وعده مبهم ارتش سودان برای بازگرداندن نخست‌وزیر به قدرت
ارتش سودان از توافق سیاسی با احزاب سیاسی سخن می‌گوید، اما احزاب سیاسی هرگونه توافقی را رد می‌کنند
آرمين منتظري
ارتش سودان که طی روزهای اخیر با موج جدیدی از اعتراضات خیابانی مواجه شده، می‌گوید درنهایت پذیرفته که نخست‌وزیر خلع شده در جریان کودتای نظامی اواخر اکتبر را بار دیگر به محل کار خود بازگردانده و همه زندانیان سیاسی را آزاد کند.
یکی از ژنرال‌های سابق ارتش سودان این تصمیم را اعلام کرد. تصمیمی که می‌‌تواند به مواجهه مرگبار و خونین میان ارتش و مردم معترض که پس از کودتای 25 اکتبر ارتش آغاز شده و به کشته شدن ده‌ها تن انجامیده، خاتمه دهد. اما پس از اعلام این توافق که روز یکشنبه توسط ارتش اعلام شد، ائتلاف گروه‌های سیاسی و جامعه مدنی سودان، این توافق را رد کردند. علاوه بر این، هنوز اظهارنظری از سوی عبدالله حمدوک، نخست‌وزیر خلع شده سودان به گوش نرسیده است. حمدوک پس از کودتای نظامی ارتش سودان در حصر خانگی به‌سر می‌برد.
البته پیش از این نیز ادعاهای نادرستی درباره حصول یک توافق سیاسی در سودان منتشر شده است و اخبار توافق جدید تنها چند ساعت قبل از آغاز اعتراضات از پیش برنامه‌ریزی شده در خارطوم، پایتخت سودان، اعلام شده است. قرار بود این اعتراضات علیه کودتای ارتش انجام شود. اعتراضات در سودان طی روزهای اخیر به معرکه‌ای خونبار تبدیل شده است. روز چهارشنبه هفته گذشته نیروهای امنیتی سودان حداقل 16 نفر از معترضان را به ضرب گلوله از پای درآوردند. به این ترتیب شمار کشته‌شدگان اعتراضات سودان طی هفته‌های گذشته به 40 تن رسید و صدها تن نیز زخمی شده‌اند. عبدالله حمدوک، در سال 2019 به عنوان نخست‌وزیر سودان منصوب شد. انتصاب او به سمت نخست‌وزیری پس از اعتراضات گسترده‌ای صورت گرفت که علیه دیکتاتور سودان، عمر حسن البشیر سازماندهی شده بود. حمدوک پست نخست‌وزیری را در چارچوب روند تقسیم قدرت بین احزاب سیاسی و ارتش سودان پذیرفت. قرار بر این بود که این روند توافق سیاسی درنهایت به برگزاری انتخابات آزاد در سودان ختم شود، اما این توافق اشتراک قدرت بسیار شکننده و ارتش سودان نیز از اینکه قدرتش کاهش یافته بود بسیار خشمگین و ناراضی بود. نگرانی ارتش سودان این بود که انتقال قدرت به غیرنظامیان باعث شود تمامی منافع اقتصادی که ارتش در طول سی سال حکومت البشیر به دست آورده بود، به باد رود. درنهایت در تاریخ 25 اکتبر سرلشكر عبدالفتاح البرهان دستور کودتای نظامی در سودان را صادر کرد که البته این کودتا نیز با واکنش بسیار منفی متحدان غربی سودان روبه‌رو شد و موجب شد که این کشورها میلیاردها دلار کمک‌های اقتصادی و بشردوستانه خود به سودان را قطع کنند. ایالات متحده امریکا و دیگر کشورها از ارتش سودان خواستند هر چه زودتر عبدالله حمدوک را به قدرت بازگرداند.
از آن زمان تاکنون، در تمامی مذاکراتی که بین ارتش سودان و گروه‌های سیاسی این کشور با میانجی‌گری امریکا و برخی دیگر از رهبران سودان انجام شده، خواسته اصلی بازگرداندن عبدالله حمدوک به قدرت بوده است. روز یکشنبه، فضل‌الله برما، ژنرال سابق ارتش‌سودان‌که ریاست حزب امت ملی را برعهده دارد به خبرگزاری رویترز و دیگر آژانس‌های خبری گفت که شنبه شب توافقی میان طرفین به‌دست آمده است. براساس این توافق، عبدالله حمدوک بار دیگر به دفتر کار خود بازخواهد گشت و تا زمان برگزاری انتخابات قدرت را به دست خواهد گرفت. انتخابات سودان قرار است اوایل سال 2023 برگزار شود.
علاوه بر این ده‌ها تن از زندانیان سیاسی نیز آزاد خواهند شد. در ادامه اعلام شد که شورای مستقل، نهاد مشترک میان غیرنظامیان و ارتش سودان که ریاست آن را ژنرال البرهان برعهده دارد، جلسه‌ای اضطراری برگزار کرده و این توافق را رسما اعلام خواهد کرد. البته هنوز مشخص نیست که این جلسه قرار است چه زمانی برگزار شود و گروه سیاسی نیروهای آزادی و تغییر که ائتلافی میان گروه‌های سیاسی و جامعه مدنی سودان است و از برنامه‌ریزان اصلی اعتراضات منجر به سرنگونی عمر البشیر بود، اعلام کرده که این توافق را قبول ندارد. این گروه در بیانیه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده اعلام کرده که «هیچ مذاکره‌ای صورت نگرفته و هیچ شراکت و مشروعیتی در همکاری با کودتاچیان وجود ندارد.» یکی از مشاوران ارشد عبدالله حمدوک نیز دیدار او با سرلشكر البرهان و سرلشكر محمد حمدان که فرمانده نیروهای شبه‌نظامی سودان است را تايید کرده و گفته در این دیدار درباره رسیدن به راه‌حل برای حل بحران صحبت شده است. اما این مشاور حمدوک که گفته می‌شود از طریق یک واسطه با حمدوک در ارتباط است اعلام کرده طرفین همچنان درخصوص مفاد توافق اختلاف‌نظرهایی دارند و مهم‌ترین اختلاف طرفین نیز به ترکیب دولت انتقالی مربوط می‌شود.
مشاور حمدوک می‌گوید به نظر می‌رسد که ادعاهای نادرستی درباره حصول توافق سیاسی در سودان منتشر شده است و این ادعاها درست در آستانه برگزاری موج جدیدی از اعتراضات خیابانی در فضای رسانه‌ای پخش شده است. ابهامات درباره صحت توافق سیاسی حاصل شده موجب شد که اعتراضات خیابانی در خارطوم و چند شهر دیگر سودان آغاز شود. این‌طور به نظر می‌رسد که توافق سیاسی در سودان به واسطه تعارض منافع طرفین بسیار دشوار باشد.
ریشه مشکلات سودان کجاست؟
ژنرال البرهان اصرار دارد که یک نظام ریاستی در سودان بر سر کار باشد. اما گروه‌های سیاسی به دنبال برپایی یک نظام سیاسی مدرن و مدنی هستند. نهاد فعال جامعه مدنی سودان طی چهل سال گذشته به واسطه درگیری مداوم در این کشور و عقب‌نشینی دولت سودان از دخالت در عرصه عمومی، رشد فزاینده‌ای داشته‌اند. وقتی که دولت از برآورده کردن نیازهای اولیه مردم سودان ناتوان ماند، جامعه بین‌المللی با کمک‌های بشردوستانه به کمک مردم سودان رفت، اما درنهایت این رشد فزاینده جامعه مدنی سودان بود که موجب سرنگونی دیکتاتوری در این کشور شد اما همین جامعه مدنی در هموار کردن مسیر برای روی کار آمدن یک دولت مدرن غیرنظامی ناموفق عمل کرد، چراکه از داخل دچار شکاف، اختلاف نظر و ناهماهنگی بود. اکثر نهادهای جامعه مدنی سودان همانند گروه‌های لابی‌گر هستند و متوجه نیستند که تغییرات سیاسی و روند استقرار دموکراسی بهترین ابزار را برای محقق کردن خواسته‌های‌شان فراهم می‌کند. نکته دیگر اینکه سودان از فقدان حضور سازمان‌های غیردولتی ملی رنج می‌برد. بخش جامعه مدنی سودان فاقد توانایی‌های سازمانی است و از انشقاق عمیق براساس ویژگی‌های قبیله‌ای، نژاد‌ی، منطقه‌ای و سیاسی رنج می‌برد. ساختار سیاسی سودان نیز مملو از انشقاق است. در این کشور 42 حزب سیاسی فعالیت می‌کنند که مدام در حال تغییر ائتلاف‌های خود هستند. احزاب سودان عموما هیچ ایدئولوژی سیاسی یا مانیفست سازمانی و مطالبات هماهنگ، ندارند. این احزاب بیشتر نیروهایی فرصت‌طلب هستند که در بیان نیازهای جمعی و ارتباط برقرار کردن با مردم ناتوان و دچار لکنت هستند. شاید بتوان این‌طور بیان کرد که احزاب سیاسی در سودان به نوعی ییلاق و قشلاق سیاسی عادت کرده‌اند.
دو حزب اصلی سودان، یعنی حزب امت ملی و حزب اتحاد دموکراتیک، احزابی فرقه‌گرا هستند. آنها صرفا حول محور رهبر حزب می‌چرخند و هویت پان عربی را ترویج کرده و گونه‌گونی فرهنگی و قومی در سودان را نادیده می‌گیرند. دخالت بازيگران خارجی نظیر عربستان سعودی و امارت متحده عربی نیز در سودان بسیار زیان‌بار بوده است. تعداد بسیار کمی از سودانی‌ها باور دارند که این دو کشور خواستار شکوفایی دموکراسی در سودان باشند. سودان با برخورداری از 570 قبیله، 57 گروه قومیتی و 114 زبان نوشتاری و شفاهی، ملتی پیچیده و مملو از شکاف و اختلاف است. این ویژگی‌های ژئوپليتیکی موجب می‌شود که این کشور در مسیر برپایی یک نظام دموکرات، با چالش‌های بسیار پیچیده‌ای روبه‌رو باشد.