ايستادگي كنيم، جواب بدهند كه دم ايران را قطع مي‌كنيم، آيا اين عقلانيت است؟
جمهوري اسلامي ايران به حقوق كشورها احترام مي‌گذارد و دخالتي در امور هيچ كشوري نمي‌كند و بايد نمايندگان مجلس آذربايجان در اين خصوص پاسخ بدهند كه جمهوري اسلامي ايران كدام جرم را مرتكب شده است كه بايد از صفحه روزگار حذف شود. ديپلمات‌هاي اين كشور اظهار مي‌كنند كه پرچم تركيه را در ايران به اهتزاز در خواهيم آورد؟ و عمدا ماجرا را بين دو دولت بردند و حال آنكه دولت اين دو كشور باهم هيچ نزاعي ندارند، لكن مشكل چند نماينده است كه سخنگوي عده‌اي مغرض‌شده شده‌اند و ايران را تهديد مي‌كنند.»
احمد نادري نماينده مردم تهران در توييتر نوشت: «نماينده مجلس جمهوري باكو جوگير شده و سخناني بيش از ظرفيتش گفته است. صبر ايران را نشانه بزرگي‌اش بدانيد. رعايت حسن همجواري وظيفه كشورهاي دوست و همسايه است. درغيراين صورت دست به بازو مي‌چسبد.» روح‌الله متفكرآزاد نماينده مردم تبريز و عضو هيات‌رييسه مجلس تاكيد كرد: «اظهارات شاذ درخصوص روابط دو كشور توسط يكي از نمايندگان جمهوري آذربايجان به دور از حسن همجواري و روابط سياسي، اقتصادي و فرهنگي دو كشور است و مسوولان جمهوري آذربايجان بايد در اين زمينه واكنش نشان دهند.» فداحسين مالكي، عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي با اشاره به اقدامات ضدايراني اخير دولت آذربايجان نظير ايجاد مانع در مسير حملونقل كالا به ارمنستان، گفت: مانوري كه دولت‌هاي آذربايجان، پاكستان و تركيه انجام داده‌اند نگران‌كننده است و ايران از كشور دوست و برادر، آذربايجان توقع بيشتري داشت. وي ادامه داد: مانور سه كشور آذربايجان، پاكستان و تركيه تحت هر عنواني انجام شده باشد، محافل امنيتي و نظامي جهان تصوير ديگري از آن خواهند داشت. اواظهار داشت: باكو بايد نسبت به برخي حركت‌ها مراقب باشد، چراكه معانديني مثل رژيم صهيونيستي به دنبال اين هستند كه معادلات منطقه را به‌هم بزنند. نماينده زاهدان ادامه داد: از كشورهايي مثل پاكستان و تركيه هم انتظار داريم كه اگر حركتي مي‌خواهند انجام دهند بايد با نظر جمهوري اسلامي ايران باشد.
ديدار اميرعبداللهيان با همتاي آذربايجاني
روز جمعه، حسين امير عبداللهيان، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران در حاشيه نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد با همتاي آذربايجاني خود ديدار و گفت‌وگو كرد. براساس گزارشي كه وزارت امورخارجه از اين ديدار منتشر كرده است، اشاره چنداني به تحولات اخير در روابط دو كشور نشده است.
وزير امور خارجه، روابط ايران و جمهوري آذربايجان را داراي اهميت ويژه برشمرد و با ابراز اميدواري از اجرايي شدن توافقات پيشين، يادآور شد كه دولت جديد جمهوري اسلامي ايران براي روابط با همسايگان اولويت ويژه‌اي قائل شده است. اميرعبداللهيان با بيان اينكه دو كشور در مجامع بين‌المللي و منطقه‌اي از همديگر حمايت متقابلي داشته‌اند، تاكيد كرد كه ضروري است اين روند حفظ شود. وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران تاكيد كرد كه نبايد اجازه داد برخي طرف‌هاي ثالث روابط خوب دو كشور را تحت‌تاثير قرار دهند. وزير امور خارجه كشورمان در اين نشست درخصوص تسهيل ترانزيت و تردد كاميون‌هاي ايراني و همچنين برخي موضوعات كنسولي از جمله دو راننده ايراني كه در بازداشت پليس جمهوري آذربايجان هستند، با همتاي آذربايجاني رايزني كرد و توافق شد اين موضوع در تماس بين دو طرف حل‌وفصل شود.
موسوي: روابط ميان
ايران و جمهوري آذربايجان قوي است
اما دشمناني دارد
سفير ايران در باكو در جمع خبرنگاران بر اهميتي كه ايران به احترام به تماميت ارضي جمهوري آذربايجان قائل است تاكيد كرد و گفت: مطمئن است روابط تهران- باكو در آينده توسعه يافته و رشد خواهد كرد. به گزارش ايسنا به نقل از خبرگزاري ترند، سيدعباس موسوي، سفير كشورمان در باكو در جمع خبرنگاران گفت: «ايران ۱۵ همسايه دارد و ارمنستان يكي از آنهاست، بنابراين طبيعتا روابط تجاري هم وجود دارد اما ايران با هرگونه تجزيه‌طلبي، اشغال و تجاوز مخالف است و آن را محكوم مي‌كند.»
اظهارات سيدعباس موسوي، سفير ايران در باكو، در حاشيه سفر معاون وزير امورخارجه براي شركت در نشست سه‌جانبه مراكز مطالعاتي جمهوري آذربايجان، ايران و تركيه بيان شده است. سيدكاظم سجادپور، معاون وزير امورخارجه، از روز چهارشنبه به مدت سه روز براي شركت در اين نشست در باكو پايتخت جمهوري آذربايجان حضور داشت. حكمت حاجي‌اف، دستيار رييس‌جمهوري و مسوول بخش سياست خارجي دفتر رياست‌جمهوري آذربايجان درخصوص ديدارهايش با سجادپور در توييتر نوشت: «از ادامه مذاكرات با سيدمحمد كاظم سجادپور معاون وزير امورخارجه ايران درخصوص مسائل و روابط دوجانبه و منطقه خوشحال شدم. ما روابط همسايگي خوب ميان دو كشور را تاييد و نيز بر اهميت ادامه همكاري‌هاي علمي و مطالعاتي تاكيد كرديم.»
سفير ايران در باكو همچنين در گفت‌وگويش با خبرنگاران در مورد احترام ايران به تماميت ارضي جمهوري آذربايجان گفت: «سياست‌هاي كلان ايران از سوي آيت‌الله سيدعلي خامنه‌اي، مقام معظم رهبري تعيين مي‌شود. ايشان هم فرمانده عالي‌مرتبه و هم رهبر سياسي ايران هستند. مقام معظم رهبري ايران، آشكارا گفته‌اند كه بايد از تماميت ارضي جمهوري آذربايجان حفاظت كرد و به آن احترام گذاشت و تمامي مناطق اشغال‌شده توسط ارمنستان بايد به آذربايجان بازگردانده شوند. ايران بر اين باور است كه تمام خاك جمهوري آذربايجان بايد به آن بازگردانده شود. البته بهتر است اين كار به روشي صلح‌آميز انجام شود.
به گفته او، روابط ميان ايران و آذربايجان آن‌قدر قوي است كه هيچ تلاشي براي آسيب زدن به آن به ثمر نمي‌رسد.» سفير كشورمان در باكو بيان كرد: «مقامات ايراني و آذربايجاني مي‌دانند كه اين روابط دشمناني دارد. اخيرا دو ديدار با حكمت حاجي‌اف دستيار رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان، رييس بخش سياست خارجي دولت رياست‌جمهوري انجام شد كه در آن روابط متعدد سياسي، اقتصادي و فرهنگي مورد بحث قرار گرفت.
موسوي تاكيد كرد: ايران اولين كشوري است كه از طرح شش‌جانبه بستر همكاري منطقه‌اي الهام علي‌اف رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان (روسيه، ايران، تركيه، آذربايجان، گرجستان و ارمنستان) استقبال كرده است و آن را به نفع كل كشورهاي منطقه مي‌داند.» او افزود: «اولويت دولت جديد ايران گسترش بيشتر روابط با كشورهاي همسايه است. مطمئنم روابط ايران با جمهوري آذربايجان توسعه پيدا كرده و رشد خواهد كرد.»
موسوي همچنين در واكنش به خبر بازداشت دو كاميون‌دار ايراني، ضمن تاييد عبور اين كاميون‌ها از خاك جمهوري آذربايجان به سمت قره‌باغ گفت: «اين مساله بررسي و مشخص شد كه برخي از شركت‌هاي حملونقل به صورت خودسرانه در اين زمينه اقدام كردند و بنا براين به آنها هشدار داده شد كه بايد به تماميت ارضي جمهوري آذربايجان احترام گذاشته شود.»
اعتراف رييس‌جمهور آذربايجان
به رابطه صميمانه با دشمنان تهران
در آستانه اولين سالگرد جنگ قره‌باغ (۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰) الهام علي‌اف رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان در مصاحبه‌اي به بيان جزييات تازه‌اي از عمليات موسوم به «مشت آهنين» در برابر ارمنستان پرداخت. الهام علي‌اف افزود: «تا زمان جنگ دوم قره‌باغ، هواپيماهاي بدون سرنشين در هيچ جايي در چنين مقياسي و با چنين كارآمدي مورد استفاده قرار نگرفته بودند. ما خريد پهپاد را از مدت‌ها پيش -بيش از ۱۰ سال پيش- آغاز كرده بوديم. اين سلاح‌ها ساخت اسراييل بود.»