برخورد بلينكن با ديوار محدوديت‌ها
بي‌توجهي دولت ترامپ به آفريقا و مشغوليت‌هاي زياد بايدن موجب شده كه چين در آفريقا دست بازتري براي فعاليت داشته باشد
مريم منتظري
سفر به آفريقا اين فرصت را براي آنتوني بلينكن، وزير امورخارجه امريكا فراهم كرد تا با چشم خودش محدوديت‌هاي نفوذ امريكا در آفريقا را مشاهده كند. بلينكن در اين سفر با رژيم‌هاي خودكامه، تهديدات فزاينده از سوي گروه‌هاي تندرويي كه اخيرا قدرت يافته‌اند و چالش‌هايي كه به واسطه شيوع ويروس كرونا و تغييرات آب‌وهوايي پديد آمده، روبه‌رو شد و همه اين تحولات مانع از نفوذ و دخالت امريكا در آفريقا مي‌شود.
به گزارش آسوشيتدپرس، بلينكن كه در اين سفر از سه كشور كنيا، نيجريه و سنگال ديدن كرد با چشم خود نشانه‌هاي رقابت شديد ميان چين و امريكا را مشاهده كرد؛ رقابتي ژئوپليتيكي كه طي بيست سال گذشته به طرز فزاينده‌اي به نفع چين در جريان است. بلينكن قبل از ترك قاره آفريقا در سنگال توقف و اعلام كرد كه از سوي رهبران هر سه كشور به گرمي مورد استقبال قرار گرفته است. او در عين حال تصريح كرد: «ما بايد با اعمال‌مان قضاوت شويم نه صرفا با گفته‌هاي شفاهي من.» محدوديت‌هاي واشنگتن در نفوذ در آفريقا مدت‌ها است كه به چشم مي‌آيد. اما طي ماه‌هاي گذشته كه جو بايدن شعار «امريكا بازگشته» را مطرح و اين سيگنال را براي جامعه بين‌المللي ارسال كرده كه امريكا قصد مشاركت بيشتري در جامعه جهاني دارد، اين محدوديت‌ها بيشتر نمود يافته‌اند، خصوصا اينكه حالا بهتر احساس مي‌شود كه مبارزه دونالد ترامپ با نهادهاي بين‌المللي چه خسارت‌هايي براي امريكا به بار آورده است. در نايروبي پايتخت كنيا، بيشتر سفرهاي درون‌شهري بلينكن از طريق بزرگراه‌ها يا در ساختمان‌هايي انجام مي‌شود كه چيني‌ها سرمايه ساخت‌شان را فراهم كرده‌اند. در ابوجا، پايتخت نيجريه، كاروان اتومبيل‌هاي هيات ديپلماتيك بلينكن از فرودگاه خارج شد و از مقابل ساختمان غول‌پيكر اتاق بازرگاني چين در نيجريه گذشت. در همين مسير بود كه يكي از مقامات ارشد امريكايي درباره اقدام نيجريه در بازي كردن با امريكا و چين سخن به ميان آورد و البته تاكيد كرد كه چيني‌ها به مراتب در مقايسه با امريكايي‌ها براي دولت نيجريه جذاب‌تر هستند و در داكار، پايتخت سنگال، تنها ده روز قبل از ورود بلينكن، مقامات اين كشور سرگرم برگزاري كنفرانس سرمايه‌گذاري و تجارت بين سنگال و چين بودند. اگرچه اقدامات دولت بايدن در كمك به كشورهاي آفريقايي براي مبارزه با ويروس كرونا و پيگيري سياست‌هاي منطبق بر معيارهاي زيست‌محيطي در اين كشورها، پيشرفت‌هاي خوبي داشته، اما به نظر مي‌رسد كه تصوير كلي همكاري‌هاي اين كشورها با امريكا چندان خوشايند نيست.
به‌رغم همه تلاش‌ها و اعتراضات دولت امريكا، موج جديدي از اقتدارگرايي، روند‌هاي مثبت دموكراتيك را در كشورهايي نظير اتيوپي و سودان در نورديده است. به نظر مي‌رسد كه اين كشورها چندان پيام‌هاي دولت امريكا را قانع‌كننده نمي‌بينند و علاقه‌اي به شنيدن‌شان ندارند.
آنتوني بلينكن، روز جمعه هفته گذشته در پايتخت نيجريه گفت: «دولت‌ها هر روز كمتر از روز قبل، به سمت شفافيت پيش مي‌روند. ما شاهديم كه اين اتفاق در آفريقا در حال وقوع است. رهبران آفريقايي محدوديت‌هاي دوره‌هاي رياست‌جمهوري را ناديده مي‌گيرند. يا انتخابات را به تعويق مي‌اندازند يا در آن تقلب مي‌كنند و از درد و رنج جامعه به سود خود و براي باقي ماندن در قدرت سوءاستفاده مي‌كنند. آنها چهره‌هاي شاخص اپوزيسيون را دستگير مي‌كنند، رسانه‌ها را سركوب كرده و به آژانس‌هاي امنيتي اطلاعاتي خود اجازه مي‌دهند محدوديت‌هاي مربوط به همه‌گيري كرونا را به شكل خشن و ظالمانه‌اي اعمال كنند.» او از اتيوپي و سودان به عنوان مثال‌هايي از اين روند ياد كرد. اگرچه بلينكن در اين سفر به هيچ‌كدام از اين دو كشور نرفت اما در هر كدام از مقاصد سفر خود به اين دو كشور اشاره كرد. اين در حالي بود كه فرستاده ويژه امريكا در همان زمان در خارطوم سودان و آديس‌آبابا اتيوپي به سر مي‌برد تا به مقامات اين كشورها فشار وارد كند تا بلكه آنها اقدامات غيردموكراتيك خود را متوقف كنند. درنهايت بلينكن به واشنگتن بازگشت و به رغم اينكه روز يكشنبه توافقي سياسي در سودان اعلام شد، اما نتايج به هيچ‌وجه موفقيت‌آميز نبود. گفت‌وگوهاي فرماندهان نظامي سودان با مالي في، فرستاده ويژه امريكا درنهايت به جايي نرسيد و به فاصله كوتاهي پس از اين مذاكرات، سركوب گسترده معترضان خياباني سودان توسط ارتش انجام شد و بلينكن هم مجبور شد با صدور بيانيه‌اي اين سركوب را محكوم كند. در ادامه توافقي در سودان به دست آمد كه طبق آن قرار شد عبدالله حمدوك، نخست‌وزير اين كشور كه پس از كودتاي نظامي ماه گذشته در حصر خانگي قرار گرفته، به قدرت بازگردد اما گروه‌هاي دموكراسي‌خواه در سودان اين توافق را «شكلي از خيانت» توصيف كرده و آن را رد كردند. بلينكن هم سعي كرد در اين خصوص احتياط به خرج دهد و اعلام كرد كه اين توافق مايه خشنودي‌اش شده اما هنوز انتظار دارد گام‌هاي بيشتري براي رسيدن به دموكراسي مشاهده كند. بلينكن در حساب توييتر خود نوشت: «من از همه طرف‌‌ها مي‌خواهم بيشتر گفت‌وگو كنند و تلاش‌هاي‌شان براي تكميل انتقال قدرت در سودان و تحويل قدرت به يك دولت غيرنظامي را، دو چندان كنند. همچنين بار ديگر از نيروهاي امنيتي سودان مي‌خواهم در برخورد با اعتراضات مسالمت‌آميز از خشونت استفاده نكنند.» در اتيوپي نيز جفري فلتمن، فرستاده ويژه امريكا در امور شاخ آفريقا در گفت‌وگو با آبي احمد، نخست‌وزير اتيوپي درخواست كمك‌رساني به غيرنظاميان در منطقه درگيري تيگراي را مطرح كرد كه پاسخ منفي شنيد.
در عين حال، فساد ادامه‌دار، سوءاستفاده از قدرت و نبود شفافيت همچنان زيرساخت‌هاي آفريقا و روند توسعه و مبارزه با فقر را در اين قاره مختل كرده است. اگرچه بايدن درباره بازگشت آفريقا به اولويت‌هاي سياست‌خارجي امريكا سخن به ميان آورده، اما اولويت‌هاي ديگر دولت امريكا نظير پرداخت به موضوعات مختلف در اروپا، خاورميانه، آسيا و امريكاي لاتين، موجب شده طي ده ماه گذشته از اهميت آفريقا در سياست‌خارجي دولت بايدن كاسته شود. روز جمعه هفته گذشته، كاخ سفيد اعلام كرد كه بايدن در نشست سال آينده رهبران آفريقا و امريكا سخنراني خواهد كرد تا روابط امريكا با شركاي آفريقايي‌اش را براساس احترام دوطرفه، منافع و ارزش‌هاي مشترك تقويت كند. اما در اين بيانيه به جزيياتي نظير اينكه چه كسي در اين نشست شركت خواهد كرد و اين نشست دقيقا چه زماني برگزار مي‌شود، اشاره نشد. نكته ديگر اينكه تبعات خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان، علاوه بر موجي كه در واشنگتن ايجاد كرد، براي برخي دوستان امريكا از جمله برخي كشورهاي آفريقايي نيز تعجب‌آور بود و باعث شد اين كشورها درخصوص تاب‌آوري روابط‌شان با واشنگتن دچار ترديد شوند. درحالي‌كه اين نگراني در كشورهاي آفريقايي به چشم مي‌خورد، چين از فرصت استفاده كرده و سعي مي‌كند خلأيي كه از غيبت امريكا در آفريقا ايجاد شده را پر كند. علاوه بر اين، بي‌تفاوتي به آفريقا در دوران رياست‌جمهوري ترامپ هم موجب شد كه چين فضاي بيشتري براي فعاليت در آفريقا به دست آورد. اين تحولي است كه بلينكن و بايدن سعي دارند تغييرش دهند. البته دولت بايدن وقتي درخصوص آفريقا موضع‌گيري مي‌كند به هيچ‌وجه به حضور چين اشاره‌اي نمي‌كند. حتي در تمامي سخنراني‌هاي بلينكن در آفريقا هيچ اشاره‌اي به چين نشده است. اما واقعيت اين است كه اين موضوع در صدر دستور كار دولت بايدن درخصوص آفريقا قرار دارد. بلينكن در نيجريه تنها اشاره‌اي گذرا به چين كرد و گفت: «روابط ما در آفريقا و با كشورهاي آفريقايي هيچ ارتباطي با چين يا كشور ثالثي ندارد. ما فقط به آفريقا فكر مي‌كنيم. ما قصد نداريم شركاي‌مان را وادار به انتخاب كنيم. قصد ما اين است كه به آنها گزينه‌هاي ديگري ارايه كنيم و وقتي كه افراد گزينه‌هاي مختلف پيش روي‌شان دارند، معمولا گزينه درست را انتخاب خواهند كرد.»
اينكه تبعات خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان، علاوه بر موجي كه در واشنگتن ايجاد كرد، براي برخي دوستان امريكا از جمله برخي كشورهاي آفريقايي نيز تعجب‌آور بود و باعث شد اين كشورها درخصوص تاب‌آوري روابط‌شان با واشنگتن دچار ترديد شوند. درحالي‌كه اين نگراني در كشورهاي آفريقايي به چشم مي‌خورد، چين از فرصت استفاده كرده و سعي مي‌كند خلأيي كه از غيبت امريكا در آفريقا ايجاد شده را پر كند. علاوه بر اين، بي‌تفاوتي به آفريقا در دوران رياست‌جمهوري ترامپ هم موجب شد كه چين فضاي بيشتري براي فعاليت در آفريقا به دست آورد. اين تحولي است كه بلينكن و بايدن سعي دارند تغييرش دهند.