اروپا در برزخ جنگ اوكراين
ابوالقاسم دلفي
آخر هفته گذشته كاخ ورساي در حومه پاريس شاهد گردهمايي سران ۲۷ كشور عضو اتحاديه اروپايي براي رسيدگي به اوضاع جنگي و بحران اوكراين بود كه عوارض ناشي از آن تا عمق استراتژيك اروپاي متحد تاثيرگذار بوده و ناكارآمدي‌هاي اساسي اين مجموعه به ويژه در بخش نظامي و انرژي را به روشني آشكار ساخته است.
آنچه طي دو روز در كاخ ورساي، محل امضاي پيمان پايان جنگ جهاني اول در سال ۱۹۱۹ گذشت، به روايت اظهارات صريح رييس دوره‌اي اتحاديه اروپايي، اين واقعيت را بيش از پيش به صحنه افكار عمومي و اروپايياني كشاند كه اين مجموعه طي چندين دهه پس از پايان جنگ جهاني دوم در سراب صلح و آرامش و دوري از جنگ‌هاي ويرانگر و بحران نظامي، خود را سرگرم بهبود شرايط اقتصادي وحدت اروپا كرده بودند، در حالي كه «اروپا همان شير بي‌يال و دم اشكمي» است كه حتي براي به اجرا درآوردن تحريم‌هاي وسيع اقتصادي ادعايي عليه روسيه، نه تنها ابزار لازم و كافي را تدارك نكرده، بلكه در همين زمان بايد مبالغ سرشاري را بابت تامين چهل درصد از انرژي نفت و گاز خود به حساب‌هاي آقاي پوتين به عنوان آغازگر جنگ اوكراين واريز كند.
امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه و رييس دوره‌اي شوراي اروپايي كه در آستانه انتخابات ماه مه آينده رياست‌جمهوري كشورش نيز قرار دارد در پايان نشست دو روزه ورساي اعلام داشت كه اگر «آقاي پوتين بمباران‌ها را افزايش دهد، شهر كي‌يف را به محاصره درآورد و جنگ را نيز گسترش دهد ما به اين نتيجه مي‌رسيم كه بايد تحريم‌هاي وسيعي را در دستور كار قرار دهيم.»
اگرچه امانوئل ماكرون در اظهارات خود به موضوع نفت و گاز وارداتي اروپا از روسيه نيز كه تاكنون به دلايل مشخص مورد اغماض قرار مي‌گرفت به عنوان مساله‌اي كه اروپا بايد در كوتاه‌مدت به فكر جايگزين آن باشد، اشاره كرد ليكن قطعا ذهن ايشان متوجه وقايع و شورش يك‌ساله گروه موسوم به جليقه زردهاي فرانسه بود كه در اعتراض به افزايش قيمت بنزين در اين كشور به عنوان عكس‌العملي كه هر لحظه ممكن است اروپايي‌هاي خشمگين از ناتواني رهبران خود را به خيابان‌ها كشانده و نخست‌وزير ايتاليا را مجبور سازد تا در اجلاس ورساي اعلام كند كه به همان فوريت و ضرورتي كه به موضوع ارسال سلاح به اوكراين فكر مي‌كنيم بايد به سبد خانوار‌هاي اروپايي بر اثر افزايش بهاي سوخت نيز توجه داشته باشيم.
از طرفي آقاي جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي و معاون رييس كميسيون اروپايي در اجلاس ورساي پيشنهاد كرد كه تامين مالي براي حمايت‌هاي تسليحاتي از ارتش اوكراين با تخصيص ۵۰۰ ميليون يورو اضافي دوبرابر شود كه البته اين پيشنهاد بايد مورد تاييد سران اتحاديه اروپايي قرار گيرد. تامين مالي مورد اشاره مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپايي از صندوقي موسوم به «تسهيلات اروپايي‌ها براي صلح» كه مبلغ ۵ ميليارد يورو به آن اختصاص داده شده، برداشت مي‌شود و براي اولين‌بار در ماه فوريه گذشته مبلغ ۵۰۰ ميليون يورو از اين صندوق برداشت شده بود كه در تاريخ مناسبات اتحاديه اروپايي در زمينه حمايت‌هاي نظامي اروپا بي‌سابقه بوده است.
يادآوري مي‌شود كه دولت اوكراين مشخصا از غرب و اروپا درخواست تجهيزاتي براي توانمندسازي نيروهاي رزمنده اين كشور براي دفاع ضد هوايي و سلاح ضد تانك كه موجب كند شدن تحركات نيروهاي روسي و محروم ساختن آنها از سلطه هوايي مي‌شود، شده است كه ظاهرا تسليحات ياد شده از طريق لهستان به اوكراين ارسال مي‌شود.
در همين رابطه پنجشنبه گذشته آقاي لاوروف وزير خارجه روسيه ضمن تهديد غربي‌ها هشدار داد كه ارسال اين‌گونه تسليحات (به اوكراين) خطرناك است و كساني كه سلاح به اوكرايني‌ها مي‌دهند بايد توجه داشته باشند كه مسووليت اعمال خود را به عهده دارند.
از سوي ديگر سران ۲۷ كشور اتحاديه اروپايي در پي بحث‌هاي مفصل و طولاني خود در خصوص درخواست الحاق اوكراين تنها توانستند پيرامون ارسال يك پيام سياسي به اجماع برسند. موضوع درخواست اوكراين براي پيوستن به اتحاديه اروپايي يكي از خطوط قرمز مسكو محسوب مي‌شود و لذا اتحاديه اروپايي با توجه به نظرات مختلفي كه در جمع اعضاي ۲۷ كشور در اين خصوص وجود دارد تعلق اوكراين به خانواده اروپايي را مورد تاكيد قرار داد و از ورود به بحث الحاق رسمي اوكراين اجتناب كرد.
در اين بين «يانز - يا نسا» نخست‌وزير اسلووني در اجلاس ورساي ضمن دلسردي از موضع اتخاذ شده سران، خاطرنشان كرد كه بخش اعظم اعضاي اتحاديه اروپايي مشتاق بودند تا پيامي سياسي و قوي و متضمن الحاق اوكراين به اتحاديه اروپايي ارسال شود، هرچند اين الحاق براي آينده نزديك ممكن نباشد.
اوكراين و اتحاديه اروپايي از سال ۲۰۱۴ داراي موافقتنامه موسوم به مشاركت هستند كه مي‌تواند مرحله مقدماتي پذيرش درخواست الحاق كشور اوكراين تلقي شود. البته مسير الحاق كشورهاي جديد به اتحاديه اروپايي روندي است كه بعضا سال‌ها طول مي‌كشد تا قوانين كشور كانديدا با مقررات اتحاديه اروپايي انطباق داده شود. در اين دوره لازم است مذاكرات پيچيده‌اي در خصوص موضوعات و رويه‌هاي مختلف انجام شود كه براي يك كشور در حال جنگ همچون اوكراين پذيرش و تحقق آنها بسيار سخت است.از جمله اين موضوعات مي‌توان به ثبات سياسي و سيستم اقتصادي مبتني بر بازار (اقتصاد ليبرال) اشاره كرد. ضمنا موضوع الحاق كشور متقاضي بايد مورد موافقت تمامي ۲۷ كشور عضو نيز قرار گيرد. از طرفي به گفته «مارك روته» نخست‌وزير هلند، در روند الحاق كانديداهاي جديد به اتحاديه اروپايي «روند سريع» وجود ندارد، اين در حالي است كه اوكراين درخواست كانديداتوري خود را به اميد اينكه بدون وقفه و تاخير به اتحاديه اروپايي ملحق شود، ارايه كرده است.همچنين امانوئل ماكرون با طرح اين سوال كه آيا در شرايط فعلي امكان شروع روند الحاق كشوري كه در حال جنگ است، وجود دارد كه در پاسخ گفته شده گمان نمي‌كنم و لذا مجددا اين سوال را مطرح كرده است كه بنابراين ما بايد درب‌ها را به روي اوكراين ببنديم و پاسخ دهيم كه الحاق هرگز امكان‌پذير نيست؟ به گفته ماكرون اين عمل غيرعادلانه است.
بر اساس بيانيه پاياني اجلاس ورساي اتحاديه اروپايي بدون تاخير به تقويت و تعميق روابط مشاركتي خود به منظور حمايت از اوكراين در مسير ادامه راه اروپايي آن كشور مي‌پردازد. در اجلاس سران اتحاديه اروپايي اختلافات در مورد پيوستن اوكراين به اين مجموعه بين دو گروه از كشورهاي عضو كه معتقد بودند اوكراين براي بقا در حال جنگ است و شايسته پيام سياسي قوي است و گروه ديگري كه موضوع روند چگونگي الحاق را مطرح مي‌كردند در جريان بود.
سران اتحاديه اروپايي در اجلاس خود همچنين در خصوص طرح ارايه شده از سوي كميسيون اروپايي مبني بر كاهش دوسوم وابستگي اين اتحاديه به نفت و گاز روسيه در سال جاري كه حدود ۴۰ درصد مصرف اتحاديه اروپايي است، بحث و تبادل نظر به عمل آوردند. خانم «اورسلا فون در لين» رييس آلماني كميسيون اروپايي پيشنهاد كرده كه هدف نهايي طرح كميسيون، استقلال اتحاديه اروپايي در قبال انرژي‌هاي فسيلي روسيه تا سال ۲۰۲۷ است.
۲۷ كشور عضو اين اتحاديه قرار است طرح كميسيون اروپايي مبني بر كاهش دوسوم وابستگي انرژي روسيه در سال جاري و نيز كاهش واردات زغال‌سنگ و نفت روسيه را با تمركز بر تنوع‌بخشي بر منابع تامين و توسعه انرژي‌هاي جايگزين همچون انرژي‌هاي تجديدپذير يا هيدروژن جبران كنند.
به‌زعم آقاي ماكرون بحران فعلي اوكراين تاييدي است بر ضرورت تشكيل يك اروپاي مقتدر و اين جنگ ۲۷ كشور را به سمت تصميمات تاريخي براي تعريف مجدد معماري اروپا سوق مي‌دهد و از جمله تصميمات مي‌تواند در مورد انرژي و پيشنهاداتي باشد كه در جريان اجلاس ماه مارس جاري به سرانجام برسد. همچنين قرار است در اجلاس فوق‌العاده احتمالي در ماه مه آينده تصميمات مهمي در خصوص موضوع «دفاع اروپايي» اتخاذ شود.
امانوئل ماكرون رييس‌جمهور فرانسه كه ۵ سال پيش در شروع دوران رياست‌جمهوري به عنوان جوان‌ترين رييس‌جمهور جمهوري پنجم فرانسه در كاخ ورساي ميزبان آقاي پوتين بود تا مناسبات نويني را با روسيه پايه‌ريزي كند، در اجلاس اخير سران اتحاديه اروپايي در كاخ ورساي كه در پايان دوره پنج ساله رياست‌جمهوري‌اش برگزار شد، تلاش كرد با ايجاد اجماعي در بين ۲۷ كشور عضو اتحاديه راه مقابله معقول با بحراني را كه پوتين باني آن بوده است، تدارك كند. ليكن واقعيت‌هاي موجود در خصوص ابزارها و اهرم‌هاي لازم براي اروپا جهت مقابله با بحران اوكراين به خوبي نشان داد كه ظرفيت‌هاي فعلي اروپاي متحد به تنهايي جوابگوي زياده‌خواهي‌هاي روسيه فعلي را نداشته و رييس‌جمهور روسيه با در نظر گرفتن شرايط داخلي اروپا جنگ اوكراين را هدف‌گذاري كرده است.البته گذشت سه هفته از تحولات جنگ اوكراين و رخداد‌هاي داخلي آن كشور شرايط را به گونه‌اي رقم زده كه اروپاي متحد مترصد است كه از وقايع اتفاقيه اوكراين و اجماع ايجاد شده در بين ۲۷ كشور، ناكارآمدي‌هاي خود را ترميم كند.