گاردين و اكونوميست سياست خارجي دولت سيزدهم را بررسي كردند
از چرخش عيان به سمت شرق تا بهره‌برداري از فشار حداكثري
دو ماه و اندي پس از آغاز به كار دولت سيزدهم به رياست ابراهيم رييسي، ابهام درباره فرمان سياست خارجي ايران ادامه دارد و البته همين ابهام سوژه ارايه تحليل‌هاي متفاوت هم شده است. در برخي از اين تحليل‌ها از سردرگمي سياست خارجي دولت سيزدهم سخن به ميان آمده و در برخي با اشاره به شعار همسايگان در اولويت هستند و رفت و آمدهاي حسين اميرعبداللهيان به عراق، سوريه، روسيه و لبنان از گام برداشتن دولت جديد ايران در مسير توسعه رابطه سياسي و اقتصادي در مسيري جداگانه از تلاش براي احياي برجام حرف زده شده است. گاردين و اكونوميست دو رسانه‌اي هستند كه در 48 ساعت اخير به تحليل سياست خارجي دولت سيزدهم پرداختند.
مذاكره با غرب در اولويت نيست
روزنامه گاردين در اين باره مي‌نويسد: به نظر مي‌رسد دولت جديد ايران بيش از آنكه از طريق مذاكرات وين به دنبال خنثي‌سازي اثر تحريم‌ها باشد، به دنبال تقويت روابط با همسايگان، كشورهاي آسياي شرقي و آسياي ميانه است. هشدارهاي هماهنگ هفته گذشته از سوي امريكا، اسراييل و اتحاديه اروپا مبني بر اينكه زمان كمي براي احياي توافقي باقي مانده است كه فعاليت‌هاي هستهاي ايران را محدود مي‌كند، اين سوال نگران‌كننده را بر مي‌انگيزد كه دولت‌هاي مخالف در صورت «تداوم وقت كشي ايران» [در زمينه احياي توافق هستهاي] و در عين حال انباشته كردن مواد لازم با قابليت ساختن يك سلاح هستهاي چه خواهند كرد؟
براساس ترجمه خبرگزاري ايسنا از گزارش گاردين، نويسنده در ادامه با اشاره به تهديدهاي اسراييل و امريكا به روي ميز بودن گزينه‌هاي ديگر (جز ديپلماسي) در مقابل ايران مي‌نويسد: «خطرات در اين زمينه واضح هستند اما اينكه دولت سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران چگونه به فشار غرب واكنش نشان خواهد داد، مشخص نيست. قدرت‌هاي غربي كه طبق معمول در وين به دنبال سوداگري هستند، با مانع اساسي‌تري مواجهند. براي رييسي و حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه او، دست يافتن به لغو تحريم‌ها از طريق احياي توافق هستهاي در درجه اول اولويت‌شان نيست. آنها بر اين باورند، اگر لازم شود ايران مي‌تواند بدون آن هم سر كند. تحليلگران انتظار دارند دولت رييسي با يك شراكت راهبردي با پكن پيش برود كه خواهان نفت و گاز ايران است. سياست موسوم به «نگاه به شرق» روابط گسترده با كشورهايي ازجمله پاكستان طرد شده توسط امريكا و كشورهاي آسياسي ميانه و آسياي شرقي را متصور مي‌سازد. به همين منظور، مهدي صفري، سفير پيشين ايران در چين به عنوان معاون ارشد اقتصادي رييس‌جمهور ايران منصوب شده است. ايران به شركاي تجاري احتياج دارد. اما تا حد زيادي هم از قيمت‌هاي بين‌المللي رو به افزايش نفت سود مي‌برد، در عين حال اقتصاد به انزوا كشانده شده و متاثر از كروناي آن نيز نشانه‌هايي از احيا و بهبود بروز داده است. از طرف ديگر، كشورهاي منطقه مانند لبنان كه با كمبود ويرانگر انرژي مواجهند در حال وابسته شدن بيشتر [به ايران] هستند. اين موضوع به جريان دومي در راهبرد دولت رييسي اشاره دارد، يعني تلاشي مصمم براي ترميم يا تحكيم روابط با جهان عرب. اميرعبداللهيان اخيرا به عراق، سوريه و لبنان سفر كرده بود و با مقامات امارات متحده عربي ديدار داشته است. پس از چند ماه مذاكرات محرمانه با عربستان سعودي به ميزباني عراق، ممكن است به زودي روابط ديپلماتيك محدود [با عربستان] احيا شوند. اگر چنين اتفاقي بيفتد، گام بزرگي در نوسازي و تجديدقوا [براي ايران] خواهد بود. ائتلاف ضد ايراني تحت پشتيباني امريكا - اسراييل در منطقه نيز ممكن است با پيروي ديگر كشورهاي خليج‌فارس از اين رويه، از هم فرو بپاشد. با توجه به اينكه واشنگتن توجه كمتري [به منطقه] نشان مي‌دهد و به‌رغم وجود معاهده آبراهام [عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با رژيم صهيونيستي]، اسراييل ممكن است بيش از هميشه احساس آسيب‌پذيري كند و سريع‌تر برانگيخته شود. گاردين در پايان با اشاره به ضرورت از سرگيري مذاكرات براي احياي برجام در وين مي‌نويسد: «احتمال ندارد دولت رييسي به‌طور يك‌جانبه روند مذاكرات وين را رها كند كه مي‌تواند به نفع دشمنانش تمام شود. در عوض، وقتي مذاكره‌كنندگان ايراني به وين بازگردند، شروط سخت‌تري تعيين خواهند كرد، از جمله منافع اقتصادي قابل ارزيابي و زودهنگام در ازاي پايبندي به توافق هستهاي. آنها بر تفكيك موضوع هستهاي از مسائلي از جمله موشك‌هاي بالستيك و امنيت منطقه پافشاري خواهند كرد. در خلال اينها، توان هستهاي ايران توسعه خواهد يافت. ممكن است موقعي فرا برسد كه رهبران برآشفته غربي دست از كار بكشند و به چيزي روي بياورند كه از آن به عنوان پلان B (نقشه دوم) ياد مي‌كنند.»
شكست سياست فشار حداكثري
نشريه اكونوميست در تحليلي با اشاره به اينكه سياست موسوم به «فشار حداكثري» عليه ايران شكست خورده، نوشت: دولت جديد امريكا به رياست «جو بايدن» به‌رغم وعده‌هايش براي بازگشت به برجام در حال اجراي همين سياست است. براساس ترجمه خبرگزاري تسنيم، اكونوميست با اشاره به اظهارات «دونالد ترامپ»، رييس‌جمهور سابق امريكا كه برجام را «بدترين توافق تاريخ» توصيف كرده بود، يادآوري كرد: تحريم‌هايي كه او بعد از خروج از توافق هستهاي عليه ايران به‌كار گرفت، قرار بود جمهوري اسلامي ايران را تحت فشار حداكثري قرار دهد. بروز بحران [ميان ايران و امريكا] از همان روزي كه ترامپ برجام را «بدترين توافق تاريخ» خواند و از آن خارج شد، قابل پيش‌بيني بود. اين توافق، قرار بود به‌ازاي رفع بسياري از تحريم‌ها - و البته نه همه آنها - محدوديت‌هايي را در برنامه هستهاي ايران به وجود بياورد. هدف مجموعه تحريم‌هاي جديد ترامپ اعمال «فشار حداكثري» عليه ايران بود، اما اين سياست در وادار كردن ايران به پذيرش مفاد سختگيرانه‌تر ناكام ماند، علاوه بر اين، فشار حداكثري نتوانست مانع توسعه موشك‌هاي باليستيك ايران يا حمايت اين كشور از نيروهاي نيابتي‌اش در سراسر خاورميانه شود.
بايدن در تبليعات انتخاباتي وعده بازگشت به برجام را مطرح كرد. با وجود اين او عملا براي افزايش قدرت چانه‌زني امريكا اكثر تحريم‌هاي ترامپ را پابرجا نگه داشته است. اما به گفته مارك فيتزپاتريك، كارشناسان انديشكده مطالعات راهبري بين‌المللي، اكنون كه برنامه هستهاي ايران در حال پيشرفت است اين تهران است كه بايدن را تحت فشار حداكثري قرار داده است. از نگاه ايران، امريكا مطابق با آنچه رهبر عالي‌مقام ايران، آيت‌الله علي خامنه‌اي از مدت‌ها پيش هشدار داده نشان داده است كه كشوري غيرقابل اعتماد است. منافع اقتصادي برجام دوام چنداني نداشتند و ايران اين‌طور فكر مي‌كند كه توانسته است در برابر بدترين فشار اقتصادي كه امريكا توان اعمال آن را دارد بايستد. از نگاه اكونوميست، تحريم‌ها، كنار شيوع كوويد-19 و كاهش بي‌سابقه قيمت نفت لطمات زيادي به اقتصاد ايران وارد كردند اما شرايط اقتصادي ايران طبق پيش‌بيني‌هاي صندوق بين‌المللي پول رو به بهبود است، ضمن آنكه چين هم به بزرگ‌ترين خريدار نفت ايران تبديل شده است. در منطقه هم ايران قدرتمندتر شده است. اين كشور به بقاي بشار اسد در سوريه كمك كرد و از دوستانش در عراق در برابر افراطي‌هاي داعش كمك كرد. در جنوب، متحدان ايران در يمن، ائتلاف تحت رهبري سعودي را به جست‌وجوي راهي براي خروج از جنگ واداشته‌اند.