آسيب‌شناسي وضع موجود
قسمت اول
همين عدم وابستگي به حكومت‌ها، آنان را از پرداختن به فقه حكومت بي‌نياز مي‌كرد در حالي كه عالمان اهل سنت به دليل همراهي با اكثر حكومت‌هاي زمان خود، به فقه حكومت توجه جدي نشان مي‌دادند و همين رمز غناي آثار فقهاي اهل سنت در حوزه احكام سلطانيه يا فقه حكومتي است. البته معناي سخن ما اين نيست كه فقه موجود اهل سنت در عصر دولت‌هاي مدرن قادر به نظام‌سازي است و خيلي جلوتر از فقه شيعه قرار دارد، اما قطعا علماي اهل سنت بيش از علماي شيعي درباره مسائل مرتبط با حكومت، نظريهپردازي كرده‌اند، چون دغدغه اين مسائل را بيشتر داشته‌اند. شايد بارزترين تلاش فقهاي شيعي در حوزه فقه سياسي را بتوان در حكومت سربداران خراسان ديد كه در آن زمان برخي فقهاي شيعي آثاري را نوشته و براي حاكمان سربدار فرستادند تا مطابق آن حكومت بشود. بعدها در عصر صفويه هم علماي زيادي در كنار شاه‌عباس حضور داشتند كه مساله آنان امر حكومتي بود و براي حل مسائل فقهي دولت صفوي، آثاري هم در اين باره نگاشتند. ملااحمد نراقي و بسياري از علماي عصر قاجار هم به دليل حضورشان در صحنه جهاد عليه روس‌ها، دغدغه امر سياسي و حكومتي داشتند و نظريه ولايت فقيه به معناي شأن حكومتي فقها از آن زمان مورد توجه قرار گرفت. در انقلاب مشروطيت هم تلاش نظري متفاوتي را شاهديم كه بارزترين آنها كتاب «تنبيه الامه و تنزيه المله» آيت‌الله ناييني است. آن فقيه بزرگ با نگارش اين كتاب، رويكرد ضداستبدادي حاكمان را نقد كرد و از استبداد ديني سخن گفت و مباني مشروطيت و تحديد قدرت پادشاه را برشمرد. شهيد نواب صفوي هم داعيه تشكيل حكومت ديني داشت، اما خيلي نظريهپردازي نكرد و ايده او در حد عنوان باقي ماند. امام خميني(ره) يكي از مهم‌ترين فقهايي است كه در دوره معاصر بحث ولايت فقيه را به مثابه يك بحث فقهي تدريس كرد و به عنوان يك نظريه سياسي روز بسط داد و بر اساس اين نظريه يك نهضت فراگير اجتماعي را رهبري كرد و با همين مبنا حكومت تشكيل داد. با مراجعه به كتاب ولايت فقيه امام خميني معلوم مي‌شود كه ايشان هم خيلي نظريهپردازي نكرد، بلكه در مقابل كساني ايستاد كه معتقد بودند فقهاي شيعه فاقد شأن حكومتي هستند و حق تشكيل حكومت در زمان غيبت امام زمان (عج) را ندارند. امام خميني(ره) تشكيل حكومت را به صورت واجب كفايي، شأن فقهاي شيعه مي‌دانست اما درباره اينكه ساختار چنين حكومتي در دوره معاصر چگونه بايد باشد و نظام اسلامي در عصر دولت‌هاي مدرن چگونه دولتي است، حرف زيادي ندارد. فقدان يك الگوي عملي و نيز ضعف نظريهپردازي تا مقطع تشكيل جمهوري اسلامي باعث شد كه ما در 40سال گذشته به جاي پيروي از يك نظريه مشخص، دست به آزمايش و خطا بزنيم و با دادن هزينه‌هاي سنگين اقدام به كشف نظريات حكومتي كنيم. ادامه دارد