گفت‌وگوي بي‌نتيجه بايدن و پوتين؛ واشنگتن تهديد مي‌كند
مسكو از «كارزار اطلاعات دروغين» مي‌گويد
اوكراين؛ يك معادله و چند مجهول
محمدحسين لطف‌الهي
رييس‌جمهور ايالات متحده روز جمعه كوشيد تا در تماس با ولاديمير پوتين به او هشدار دهد كه حمله دوباره روسيه به اوكراين رنج‌هاي زيادي را براي مردم روسيه در پي دارد، امريكا و متحدانش در ناتو را به سوي يك «واكنش قاطعانه» سوق مي‌دهد و براي مسكو دستاوردي جز «انزواي بين‌المللي» در پي نخواهد داشت. اما آيا اين تماس تلفني و تداوم تهديد غرب به واكنش قاطع عليه تهاجم احتمالي روسيه به اوكراين مي‌تواند «واقعا» بازدارنده باشد؟
براساس روايت كاخ سفيد از تماس تلفني شنبه شب ميان جو بايدن رييس‌جمهور امريكا و ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه، بايدن در اين گفت‌وگو به رييس‌جمهور روسيه هشدار داده است كه «اگر روسيه به اوكراين حمله كند، واشنگتن و متحدانش از پاسخ قاطع و سريع دريغ نخواهند كرد.» در بيانيه كاخ سفيد آمده است: «هرگونه مداخله جديد روسيه در اوكراين منجر به رنج گسترده انسان‌ها خواهد شد و جايگاه مسكو را خدشه‌دار خواهد كرد. بايدن به پوتين آمادگي قاطعانه ايالات متحده را براي مشاركت در ديپلماسي با هماهنگي كامل با متحدان و شركاي خود اعلام كرد و در عين حال گفت كه واشنگتن براي سناريوهاي ديگر هم كاملا آماده است.» به نوشته آسوشيتدپرس، اين تماس تلفني 62 دقيقه به طول انجاميد.
روس‌ها روايت كامل‌تري را از اين تماس تلفني ارايه كرده‌اند. رويترز روز يكشنبه به نقل از يوري اوشاكوف، مشاور سياست خارجي رييس‌جمهور روسيه نوشت كه «پوتين به بايدن گفته مسكو ايده‌هايي را كه براي رسيدگي به خواسته‌هاي امنيتي روسيه در تماس تلفني ارايه شد، بررسي مي‌كند.» اوشاكوف گفته است: «بايدن درنتيجه افزايش نگراني‌ها درباره احتمال بروز چنين حمله‌اي خواسته بود تا اين تماس تلفني روز شنبه برگزار شود. رييس‌جمهوري امريكا به‌طور پيش‌بيني‌شده‌اي به تحريم‌هاي سخت‌گيرانه عليه روسيه در شرايط تنش‌آميز پيرامون اوكراين اشاره كرد، اما اين موضوع محور گفت‌وگوي نسبتا طولاني او با پوتين نبود.» به گفته او، «بايدن به تعدادي ملاحظات براي رسيدگي به درخواست‌هاي امنيتي كه روسيه اواخر سال ۲۰۲۱ به غرب ارايه كرده بود از جمله وتوي پيوستن اوكراين به ناتو اشاره كرد.» اوشاكوف تاكيد دارد، بايدن در گفته‌هايش به نگراني‌هاي امنيتي روسيه اشاره‌اي نكرده و پوتين خواهان افزايش فشار غرب بر اوكراين براي اجراي توافق مينسك است.
شواهد و تحولات ميداني نشان مي‌دهد ايالات متحده و نزديك‌ترين متحدانش در ناتو به اثربخشي اين تهديدها باور ندارند. صبح روز شنبه خبرگزاري آسوشيتدپرس گزارش داد كه قرار است ديپلمات‌هاي امريكايي سفارت اين كشور در اوكراين را ترك كنند و تنها تعدادي از مقام‌هاي ارشد اين سفارتخانه در غرب اوكراين مستقر خواهند شد تا روابط ديپلماتيك واشنگتن و كي‌يف قطع نشود. علاوه بر امريكا، تعدادي ديگر از كشورها نيز نظير بريتانيا از كاركنان سفارت خود در اوكراين خواسته‌اند تا هرچه سريع‌تر اين كشور را ترك كنند. شنبه شب نيز وزارت دفاع امريكا در بيانيه‌اي اعلام كرد كه لويد آستين دستور داده كه ۱۶۰ سرباز گارد ملي امريكا كه اواخر نوامبر به اوكراين اعزام شده بودند، موقتا بار ديگر در فلوريدا مستقر شوند.
همزمان، اظهارنظرها درخصوص احتمال حمله نظامي روسيه به اوكراين ادامه دارد. پس از اظهارنظرهاي روز جمعه كه علاوه بر جو بايدن، آنتوني بلينكن وزير خارجه ايالات متحده و جيك ساليوان مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور اين كشور نيز از حمله قريب‌الوقوع روسيه به اوكراين خبر دادند، روز يكشنبه بن والاس وزير دفاع انگليس درباره احتمال تكرار وقايعي هشدار داد كه به جنگ جهاني دوم منجر شد. او در مصاحبه با اسكاي‌نيوز گفت، استقرار ۱۳۰ هزار نيروي روسي در مرزهاي اوكراين نشان مي‌دهد كه مسكو ممكن است «هر زماني حمله خود را شروع كند» و چنين حمله‌اي «به احتمال بسيار زياد» رخ خواهد داد. والاس افزود: «ممكن است او تانك‌هايش را خاموش كند و همه ما به خانه‌هاي‌مان برگرديم اما در برخي كشورهاي غربي گويي بوي توافق مونيخ به هوا برخاسته است.» به نوشته اسكاي‌نيوز، احتمالا اشاره والاس به توافقي است كه به آلمان اجازه داد منطقه «سودِتِنلند» در غرب چكسلواكي را در سال ۱۹۳۸ به خاك خود الحاق كند اما اين كار مانع از به راه افتادن جنگ جهاني دوم نشد.
از زمان آغاز بحران اوكراين، مقام‌هاي ارشد روسيه تاكيد كرده‌اند كه اين كشور تصميمي براي حمله نظامي به اوكراين ندارد و طرح اين مساله را بخشي از «كارزار اطلاعات دروغيني» مي‌خوانند كه واشنگتن آن را هدايت مي‌كند. ماريا زاخارووا سخنگوي وزارت خارجه روسيه روز يكشنبه در اين باره گفت: «كمپين و اطلاعاتي درخصوص حمله قريب‌الوقوع روسيه به اوكراين از سوي واشنگتن هماهنگ و طراحي شده است. جنون كاخ سفيد نشان مي‌دهد امريكا به هر قيمتي دنبال جنگ است.» او تاكيد كرد: «مي‌توانم بگويم كه اين پوشش رسانه‌اي بي‌سابقه است، زيرا تمامي منابع غربي كه خود را مستقل معرفي مي‌كنند، در پخش و نشر داستان‌هاي سفارشي از سوي واشنگتن، چهره واقعي خود را نشان داده‌اند. غرب در حال تلاش براي برانگيختن يك نقطه فروپاشي است.» زاخارووا افزود؛ تداوم طرح اين ادعاها مبني بر «حمله قريب الوقوع روسيه به اوكراين» بايد دقيقا به عنوان يك رفتار «هيستريك» مورد بررسي قرار گيرد، به خصوص اينكه امريكا سال‌هاست مشتاق يك درگيري در منطقه بوده است. به گفته او هدف از اين رفتار تشديد اوضاع و البته تحريك جامعه بين‌المللي عليه روسيه است.
تشديد تعارضات اروپا و امريكا
يكي از نتايج اقدامات اخير ايالات متحده و هشدارهاي بي‌سابقه اين كشور درباره احتمال حمله قريب‌الوقوع روسيه به اوكراين، تشديد اختلافات در موضع‌گيري‌هاي اروپايي‌ها و امريكايي‌ها بود. كشورهاي اروپايي به ويژه آلمان و فرانسه كه روابط سياسي و تجاري گسترده‌اي با روسيه دارند، با اعمال تحريم‌هاي گسترده عليه مسكو مخالفند و معتقدند مساله اوكراين از طريق سياسي قابل حل است. رييس‌جمهور فرانسه، روز دوشنبه به مسكو و پس از آن به كي يف رفته بود تا در گفت‌وگوهايي طولاني و دوجانبه با روساي جمهور روسيه و اوكراين، دو طرف را به بازگشت به چارچوب نرماندي فرابخواند. پيش از سفر مكرون، اوكرايني‌ها ابراز نگراني كرده بودند كه اروپايي‌ها در تعامل با روسيه بخواهند برخي شرايط را به كي يف تحميل كنند و ناظران نگراني اوكراين را به تلاش اروپا براي اجراي مفاد توافق مينسك مربوط مي‌دانند.
به دليل همين اختلاف‌نظرها با امريكا، درحالي كه ايالات متحده و بريتانيا از حمله قريب‌الوقوع سخن مي‌گفتند، پس از تماس مكرون با پوتين در روز شنبه يك مقام ارشد كاخ اليزه به خبرنگاران گفت كه ما هيچ نشانه‌اي در صحبت‌هاي رييس‌جمهور پوتين نمي‌بينيم كه بخواهد حمله كند.» به نوشته خبرگزاري «رويترز»، اين مقام فرانسوي كه نام يا سمتش فاش نشد، توضيح داد: «با اين حال، ما به‌شدت مراقب مواضع [نظامي] روسيه هستيم تا از بدترين‌ها جلوگيري كنيم.»
رويترز همچنين نوشته است كه اولاف شولتس، صدراعظم آلمان قرار است روز سه‌شنبه به مسكو سفر كرده و با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه ديدار كند: «سفر آتي شولتس حلقه ديگري از زنجيره ملاقات‌هاي ديپلماتيك است كه با هدف پيشگيري از حمله روسيه به اوكراين صورت مي‌پذيرد.» يك منبع دولتي آلمان گفت، شولتس به پوتين خواهد گفت كه شركاي غربي متفق‌القول هستند كه هرگونه تهاجم از سوي روسيه، تحريم‌هايي «چشمگير و دردناك» را براي مسكو به دنبال خواهد داشت. اين منبع گفت: «او همچنين تاكيد خواهد كرد كه ما نه تنها آماده گفت‌وگو هستيم، بلكه بر تنش‌زدايي و خارج كردن نيروهايي تاكيد داريم كه تنها برداشت ممكن از (حضور) آنها، تهديدي (عليه اوكراين) است.» صدراعظم آلمان در نخستين مرحله از اين سفر روز دوشنبه وارد اوكراين خواهد شد و روز سه‌شنبه نيز براي ملاقات با رييس‌جمهوري روسيه عازم مسكو خواهد شد. او روز جمعه طي سخناني در مجلس علياي آلمان گفته بود: «وظيفه ما اين است كه نسبت به عدم وقوع جنگ در اروپا اطمينان حاصل كنيم؛ بر اين اساس به روسيه هشدار مي‌دهيم كه هرگونه تجاوز نظامي عواقبي سنگين براي اين كشور به همراه خواهد داشت.» اولاف شولتس در عين حال يادآور شده بود كه راه ديگري نيز وجود دارد كه شامل استفاده از همه فرصت‌ها براي گفت‌وگو و پيشرفت توسعه در آينده است. شولتس پيش‌تر بارها گفته بود كه مسكو در صورت حمله به اوكراين بهاي گزافي را پرداخت خواهد كرد اما امتناع دولت او از كمك نظامي و تسليحاتي به كي‌يف و همچنين خودداري از مشخص كردن نوع تحريم‌هايي كه در انتظار روسيه خواهد بود به همراه سوالات بي‌پاسخي كه درباره عزم برلين در ايستادگي در برابر روسيه مطرح شده، انتقادهايي از سوي ايالات متحده و برخي ناتو را عليه او برانگيخته است.
امريكايي‌ها پوتين را «قوي‌تر» از بايدن مي‌دانند
نتايج يك نظرسنجي جديد نشان داد تعداد امريكايي‌هايي كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه را يك «رهبر قوي» مي‌دانند، از شمار امريكايي‌هايي كه جو بايدن را قوي مي‌دانند، بيشتر است. به گزارش الجزيره انگليسي، تنها ۳۰درصد از ۱۵۰۰ امريكايي كه در نظرسنجي پايگاه
YouGov شركت كردند، بايدن را رييس‌جمهوري «قدرتمند» توصيف كردند، اين درحالي است كه ۵۷درصد از آنها پوتين را رييس‌جمهور قدرتمندي مي‌دانستند. در مقابل اين نظرسنجي نشان داد، اگرچه بسياري از امريكايي‌هاي شركت‌كننده در نظرسنجي، پوتين را رهبر «قوي‌تري» مي‌دانند، اما عموما از بايدن حمايت مي‌كنند و او را «صادق‌تر» مي‌دانند. بيش از يك‌سوم از امريكايي‌هاي شركت‌كننده در اين نظرسنجي، ديد مثبتي نسبت به بايدن داشتند، درحالي كه تنها ۹درصد نظر مثبت نسبت به پوتين داشتند. بيش از نيمي از امريكايي‌ها مخالف مداخله كشورشان در بحران اوكراين هستند، درحالي كه ۲۰درصد رويكرد جو بايدن درقبال روسيه را «بيش از حد خصمانه» ارزيابي كردند. اين نظرسنجي كه توسط سي‌بي‌اس‌نيوز انجام شد، نشان داد كه ايده «عدم مداخله» در ميان جمهوري‌خواهان و مستقل‌ها و در ميان افراد زير ۶۵ سال محبوب‌تر بود، در حالي كه دموكرات‌ها و پاسخ‌دهندگان ۶۵ سال به بالا معتقد بودند كه «عمدتا حمايت از اوكراين درست است.»