روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده سه كشور اروپايي وين را ترك كردند
دوئل ايران و امريكا
گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران آمد
سارا معصومي | توافق هسته‌اي در مرحله آخر؛ عبارتي كه در 20 روز اخير بارها و بارها مذاكره‌كنندگان ايران، 1+4 و ايالات متحده با استفاده از آن وضعيت مذاكرات وين براي احياي برجام را توصيف كرده‌اند. پس از آخرين بازگشت علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه به پايتخت اتريش براي ادامه هشتمين دور مذاكرات، انتظارها براي حصول توافق بيش از پيش شد و همزمان بالا گرفتن تنش ميان روسيه با كشورهاي غربي درباره حمله نظامي به اوكراين، بر فضاي مذاكرات احياي برجام سايه انداخت. هرچند كه مقام‌هاي روسيه و ايالات متحده مي‌گويند مساله اختلاف بر سر اوكراين و تلاش براي احياي برجام دو پرونده متفاوت از يكديگر هستند و مسكو از يك سو و واشنگتن و بروكسل از سوي ديگر تلاش مي‌كنند مانع از تاثيرگذاري و تاثيرپذيري اين دو از هم شوند اما واقعيت آن است كه در ميدان، مذاكرات وين از آنچه در اوكراين مي‌گذرد تاثير حداقل شكلي گرفته است. به عنوان نمونه جلسات شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره ايمني تاسيسات هسته‌اي در اوكراين در نتيجه حملات بي‌امان روسيه عملا باعث فاصله گرفتن ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه از مذاكرات در چند روز اخير شده و همچنين در حالي كه تا چند هفته قبل احياي برجام و حل و فصل اختلاف‌هاي پادماني ميان ايران و آژانس اولويت اصلي اين نهاد هسته‌اي بود اكنون مسائل اوكراين به نخستين دستوركار رافائل گروسي، مديركل تبديل شده است. همزمان روساي هيات‌هاي سه كشور اروپايي نيز مجبور به رايزني همزمان در هر دو پرونده شده‌اند و شايد بتوان گفت كه در اين ميان رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده ايالات متحده و علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران بيشترين تمركز را بر پرونده احياي برجام در ميان همكاران خود داشته‌اند. نكته قابل توجه اين است كه در دو هفته اخير عملا مذاكرات وين بيشتر متمركز بر مذاكرات غيرمستقيم ميان ايران و ايالات متحده بوده است. شنيده‌هاي «اعتماد» حاكي از آن است كه ايالات متحده مجددا پيشنهاد مذاكره مستقيم با ايران به منظور گفت‌وگو درباره اختلاف‌هاي باقيمانده را داده كه با مخالفت تهران روبه‌رو شده است. در نتيجه، در تازه‌ترين ابتكار اجرايي شده، هيات‌هاي ايران و امريكا پاسخ‌ها به مطالبه‌هاي يكديگر را در نامه سربسته تحويل انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مي‌دهند و او بدون اطلاع از محتواي نامه‌ها، آنها را ميان هيات‌هاي ايران و امريكا جابه‌جا مي‌كند. لازم به ذكر است كه بسياري از كارشناسان و تحليلگران مسائل ايران و امريكا همواره بر اين نكته تاكيد داشته‌اند كه در مراحل پاياني ايالات متحده اگر بناي كوتاه آمدن در يك حوزه را داشته باشد ترجيح مي‌دهد اين بده و بستان را مستقيما با ايران و بدون واسطه انجام بدهد. هنگام بازگشت علي باقري به تهران گفته شد كه تعداد اختلاف‌هاي ايران و طرف مقابل به چند مورد معدود رسيده كه به تصميم سياسي در تهران و ساير پايتخت‌ها نياز دارد. نگاهي به نكاتي كه به شكل جسته و گريخته درباره محورهاي اختلاف باقيمانده منتشر شده نشان مي‌دهد كه مساله تضمين اقتصادي، پرونده باز اختلاف پادماني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در ليست گروه‌هاي تروريستي ايالات متحده و متعاقبا نام سنتكام در ليست گروه‌هاي تروريستي ايران در زمره اصلي‌ترين اختلاف‌هاي درشت باقيمانده بوده‌اند. رسانه‌هاي غربي از نخستين ساعات بازگشت علي باقري به وين ادعا كردند كه رييس هيات مذاكره‌كننده ايران با مواضع سختگيرانه‌تري پاي ميز حاضر شده و ادعا كردند كه باقري برخي مطالبه‌هاي جديد را روي ميز گذاشته است. پيگيري‌هاي «اعتماد» در چند روز اخير نشان مي‌دهد كه اين ادعا صحت نداشته و مطالبه‌هايي چون ابطال قرار داشتن نام سپاه در ليست گروه تروريستي يا مساله مختومه شدن اختلاف پادماني ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از نخستين دور مذاكرات براي احياي برجام در وين يعني از فروردين ماه 1400 بر روي ميز قرار داشته است. با اين وجود روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه گذشته با كند شدن مسير مذاكرات گفته شد كه كشورهاي غربي با ايران بر سر نحوه حل و فصل اختلاف‌هاي پادماني تهران و آژانس اختلاف نظر دارند. براساس اخبار منتشر شده در رسانه‌هاي غربي، تهران خواهان حل و فصل اين مساله در قالب بده و بستان با طرف‌هاي برجامي و امريكا است اما طرف‌هاي مقابل در يك بازي سياسي با ايران به دنبال جداسازي اين دو مسير هستند.
به گزارش «اعتماد»، مبناي اختلاف پادماني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، اسنادي است كه رژيم اسراييل در اختيار آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار داده و ادعا مي‌كند كه آنها را از آرشيو فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران كه ربوده شده به دست آورده است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با مبنا قرار دادن اين اسناد ادعا مي‌كند كه ايران بايد به فعاليت‌هاي مشكوك در 4 مكان مشخص شده پاسخ مكفي و قانع‌كننده ارايه كند. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مدعي است كه در سه محل از مكان‌هاي مورد نظر «ذره اورانيوم با منشا انساني» و در يك محل ديگر «ذرات تغيير يافته ايزوتوپي» يافت شده است كه برخلاف موافقت‌نامه پادمان بين ايران و آژانس به اطلاع اين نهاد رسانده نشده و ايران بايد در خصوص منبع و سرنوشت اين مواد توضيح دهد. ايران در دو سال گذشته در چند مرحله پاسخ‌هاي كتبي به آژانس داده و همچنين زمينه دسترسي و نمونه‌برداري را هم به بازرسان اين سازمان داده است. با اين وجود برخي منابع خبري مي‌گويند آژانس پاسخ ايران در خصوص كشف مواد هسته‌اي در تورقوزآباد را قانع‌كننده ندانسته است. در همين راستا بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي و رضا نجفي، معاون امور حقوقي و بين‌المللي وزارت خارجه كه سابقه حضور در راس نمايندگي ايران در آژانس بين‌المللي انژري اتمي را در كارنامه خود دارد براي حل و فصل نهايي اين مساله به وين سفر كرده و تاكنون چند دور رايزني فشرده با نمايندگان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را پيش برده‌اند. در حالي كه طرف‌هاي غربي و رسانه‌هاي نزديك به آنها ادعا مي‌كنند تهران با اصرار بر بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس در قالب مذاكرات برجام، مقصر تطويل روند رسيدن به توافق است اما استدلال طرف ايراني قوي‌تر و واقع‌بينانه‌تر به نظر مي‌رسد.
فرض كنيم: ايران به اجراي تعهدات برجامي بازگشت، اجراي پروتكل الحاقي را از سرگرفت، مجوز تمام دسترسي‌هاي نظارتي و... را براي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي صادر كرده وتبديل به كشوري شود كه بيشترين بازرسي و نظارت از سوي آژانس بر آن اعمال شود، در چنين شرايطي بازماندن اين پرونده مي‌تواند دستاويز سياسي‌كاري و نگه‌داشتن به اصطلاح چماق برسر ايران شود. اين در حالي است كه تهران و آژانس مي‌توانند به نقشه راه براي حل مساله در يك‌بازه‌زماني محدود برسند و تا زمان اجراي نهايي توافق برجام، اين پرونده را هم مختومه كنند. برهمين اساس بامداد پنجشنبه به وقت ايران بود كه در نتيجه مذاكرات فشرده در وين، دو طرف توافق كردند كه رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با سفر به ايران در روز شنبه (امروز) تلاش براي رسيدن به يك نقشه راه براي حل و فصل اختلاف با تهران در موارد باقيمانده از پرونده ذكر شده را پيگيري كند. گروسي عصر روز گذشته با تاييد خبر سفر خود به تهران تاكيد كرد كه امكان رسيدن به تفاهم وجود دارد. پيش‌بيني مي‌شود كه در صورت تفاهم اوليه ميان سازمان انرژي اتمي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، دو طرف درست مانند تابستان و پاييز 1394 بتوانند از فاصله زماني حصول برجام تا روز اجرا، در قالب يك نقشه راه به اختلاف باقيمانده در پرونده 4 مكان ادعايي آژانس پايان بدهند.
به گزارش «اعتماد»، اعلام سفر گروسي به تهران اين پيام تلويحي را در خود داشت كه اختلاف ميان ايران و آژانس و همچنين تفاوت تفسير ميان ايران و غرب درباره نحوه حل و فصل اين اختلاف ديگر مانع اصلي در مسير اجراي توافق نيست و در نتيجه فضاي رسانه‌اي و مجازي به نفع توافق تغيير كرد. در اين فضا بود كه روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده روسيه، بريتانيا و فرانسه هركدام به نحوي با انتشار توييت‌هايي در صفحات خود خبر از قريب‌الوقوعي توافق دادند. رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه هم در توييتر و هم در گفت‌وگو با خبرنگاران حاضر در اطراف هتل كوبورگ اعلام كرد كه مذاكرات وين رو به اتمام است. رييس هيات انگليس نيز با انتشار توييتي به زبان فارسي اعلام كرد كه همه به توافق بسيار نزديك هستند و تنها چند قدم نهايي باقي مانده كه بايد برداشته شود. رييس هيات فرانسوي نيز با انتشار عكس دسته جمعي از هيات اين كشور در مذاكره با ايران به آنها براي ماراتن 11 ماه اخير خسته نباشيد گفت. مجموع اين اظهارنظرها در فضاي رسانه‌اي و مجازي خبر حصول توافق را دست به دست كرد. نگاه وزارت خارجه ايران به اين فضا بسيار متفاوت بود و آن را سناريوي هدايت شده از سوي غربي‌ها براي تحت فشار قرار دادن تهران به منظور پذيرش توافق مي‌دانند. اين نكته در توييت ديرهنگام سعيد خطيب زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه نمود داشت . خطيب‌زاده در توييترش نوشت: «مذاكرات وين هنوز هم ادامه دارد.اخبار خوب زودرس جايگزين توافق خوب نمي‌شود. هيچ‌كس نمي‌تواند بگويد كه توافق انجام شده است، تا زماني كه همه مسائل مهم باقي مانده حل و فصل شود. تلاش مضاعفي لازم است.اكنون همه بر گام‌هاي كليدي نهايي متمركز شده‌اند.
صبح روز جمعه نيز حسين امير عبداللهيان، وزير خارجه در تماس تلفني با جوزپ بورل مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا موضعي مشابه سخنگوي اين وزارتخانه و دال بر عدم حصول توافق تا زمان توجه به خطوط قرمز ايران گرفت. اميرعبداللهيان ضمن تشكر از تلاش‌هاي هماهنگ‌كننده عالي اتحاديه اروپا در مذاكرات وين گفت: ما براي نهايي كردن توافق خوب و فوري آمادگي داريم. اما شتاب و عجله طرف غربي نمي‌تواند مانع رعايت خطوط قرمز ايران شود. لازمه حضور وزراي خارجه در وين و اعلام توافق نهايي منوط بر رعايت كامل خطوط قرمز اعلامي ايران و از جمله موضوع تضمين موثر اقتصادي است. دكتر باقري و كارشناسان ارشد جمهوري اسلامي ايران در مشورت مستمر و فعال با همه هيات‌ها در وين مي‌مانند. هيات ايراني با جديت به تلاش براي رسيدن به توافق نهايي و خوب ادامه خواهد داد. هر زماني كه طرف‌هاي غربي خطوط قرمز باقيمانده و اعلام شده ما را بپذيرند، آماده حضور در وين هستم.
جوزپ بورل در اين گفت‌وگوي تلفني گفت: از نظر ما عمده درخواست‌هاي جمهوري اسلامي ايران در توافق پيش مورد توجه قرار گرفته است. ما به عنوان هماهنگ‌كننده مذاكرات ايران و 1+4 مايليم بگوييم كه گفت‌وگو در مسير پيشرفت و رسيدن به نتيجه نهايي قرار دارد.
به گزارش «اعتماد»، همزمان با اشاره وزير خارجه ايران به بحث تضمين اقتصادي و ضرورت توجه به اين مطالبه تهران، در وين علي باقري به همراه مهدي صفري، معاونت ديپلماسي اقتصادي وزير خارجه با روساي هيات‌هاي سه كشور اروپايي ديدار كرد. ديداري كه نشان از در دستور كار اقتصادي اين جلسه داشت. هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران در دولت‌هاي دوازدهم و سيزدهم همواره تاكيد داشته‌اند كه تجربه خروج كمپاني‌ها و شركت‌هاي خارجي از ايران به تبع خروج امريكا از اين توافق در سال 2018 ميلادي، اتخاذ تضمين براي عدم تكرار اين سناريو را به امري واجب و غيرقابل انكار براي تهران تبديل كرده است. هيات امريكايي در 11 ماه گذشته با بهانه قرار دادن ساختار سياسي داخلي در اين كشور ادعا كرده كه امكان ارايه تضمين سياسي و حقوقي به تهران درباره نحوه مواجهه دولت بعد با برجام را ندارد اما تضمين مي‌دهد كه دولت فعلي به رياست جو بايدن تا زمان حضور در كاخ سفيد در صورت اجراي تعهدات برجامي از سوي ايران در اين توافق باقي بماند. براي ايران بحث تضمين اقتصادي جدا از تضمين حقوقي و سياسي است و شنيده‌هاي اعتماد حاكي از آن است كه تهران تاكنون چند طرح براي دريافت تضمين اقتصادي ارايه كرده كه يكي از آنها صدور مجوز براي كمپاني‌ها و شركت‌هايي است كه پس از احياي برجام براي سرمايه‌گذاري به ايران خواهند آمد. براساس يكي از اين ابتكارها، به اين كمپاني‌ها و شركت‌ها بايد تضمين داده شود كه حتي در صورت خروج يكي از طرف‌هاي مقابل ايران در برجام، پروژه‌هاي آنها تا پايان تاريخ تعيين شده براي اجرا از تحريم‌هاي امريكا و تنبيه مالي ناشي از آن ايمن باشند. مشخص نيست كه آيا طرف امريكايي و اروپايي اين ابتكار را پذيرفته يا خير.
عصر روز گذشته در حالي كه به نظر مي‌‌رسيد مذاكرات در حال طي آخرين ساعات خود است، رييس هيات مذاكره‌كننده انگليس با انتشار يك توييت اعلام كرد كه توافق نزديك است اما روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده تروييكاي اروپايي به منظور ارايه تصويري از آخرين وضعيت مذاكرات وين به پايتخت‌ها اين شهر را ترك مي‌كنند. اين مقام انگليسي در ادامه اعلام كرد كه آنها آماده بازگشت به وين به زودي هستند.
به گزارش «اعتماد» در اين توييت چند خطي دو نكته مهم وجود داشت. نخست آنكه شكست مذاكرات با اعلام نزديك بودن توافق رد شد. دوم اشاره به اينكه اين هيات آماده بازگشت به وين خواهند بود. قيد كلمه «آماده» به زبان ديپلماتيك نشان از انتظار طرف اروپايي براي تصميم‌گيري در سوي ديگر اين شطرنج داشت: ايران و ايالات متحده. نگاهي به اظهارنظرهاي مقام‌هاي سه كشور اروپايي در 48ساعت اخير نشان مي‌دهد كه از نظر تروييكا توپ در زمين آنها نيست و با توجه به تمركز روند مذاكرات بر تبادل نامه ميان هيات‌هاي ايران و امريكا، اكنون اين هيات‌هاي مذاكره‌كننده اين دو كشور هستند كه بايد براي رسيدن به توافق تصميم آخر را بگيرند.
در حالي كه ديدارهاي رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از صبح امروز در تهران آغاز خواهد شد بايد ديد كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا در ساعات پيش رو چه پيشنهادها، هشدارها يا تهديدهايي را در نامه‌هاي سربسته با ميانجيگري انريكه مورا رد و بدل مي‌كنند. پيش از اين، حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران اعلام كرده بود كه اگر در مراحل پاياني مذاكرات، لازمه حصول يك توافق خوب و با ضمانت بالا مذاكره مستقيم هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا باشد، ايران از كنار اين مساله به منظور تامين منافع ملي عبور نخواهد كرد. بايد ديد كه آيا هتل كوبورگ وين براي نخستين‌بار در 11 ماه گذشته شاهد رويارويي مستقيم روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا به نفع توافق خواهد بود يا خير؟