نگاهی به نتیجه هفتمین دور مذاکرات وین
تهران از همکاری با آژانس پل بسازد
سارا معصومي
48 ساعت پس از پايان هفتمين دور رايزني‌ها در پايتخت اتريش به منظور بازگشت تمام اعضاي اوليه توافق هسته‌اي به اجراي تعهدات‌شان، دو طرف همچنان يكديگر را متهم به توقف روند جاري در وين مي‌كنند. آنچه در اين دور از رايزني‌ها در وين اتفاق افتاد در چند جمله قابل خلاصه است: ايران در جلسات كارگروه رفع تحريم و هسته‌اي، پيشنهادهاي خود را ارايه كرده اما طبق روايت ديپلمات‌هاي اروپايي متن اين پيشنهادها با آنچه كه در شش دور نخست رايزني‌هاي وين حاصل شده بود متفاوت بوده و در برخي موارد هم فراتر از برجام بوده است. علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران در گفت‌وگوهايي كه در چند ساعت اخير داشته تاييد كرده كه از نظر طرف مقابل خواسته‌هاي ايران متفاوت بوده اما همزمان تاكيد دارد كه متن‌هاي ايران در هر دو حوزه مطابق با متن برجام و قطعنامه 2231 بوده است.
با اين وجود منابع ديپلماتيك ايران با انتقاد از بازي رسانه‌اي طرف اروپايي -آن‌هم در حالي كه بيش از سه سال از خروج ايالات متحده از توافق هسته‌اي و بازگشت تحريم‌ها در سايه انفعال اروپايي‌ها مي‌گذرد- شكل گرفتن هر گونه بن بست در مذاكرات وين را رد كرده و مي‌گويند كه در روند جاري گفت‌وگوها اين اختلاف‌ها طبيعي است. يك منبع ديپلماتيك در اين باره مي‌گويد: «يك طرف مذاكرات پيشنهاداتي روي ميز قرار داده كه طرف مقابل با بخشي از آن موافق نيست. طرف مقابل نيز مي‌تواند پيشنهادات و پاسخ‌هاي خود را ارايه دهد تا فرآيند مذاكره جدي شكل بگيرد. بايد توجه داشت كه اگر اختلاف نظري وجود نداشت، اساسا دليلي براي مذاكره و گفت‌وگو نبود.» در حالي كه متن پيشنهادهاي ارايه شده از سوي ايران در اتاق مذاكرات مانده و ديپلمات‌هاي اروپايي بدون اشاره به جزييات مفاد اين پيشنهادها را نشان‌دهنده عدم جديت تهران در مذاكرات مي‌دانند، شنيده‌هاي «اعتماد» از منابع ديپلماتيك گوياي اين است كه سه كشور اروپايي (بريتانيا، فرانسه و آلمان) در جلسات روز پنجشنبه و جمعه در وين ايراد حقوقي بر مواضع و پيشنهادهاي ايران وارد ندانسته و عمده نارضايتي آنها از متون ايران بر دو محور استوار بود: 1) براي بازنگري در متون پيشين فرصتي وجود ندارد؛ 2) طرف امريكايي حاضر به اعطاي امتيازات مدنظر ايران در چارچوب مطرح برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ نخواهد بود.به گزارش «اعتماد»، در آغاز نخستين دور از مذاكرات وين در دولت سيزدهم گفته شد كه هيات ايراني موافقت خود را با پيشبرد رايزني‌ها بر بستر شش دور مذاكره سابق اعلام كرده اما تاكيد داشته كه بايد نقطه نظرات دولت جديد هم در برخي مسائل لحاظ شود. استنباط اوليه از خبر اين بود كه هيات مذاكره‌كننده جديد ايران ملاحظه‌هايي درباره بخش‌هايي از تفاهم صورت گرفته ميان ايران و 1+4 داشته و به دنبال آن است كه درباره برخي پرانتزهاي به اصطلاح بسته شده مجددا گفت‌وگو كند. برهمين اساس هيات مذاكره‌كننده ايران پس از نشست اختتاميه كميسيون مشترك برجام در روز جمعه در پاسخ به فضاسازي ديپلمات‌هاي اروپايي با تكرار اين موضوع كه متون به دست آمده در شش دور پيشين مذاكرات صرفا پيش‌نويس بوده و قابل بازنگري است به اروپايي‌ها يادآوري كرد كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده آنها نيز در ادوار پيشين در پاره‌اي از موارد در متن پيش‌نويس‌ها تجديد نظر كرده و مواضع تازه‌اي اتخاذ كردند. ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي كه رياست هيات مذاكره‌كننده روس را در وين برعهده دارد و هنگام جلسه اختتاميه كميسيون مشترك برجام در محل مذاكرات حضور نداشت روز گذشته درباره اختلاف به وجود آمده ميان ايران و سه كشور اروپاي درباره متن پيش‌نويس‌هاي ارايه شده از طرف تهران گفت: «تا جايي كه من متوجه شدم، شركاي غربي ما اين تصور شديد را داشتند كه طرف ايراني پيشنهاد تغيير اساسي، ايجاد اصلاحات اساسي در پيش‌نويس سند هسته‌اي را كه در شش دور قبلي مورد توافق قرار گرفته بود، داشت. به نظر آنها [شركاي غربي] اين رويكرد بيش از حد راديكال رسيد، به همين دليل چنين واكنش تندي نشان دادند. در مذاكرات هسته‌اي در وين يك قاعده وجود دارد كه به شرح زير است «تا زماني كه درباره همه‌چيز توافق نشود، درباره هيچ چيزي توافق نشده است.» به اين معنا كه اصلاحات، تغيير موضع هميشه امكان‌پذير است. اما مطلوب است كه اين اصلاحات سنجيده شده باشد و به مانعي بر سر راه پيشرفت تبديل نشود. بنابراين ما وضعيت را تشديد نمي‌كنيم.» به گزارش «اعتماد»، مقام‌هاي روس پيش از ازسرگيري اين دور مذاكرات هم تاكيد داشتند كه ترجيح آنها ادامه روند مذاكرات از دور هفتم است و نه باز كردن دوباره مباحثي كه در نتيجه مذاكرات پيشين در پرانتز بسته قرار گرفتند. از مجموع مطالب منتشر شده در اين باره در 48 ساعت اخير مي‌توان نتيجه‌گيري كرد كه هنوز اصلي‌ترين اختلاف ميان ايران و 1+4 و البته ايالات متحده به عنوان طرف مذاكراتي غيرمستقيم تهران، دامنه تحريم‌هايي است كه ايران آنها را مغاير با برجام يا موثر بر انتفاع اقتصادي خود از اين توافق مي‌داند. دولت جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در حالي تا چندماه ديگر يك‌ساله مي‌شود كه در ماه‌هاي گذشته علي‌رغم انتقاد مقام‌هاي متفاوت كابينه بايدن از خروج ايالات متحده از برجام و شكست سياست فشار حداكثري، عملا اجراي اين سياست را ادامه داده‌اند. ايران اصرار دولت بايدن بر حفظ سياست فشارحداكثري را نشانگر عدم اراده جدي دولت واشنگتن براي بازگشت به تعهداتش مي‌داند. اين در حالي است كه همزمان با ازسرگيري مذاكرات در وين، پيگيري طرح‌هاي ضدايراني در كنگره امريكا و اظهارنظرهاي منفي از سوي سناتورهاي جمهوري‌خواه امريكايي ادامه دارد. پيام رسيده به تهران از منابع امريكايي غيردولتي حاكي از آن است كه دولت بعدي در سال 2024 مي‌تواند دقيقا همان سناريوي خروج از توافق و بازگشت تحريم‌هاي امريكا را تكرار كند. يك منبع ديپلماتيك در اين باره مي‌گويد: «آنچه كه طرف مقابل بايد بداند اين است كه امروز در سال 2015 نيستيم و تجربه خروج امريكا از توافق هسته‌اي و همچنين تهديد هر روزه جمهوري‌خواهان و حتي برخي دموكرات‌ها براي خروج از توافق در سال 2024، پيش روي ما است. آن تجربه و اين چشم‌انداز، اتخاذ مواضع قاطع و دريافت تضمين‌هاي روشن از امريكا را به يك ضرورت و نه يك انتخاب، بدل كرده است.»در همين راستا، مجموعه توييت‌هايي كه جرارد آرود، سفير سابق فرانسه در ايالات متحده درباره آينده برجام منتشر كرده مورد توجه و تحليل بسيار قرار گرفته است. آرود نوشت: «از يك‌سو، دولت امريكا به دليل مخالفت حزب‌جمهوري‌خواه، مخالفت بسياري با ايران و گوش‌به‌زنگي اسراييل دست‌بسته است. امريكا نمي‌تواند امتيازات زيادي اعطا كند. از طرف ديگر ايران تمايلي به اعطاي امتياز در ازاي رفع جزيي يا موقت تحريم‌ها ندارد.ايران ممكن است اين را درنظر بگيرد كه به مرور و با كمك چين و روسيه و ديگران فشار حداكثري را تضعيف خواهد كرد و درنهايت، قابليت هسته‌اي بهترين تضمين برايش در آينده خواهد بود.من از ابتدا درباره احتمال بازگشت به برجام بعد از سه سال فشار حداكثري خوش‌بين نبودم. تنها تصميم فوري امريكا در ماه ژانويه مي‌توانست اين ديوار بي‌اعتمادي را از بين ببرد. الان خيلي دير است.»روزنامه امريكايي نيويورك‌تايمز روز گذشته در گزارش مفصلي از اين دور از مذاكرات وين با اشاره به پيش‌نويس‌هاي ارايه شده از سوي ايران و تفاوت آنها با متن تفاهم صورت گرفته در شش دور گذشته نوشت: اگر مذاكره‌كنندگان 1+4 و ايالات متحده، متن جديد ارايه شده از سوي ايران را مبنا براي ادامه كار قرار دهند، براي ادامه گفت‌وگوها مسير طولاني بايد درنظر گرفت و همزمان ايران هم به روند غني‌سازي ادامه مي‌دهد. ايراني‌ها معتقدند كه زمان به نفع آنها و پرشدن دست‌شان در مذاكرات است و اين در حالي است كه امريكايي‌ها مخالف اين تحليل هستند. اين رسانه امريكايي در ادامه با اشاره به سخنان روز جمعه آنتوني بلينكن ادعا كرده كه صبر امريكايي‌ها در حال لبريز شدن است و همزمان فشارهاي اسراييل هم بر دولت جو بايدن افزايش يافته است. نويسنده اين مطلب در بخش ديگري با اشاره به توسعه برنامه هسته‌اي ايران استدلال مي‌كند كه اگر مذاكرات به زودي به نتيجه نرسد ايالات متحده و اروپا با گزينه ايران هسته‌اي روبه‌رو خواهند شد كه شايد اراده ساخت بمب را نداشته باشد اما هم مواد لازم و هم تكنولوژي مدنظر را دراختيار دارد.
راه‌حل پيش روي ايران
به گزارش« اعتماد»، هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و 1+4 و ايالات متحده در حالي براي مشورت به پايتخت‌ها بازگشتند كه به گفته انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اين رايزني‌ها آخر هفته جاري در وين ازسر گرفته خواهد شد. هرچند كه پايان اين دور از رايزني‌ها به سوژه بسياري از اخبار و تحليل‌ها تبديل شده اما دست ايران همچنان پر است. ذات بازگشت به وين براي ادامه مذاكرات به معناي بالا نگه داشتن پرچم ديپلماسي توسط ايران است و زماني كه برخي كارشناسان و تحليلگران در اواسط شهريور و اوايل مهرماه از دولت جديد ايران مي‌خواستند مذاكرات را ازسر بگيرد نيز با نيل به نيت طرف مقابل براي فضاسازي عليه ايران و مقصر دانستن تهران بود. اكنون حضور ايران پاي ميز مذاكره و ارايه طرح و پيش‌نويس ولو طرف مقابل در ابتداي امر آن را زياده‌خواهي بداند اتهام عدم تمايل ايران براي توافق را زير سوال برده است. ايران در ادامه اين شطرنج بايد از تله مذاكره براي مذاكره دوري كرده و در مشورت با چين و روسيه به عنوان دو كشوري كه اصول مدنظر ايران مانند لزوم لغو تحريم‌هاي تاثيرگذار بر برجام يا ارايه تضمين از سوي امريكا و سايرين را حداقل در ملاعام تاييد مي‌كنند پيشنهادهاي خود را تنظيم و آماده ارايه كند. از سوي ديگر ايران نمي‌تواند همزمان در دو جبهه تداوم اختلاف با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و مذاكرات سياسي در وين بجنگد. اين به معناي لزوم كوتاه آمدن از مواضع بر حق و تامين‌كننده منافع ملي ايران در هيچ‌كدام از اين دو موضوع نيست بلكه تدبير بيشتر براساس تحليل درست از شرايط را مي‌طلبد. در شرايطي كه سياست ايران پافشاري بر مواضع در مذاكرات سياسي در وين است طولاني‌تر شدن اين روند امر پوشيده و عجيبي نيست اما آنچه كه مي‌تواند ايران را در اين مسير تحت فشار بيشتر قرار بدهد تداوم اختلاف‌ها در دو حوزه پادماني و برجامي با آژانس است. ايران مي‌تواند در اين مقطع بدون كاستن از اهرم‌هاي هسته‌اي دراختيار با چندگام حساب شده از سطح تنش با آژانس كاسته و از اين مفر زمان ميان‌مدت موردنياز براي مذاكره در وين را براي خود فراهم كند. در حال حاضر علي‌رغم گزارش‌هاي مكرر رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره توسعه برنامه هسته‌اي ايران، درايت ايران در حفظ نظارت آژانس بر فعاليت‌هاي هسته‌اي بازي‌هاي اسراييل براي متهم كردن تهران به پيگيري برنامه نظامي هسته‌اي را بي‌اثر كرده است. در حال حاضر نيز يكي از اصلي‌ترين اختلاف‌هاي ايران با آژانس كه بازي‌هاي سياسي آن با پرونده ايران برهيچ كس پوشيده نيست بحث نظارت است. در شرايطي كه ايران بتواند در اين زمين، سياست شفاف‌سازي درباره برنامه هسته‌اي صلح‌آميز خود را حفظ كند شانس خريد زمان بيشتر براي پيگيري مذاكرات سياسي در وين در فضايي آرام‌تر و بدون ضرورت زماني افزايش خواهد يافت.