زنگ خطر تغييرات اقليمي

 در دهه‌هاي اخير به دليل افزايش فعاليت‌هاي انساني و خشكسالي طولاني‌مدت، به ويژه در ايران، فراواني و شدت توفان‌هاي گردوغبار افزايش يافته است. روز جمعه 19/1/1401 به دليل توفان، تهران آلوده‌ترين شهر جهان شد! توفان گردوغبار باعث كيفيت پايين هوا مي‌شود. سازمان بهداشت جهاني تخمين مي‌زند كه سالانه هفت ميليون نفر به دليل كيفيت پايين هوا جان خود را از دست مي‌دهند. خطرات شامل سكته مغزي، بيماري قلبي، سرطان ريه و بيماري‌هاي تنفسي مانند آسم است. اين توفان‌ها ديد را كاهش مي‌دهند، فلزات مشتق‌شده از خاك را افزايش مي‌دهند و اعتقاد بر اين است كه مسوول بدتر شدن علايم در بيماران آسم، تشديد موارد مشكلات تنفسي، موارد تحريك پوست و توزيع گسترده قارچ‌ها هستند. تصور مي‌شود كه توفان‌هاي صحرا مسوول انتشار هاگ‌هاي كشنده مننژيت در سراسر آفريقاي مركزي هستند، جايي كه سالانه 250000 نفر به اين بيماري خطرناك مبتلا مي‌شوند. منبع توفان‌هاي شن و گردوغبار، بيابان‌ها و زمين‌هاي خشك هستند كه حدود 40 درصد از مساحت زمين را پوشش مي‌دهند. هر سال حدود 2 تا 3 ميليارد تن ذرات ريز خاك آفريقا را در توفان‌هاي گردوغبار ترك مي‌كند كه به كاهش حاصلخيزي خاك در سطح محلي مي‌انجامد، اما اثرهاي آنها را مي‌توان در بسياري از نقاط ديگر جهان احساس كرد: گردوغبار صحرا حملات آسم را در كودكان از خاورميانه تا كاراييب افزايش مي‌دهد. بيشتر توفان‌هاي گردوغبار رويدادهاي طبيعي هستند، اما مي‌توانند با تغييرات اقليمي، خشكسالي، تخريب زمين و مديريت ناپايدار منابع آب و زمين تشديد شوند. در حالي كه ذرات شن بزرگ‌تر هستند و به دور سفر نمي‌كنند، ذرات گردوغبار مي‌توانند هزاران كيلومتر مسافرت كنند. گردوغبار نقش بسيار فعالي در چرخه بيوژئوشيميايي زميني و اقيانوسي دارد و بر آب و هوا در سطح جهان تاثير مي‌گذارد. تعاملات مختلف پيچيده هستند و به‌طور كامل درك نشده‌اند. گرد و غبار هم اقيانوس‌ها و هم جنگل‌ها را بارور و حفظ مي‌كند. گردوغبار بر سامانه اقليمي اثر مي‌گذارد و مي‌تواند به دليل تغيير در تعادل تشعشع زمين باعث تشديد خشكسالي شود. از سوي ديگر، گردوغبار مي‌تواند به عنوان هسته براي قطرات باران، بارش را افزايش دهد. بهره‌وري نيروي كار و درآمد خانوارها در طول اين توفان‌ها به‌ شدت كاهش مي‌يابد: ميليون‌ها نفر نمي‌توانند به كار برسند. كارخانه‌ها و دفاتر تعطيل مي‌شوند. همچنين توفان‌هاي گردوغبار مي‌توانند با وادار كردن فرودگاه‌ها و مدارس به تعطيلي، قطع ارتباطات و زنجيره تامين، از بين بردن محصولات كشاورزي و افزايش پذيرش در بيمارستان، بر اقتصادهاي منطقه تاثير بگذارند، در عين حال با اثر منفي بر خاك سطحي بهره‌وري كشاورزي را كاهش دهند. گردوغبار روي محصولات باعث كاهش فتوسنتز و اثر منفي بر عملكرد گياهان مي‌شود. ذرات ريز گردوغبار مي‌توانند هزاران كيلومتر را با اين توفان‌ها بپيمايند كه ممكن است عوامل بيماري‌زا و مواد مضر را نيز حمل كنند و باعث مشكلات حاد و مزمن تنفسي شوند.
در اروپا و آفريقا مواجهه با گردوغبار از طريق ترويج پوشش رويشي، اتخاذ شيوه‌هاي مديريت زراعي و خاك و همچنين نصب نرده‌هايي براي محافظت در برابر شن‌ها و گردوغبار كه مستقيما فعاليت‌هاي انساني را به چالش مي‌كشند، ممكن شده است. نظارت هماهنگ، مدل‌سازي، پيش‌بيني و سامانه‌هاي هشدار پيش‌هنگام نيز براي كاهش اثر ضروري است. سرمايه‌گذاري‌هاي بيشتري در فناوري پيش‌بيني و همچنين بهبود مديريت كشاورزي و زراعت جنگلي مورد نياز است. فقدان آگاهي محيط زيستي چالش‌هاي ناشي از توفان‌هاي شن را ناديده مي‌گيرد. اطلاعات محدودي كه وجود دارد تصويري تلخ را ترسيم مي‌كند. توفان‌هاي شن و گردوغبار بر سلامت و معيشت ميليون‌ها نفر در سراسر جهان تاثير منفي مي‌گذارد. در خاورميانه و شمال آفريقا، سالانه حدود 13 ميليارد دلار از توليد ناخالص داخلي به دليل توفان‌هاي گردوغبار از بين مي‌رود.  خسارت مالي در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا - MENA - به دليل توفان‌هاي گردوغبار سالانه بالغ بر 150 ميليارد دلار برآورد شده است. بر اساس گزارش بانك جهاني، عراقي‌ها به‌طور نامتناسبي دچار مرگ زودرس مي‌شوند و در ايران توفان‌هاي گرد‌و‌غبار باعث افزايش حداقل يك درصدي در عوارض قلبي عروقي شده است. كاهش آلودگي منطقه‌اي گردوغبار در دهه اخير به خوبي از سوي دانشمندان پايش و پيگيري شده و تا به امروز تا حدودي روند مثبتي داشته است، اما تنش‌هاي سياسي مانع از همكاري منطقه‌اي شده است. برنامه جامع منطقه‌اي غرب آسيا با هماهنگي سازمان ملل براي مقابله با توفان‌هاي شن و گردو‌غبار تقريبا در همه كشورهاي منطقه در حال انجام است. سامانه مشاوره و ارزيابي هشدار توفان شن و غبار سازمان جهاني هواشناسي WMO براي شمال آفريقا، خاورميانه و اروپا پيش‌بيني‌هاي توفان‌هاي گردوغبار را اكنون نسبتا به موقع و با كيفيت بالا ارايه مي‌كند. در نهايت، مقررات كنوانسيون آلودگي هواي فرامرزي دوربرد از انسان و محيط زيست در برابر آلودگي‌هاي گرد و غبار نيز محافظت مي‌كند و ائتلاف‌هاي بين‌المللي جديد به رهبري سازمان ملل براي مقابله با توفان‌هاي گردوغبار در حال تشكيل هستند. اين تلاش‌ها را مي‌توان با سياست‌هاي يارانه‌اي موثر ملي و منطقه‌اي براي مداخله پيش‌هنگام در برابر توفان‌هاي گردوغبار تقويت كرد. كشورهايي كه در داخل و خارج از مرزها در اين راه فعاليت مي‌كنند، بايد طرح‌هاي اصلي را براي شناسايي گرايش‌هاي توفان‌هاي گردوغبار، نقاط داغ، منابع و محرك‌ها، كاهش اثرهاي مخرب بهداشتي، زيست‌محيطي و اقتصادي و اتخاذ اقدامات پيشگيرانه طراحي كنند. اقدامات شناخته‌شده كاهش ريسك توفان گرد و خاك در مناطق نيمه‌خشك شامل تثبيت سطوح خاك از طريق مالچ‌پاشي، كاشت درختچه و درخت، شكستن باد و ايجاد موانع، به عنوان مثال، با استفاده از پوشش گياهي مرده است. از آنجايي كه گزينه‌هاي كمي براي متوقف كردن اين توفان‌ها در كوتاه‌مدت يا ميان‌مدت وجود دارد، راهبرد‌هاي انطباق و كاهش محلي در درازمدت طراحي مي‌شوند.