با توافق وزراي خارجه امريكا و روسيه رخ داد
سرنوشت اوكراين در دستان امريكا
امريكا قبول كرد به درخواست‌هاي روسيه در خصوص شرايط امنيتي شرق اروپا پاسخ مكتوب بدهد
آرمين منتظري
امريكا و روسيه روز جمعه از شدت مواضع‌شان در قبال يكديگر بر سر امنيت شرق اروپا كاستند و توافق كردند دورهاي بعدي مذاكرات را برگزار كنند. اين توافق درحالي حاصل شد كه دولت جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده همچنان مسير ديپلماسي شكننده خود را با هدف ممانعت از حمله روسيه به اوكراين پي مي‌گيرد.
به گزارش نيويورك‌تايمز، آنتوني بلينكن، وزير امورخارجه امريكا در ديداري عجولانه با همتايش سرگئي لاوروف در ژنو، به او گفته است كه ايالات متحده امريكا هفته آينده به صورت مكتوب پاسخ‌هايش را به درخواست‌هاي روسيه از غرب مبني بر خاتمه دادن به حضور نظامي‌اش در شرق اروپا ارايه خواهد كرد. امريكا و روسيه اعلام كردند كه هر دو طرف به ادامه گفت‌وگوها تاكيد داشتند و نسبت به گفت‌وگوي دوباره ميان ولاديمير پوتين و جو بايدن براي حل‌وفصل بحران نظر مساعد داشتند. با وجود اينكه به ظن بسياري از رسانه‌هاي غربي احتمال حمله روسيه به اوكراين بسيار جدي است اما لحن مسالمت‌جويانه و عدم مطرح شدن ضرب‌الاجل از سوي هر دو طرف نشان مي‌دهد كه طرفين تلاش مي‌كنند تنش‌ها را در سطح كنترل‌شده‌اي قرار دهند و به ديپلماسي فرصتي براي ابراز وجود بدهند. هر قدر كه مذاكرات بيشتر طول بكشد سخنان بايدن مبني بر اينكه پوتين قصد دارد به اوكراين حمله كند بيشتر نقض مي‌شود.
آنتوني بلينكن پس از ديدار با سرگئي لاوروف در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: «امروز انتظار نداشتيم دستاورد ويژه‌اي داشته باشيم. اما معتقدم كه ما حالا در مسير واضح و مشخصي در خصوص درك و مفاهمه از نگراني‌هاي يكديگر قرار گرفته‌ايم.» سرگئي لاوروف اين گفت‌وگوها را مفيد و صادقانه توصيف كرد درحالي‌كه بلينكن اين گفت‌وگوها را مستقيم و معامله‌گونه توصيف كرد كه عاري از جدل بود. لاوروف تا حد زيادي از بيان مواضع تندي كه ساير مقامات روسيه پس از گفت‌وگوهاي قبلي در اين ماه بيان كرده بودند، خودداري كرد و به خبرنگاران گفت كه بلينكن موافقت كرده «لازم است گفت‌وگوي معقول‌تري داشته باشيم.» لاوروف گفت: «اميدوارم احساسات كم به كنار بروند.» با اين حال، جلسه روز جمعه تنها يك لحظه از بحران بود؛ بحراني كه يادآور بدترين دوران جنگ سرد است كه حالا هفته‌ها در حال شكل‌گيري است. تحليلگران معتقدند كه خطرات تهاجم روسيه به اوكراين كاهش نيافته است و نيروها، تانك‌ها و سامانه‌هاي موشكي از سراسر روسيه به سمت مرز اوكراين در حركت هستند. سرويس اطلاعات ارتش اوكراين تخمين مي‌زند كه 127 هزار سرباز روسي اكنون در موقعيت حمله و در خاك بلاروس، همسايه شمالي اوكراين، مستقر هستند. جايي كه نيروهاي بلاروس و روسيه ماه آينده تمرينات نظامي مشتركي را برگزار خواهند كرد. سام چاراپ، تحليلگر امنيتي روسي در شركت RAND، مي‌گويد كه جنگ همچنان محتمل است و به‌رغم مواضع ملايم‌تر او هيچ نشانه جديدي روز جمعه نديد كه نشان دهد روسيه يا ايالات متحده آماده سازش بر سر اختلافات كليدي هستند؛ موضوعاتي كه در جلسات مذاكره قبلي معلوم شد طرفين قصد سازش درباره‌شان را ندارند. چاراپ مي‌گويد: «مشخص نيست كه آيا دو طرف آمادگي دارند كه از مواضع هفته گذشته خود كوتاه بيايند يا خير.»
خواسته‌هاي روسيه شامل توافقنامه الزام‌آور قانوني براي توقف گسترش ناتو به سمت شرق و خروج نيروهاي ناتو از كشورهايي مانند لهستان و كشورهاي بالتيك است؛ كشورهايي كه زماني يا مدار اتحاد جماهير شوروي بودند يا اساسا بخشي از آن. ايالات متحده اين پيشنهادها را به عنوان پيشنهاداتي كه نمي‌توانند مبناي مذاكرات باشند، رد كرده است و بلينكن پس از نشست روز جمعه تكرار كرد كه اوكرايني‌ها حق حاكميتي دارند كه «آينده‌شان را خودشان تعيين كنند.» بلينكن گفت: «در اين خصوص هيچ معامله‌اي در كار نيست. هرگز.» بلينكن اما تاكيد كرد كه هنوز راهي براي توافق با مسكو وجود دارد؛ «راهي كه امنيت هر دو طرف را تامين مي‌كند.» جن ساكي، سخنگوي كاخ سفيد نيز گفته است كه جو بايدن آخر هفته به همراه تيم امنيت ملي خود به كمپ ديويد خواهد رفت تا درباره شرايط روسيه و اوكراين بررسي‌هاي لازم را انجام دهد. ساكي گفت: «ما همچنان به مشورت با متحدان و شركاي‌مان ادامه خواهيم داد و هفته آينده پاسخ مكتوبي به روسيه ارايه خواهيم كرد.» مقامات كشورهاي غربي اين مذاكرات را زير نظر دارند و اميدوارند رويكرد دقيق‌تري در اين خصوص اتخاذ شود. روز گذشته آنتونيو گوترش، دبير كل سازمان ملل متحد سخنان خوشبينانه‌اي در اين خصوص مطرح كرد. وقتي چند ساعت پس از ديدار لاوروف و بلينكن از او سوال شد كه چشم‌انداز حمله احتمالي روسيه به اوكراين را چطور مي‌بيند، او در پاسخ گفت: «من متقاعد شده‌ام كه حمله‌اي در كار نخواهد بود و من حقيقتا اميدوارم چنين اتفاقي رخ ندهد.» اما در اوكراين و اطراف آن، تنش‌ها همچنان در حال افزايش است. اعزام نيروهاي بيشتر، زره‌پوش‌ها و سامانه‌هاي ضد هوايي پيشرفته روسيه به سمت بلاروس، متحد روسيه، بر حجم نيروهاي مستقر روسيه در محدوده‌هاي اطراف كي‌يف افزوده است. در اين سو نيز ايالات متحده امريكا به استوني، لتوني و ليتواني اجازه داده است كه موشك‌هاي ضدهوايي استينگر را به اوكراين بفرستند و بر حجم تحويل موشك‌هاي ضد تانك Javelin به اوكراين كه بريتانيا در ماه جاري آغاز كرد، افزوده است. همچنين وزارت امور خارجه امريكا اين هفته تاييد كرد كه دولت بايدن ارايه 200 ميليون دلار كمك نظامي دفاعي به اوكراين را تصويب كرده است كه اين كمك مضاف بر كمك 450 ميليون دلاري امريكا به اوكراين در سال مالي گذشته است. تحويل موشك‌هاي استينگر به اوكراين يك ژست نمادين قوي از سوي ايالات متحده محسوب مي‌شود. سازمان سياي امريكا در طول جنگ شوروي با افغانستان در دهه 1980، سيستم‌هاي تسليحاتي را در اختيار مبارزان مجاهدين قرار داد كه به آنها اجازه مي‌داد صدها هواپيما و هليكوپتر روس را ساقط كنند و به اين ترتيب عقب‌نشيني نهايي شوروي از افغانستان تسريع شد. با اين حال، پس از هفته‌ها بيان سخنان و مواضع تند و تنش‌زا، نشانه‌هايي وجود دارد كه نشان مي‌دهد هر دو طرف تلاش مي‌كنند تنش‌ها را كنترل كنند و به ديپلماسي زمان بدهند.
توافق روز جمعه امريكا و روسيه براي ادامه مذاكرات، مذاكراتي را كه در تاريخ 30 دسامبر با تماس تلفني بين پوتين و بايدن آغاز شد را تداوم بخشيده و با سه ديدار در پايتخت‌هاي اروپايي ادامه يافت كه البته هيچ پيشرفتي به همراه نداشت اما همين مذاكرات موجب شد روسيه نتواند اعلام كند كه ديگر چاره‌اي جز استفاده از زور عليه اوكراين ندارد.
هنوز مشخص نيست كه كدام طرف از اين تاخير سود بيشتري مي‌برد. امريكايي‌ها معتقدند كه ولاديمير پوتين هنوز تصميم نهايي خود را اتخاذ نكرده است. ممكن است ايالات متحده از دادن زمان بيشتر براي مشورت و هماهنگي با متحدان خود و برنامه‌ريزي براي استفاده از گزينه‌هاي احتمالي استقبال كند. اما اين امكان هم وجود دارد كه روس‌ها در ظاهر از يك تلاش ديپلماتيك گسترده و با حسن‌نيت، آن‌هم قبل از هرگونه تهاجم احتمالي حمايت و شايد بخواهند از اين زمان براي بسيج بيشتر نيروها استفاده كنند.
اذعان بلينكن مبني بر اينكه ايالات متحده به درخواست‌هاي روسيه پاسخ كتبي ارايه خواهد كرد، واضح‌ترين موضعي بود كه دولت بايدن در واكنش به درخواست‌هاي روسيه ارايه كرد. مقامات ارشد امريكايي گفتند كه اصرار كرملين بر پاسخ‌هاي كتبي نشان‌دهنده ماهيت متمركز سيستمي است كه در آن ولاديمير پوتين از قدرت تام و تمام برخوردار است و بروكراسي دولتي در اين سيستم نفوذ محدودي دارد. آنها معتقدند كه پوتين مي‌خواهد شخصا موضع امريكا در خصوص درخواست‌هاي روسيه را بررسي كند.
سرگئي لاوروف اما بر موضع روسيه در تكذيب قصدش براي حمله به اوكراين دوباره تاكيد كرد و گفت كه او و بلينكن توافق كرده‌اند كه پس از ارايه پاسخ ايالات متحده، دوباره صحبت كنند. اما ولاديمير پوتين هشدار داده است كه اگر غرب با خواسته‌هاي روسيه موافقت نكند، روسيه اقدامات «نظامي فني» نامشخصي را براي تضمين امنيت خود انجام خواهد داد. سرگئي لاوروف گفته است: «نمي‌توانم بگويم كه آيا در مسير درستي قرار داريم يا خير. وقتي اين حقيقت ماجرا را در خواهيم يافت كه پاسخ مكتوب امريكايي‌ها را در خصوص پيشنهاد‌هاي‌مان دريافت كنيم.» جو بايدن روز پنجشنبه هفته گذشته گفت كه حمله محدود روسيه به اوكراين مي‌تواند موجبات آغاز يك مشاجره ميان اعضاي ناتو درباره نحوه پاسخگويي به روسيه را باعث شود. بايدن در توضيح اين اظهارنظر خود گفت هرگونه حركت نظامي روسيه به اوكراين «يك پاسخ اقتصادي شديد و هماهنگ» را برخواهد انگيخت.
آنتوني بلينكن نيز روز جمعه اين موضع را تكرار كرد. اما وقتي از او در مورد اظهارات بايدن در اوايل دسامبر پرسيدند كه گفته بود او دخالت مستقيم نيروهاي امريكايي در اوكراين را گزينه مورد نظر نمي‌داند، بلينكن از پاسخ به اين سوال طفره رفت و در عوض گفت: «ما مصمم هستيم هر كاري كه مي‌توانيم براي دفاع از اوكراين و جلوگيري از تجاوز مستقيم به اين كشور انجام دهيم.» اما از آنجايي كه اوكراين عضو ناتو نيست و طبق ماده پنج اين ائتلاف، امريكا را به‌طور قانوني متعهد به دفاع نظامي از اوكراين نمي‌كند بلينكن تصريح كرد كه اعزام نيروهاي امريكايي به درگيري‌هاي احتمالي در اوكراين گزينه مد نظر امريكا نيست. بلينكن تاكيد كرد: «اين مساله ذيل تعهد ماده پنج قرار نمي‌گيرد.» مقامات ايالات متحده انتظار زيادي از نتيجه ديدار بلينكن و لاوروف نداشتند و پيش از اين ديدار نيز دو طرف اعلام كرده بودند كه اميد چنداني براي دستيابي به موفقيت ندارند. با اين حال، آنتوني بلينكن اندكي اظهار خوش‌بيني كرده است. به گفته يك مقام ارشد وزارت امور خارجه، بلينكن در حالي سوار بر اتومبيل بود و به سوي هتل محل ملاقات با لاوروف مي‌رفت به آب‌فشان‌هاي بزرگ روي درياچه بزرگ ژنو اشاره كرده و به همكارانش گفت كه اميدوار است جريانات مواج آب را آرام كند.