پايان ماه عسل اسلام‌آباد و كابل فرا رسيد
پاكستان، باني و قرباني جنبش طالبان
محمدحسين بني اسدي
در سال ۱۳۷۱ دكتر علي‌اكبر ولايتي سفر تاريخي به مسكو و ۵ كشور آسياي ميانه و آذربايجان داشت. در ملاقات، آقاي گورباچف به دكتر ولايتي مي‌گويد: «در پاكستان سازمان CIA با همكاري ISI پاكستان و پول عربستان و امارات مشغول آموزش طلبه‌هاي مدارس ديني هستند تا با روحيه جهادي عليه شوروي و نيروهاي حاضر در افغانستان مبارزه كنند. با توجه به اينكه اين گروه تحت عنوان طالبان فعلا عليه ما مبارزه مي‌كنند ولي در نهايت عليه ايران هم خطر و تهديد ايجاد خواهند كرد لذا مناسب است ما و شما باهم عليه اين گروه مبارزه و مقابله كنيم».
با اشغال افغانستان توسط شوروي، امريكا و متحدان موفق به سازمان دادن طالبان و سرانجام وادار كردن نيروهاي شوروي به خروج از افغانستان شدند و طالبان نيز پا به عرصه حيات سياسي خود گذاشت. در اين ميان پاكستان به عنوان كشور همسايه افغانستان نسبت به تامين نيرو از بين طلاب پاكستاني براي جهاد در افغانستان نيز نقش بسزايي بازي كرد ولي هرگز موفق به رهايي از پديده طالبان نشد به‌طوري كه هنوز از عوارض آن رنج مي‌برد.
داوطلبان پاكستاني كه براي كمك به همفكران افغاني خود در جهاد عليه شوروي اعزام شدند بعد از خروج نيروهاي شوروي به پاكستان مراجعت كردند اما دولت پاكستان نتوانست آنان را به نحوي به كار گمارد يا در نيروهاي نظامي ادغام كند لذا اين نيروهاي كارآزموده جذب ساير گروه‌ها و نيروهاي فعال شدند و بازار درگيري‌هاي فرقه‌اي و نيابتي رونق و گرمي خاصي پيدا كرد. برخي از اين گروه‌ها اكنون نيروهاي تحريك طالبان پاكستان را تشكيل داده‌اند.
گرچه در دوره اول سلطه طالبان بر افغانستان در نتيجه همكاري پاكستان با مجاهدين و طالبان روابط خوبي بين اسلام‌آباد و حكومت طالبان در كابل حاكم شد ولي اين دوران طولي نكشيد و با سقوط طالبان تنش بين دو كشور همچنان ادامه يافت.
با مسلط شدن مجدد طالبان بر افغانستان در سال گذشته از پاكستان به عنوان يكي از برندگان قدرت‌گيري طالبان ياد شد و اسلام‌آباد نيز با برگزاري جلسه در پاكستان و شركت در جلسات مربوط به افغانستان در كشورهاي ديگر حضور فعالي يافت. گويا اين ماه عسل كه زمينه‌هاي تاريخي تنش را در خود دارد ديري نپاييد و مشكلات بين دو كشور همسايه بروز كرد كه با كشته شدن چند نظامي پاكستاني و حمله هوايي پاكستان به مناطقي در شرق و جنوب شرق در افغانستان كه به كشته و مجروح شدن تعدادي انجاميد، زخم كهنه سر باز كرد و واكنش‌هاي مختلفي را در پي داشت. وزارت خارجه طالبان به دنبال اين حمله هوايي سفير پاكستان در كابل را احضار و مراتب نگراني خود را در اين مورد به وي ابلاغ داشت. در ماه‌هاي اخير گزارش‌ها حاكي از ادامه حملات موشكي پاكستان به ولايات شرقي افغانستان نيز بوده است.
پاكستان نيز با ابراز نگراني نسبت به تشديد حوادث تروريستي عليه نيروهاي اين كشور در مرزهاي مشترك با افغانستان، اعلام كرد، اسلام‌آباد متعهد به همكاري سازنده براي تثبيت صلح و ثبات در منطقه است.
پاكستان گفته حمله اخير طالبان پاكستان عليه نيروهاي اين كشور در وزيرستان شمالي كه منجر به كشته‌شدن هفت نفر شد، از افغانستان صورت گرفته است.
حامد كرزي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان حمله نظاميان پاكستاني بر ولايت‌هاي كنر و خوست را كه در آن شماري از غيرنظاميان از جمله زنان و كودكان جان باختند يا زخم برداشتند، محكوم كرده و آن را خلاف اصول بين‌المللي، نقض حاكميت ملي افغانستان و جنايت بشري دانسته است.
در پي بمباران مناطق مسكوني خوست و كنر توسط جنگنده‌هاي پاكستان، ذبيح‌الله مجاهد سخنگوي طالبان در تويتي خطاب به پاكستان گفت: «حوصله افغان‌ها را در چنين مسائلي نيازماييد و ديگر چنين اشتباه‌ها را تكرار نكنيد وگرنه پيامد بدي خواهد داشت».
سخنگوي وزارت امور خارجه پاكستان گفت «تروريست‌ها بدون هيچ‌گونه مجازاتي از خاك افغانستان براي فعاليت در داخل و عليه پاكستان استفاده مي‌كنند».
اخيرا در تاريخ 25 فروردين 1401، هفت سرباز ارتش پاكستان در درگيري با جنگجويان طالبان پاكستان در منطقه ايشم در وزيرستان شمالي، منطقه‌اي در شمال غربي ولايت ناآرام خيبر پختونخوا پاكستان كشته شدند.
به دنبال اين رويداد، روز شنبه 27 فروردين گزارش‌هايي مبني بر حملات هوايي پاكستان به منطقه شلتن ولايت كنر و ولسوالي سپيري از ولايت خوست در جنوب شرقي افغاستان، آن‌هم در قالب واكنشي از سوي اسلام‌آباد، در انتقامِ كشته شدن اين هفت سربازان منتشر شد.
اين حملات هوايي به خاك افغانستان در حالي صورت گرفت كه شهباز شريف، نخست‌وزير جديد پاكستان ضمن اداي احترام به سربازان كشته شده، اعلام كرده بود كه عاملان كشته شدن اين هفت سرباز را تحت تعقيب قرار داده و به مبارزه با تروريسم ادامه خواهند داد.
ذبيح‌الله مجاهد؛ سخنگوي دولت موقت طالبان با تاكيد بر دفاع از خاك افغانستان گفته است كه ما نمي‌گذاريم بار ديگر بمباران پاكستاني‌ها به خاك ما تكرار شود.
مجاهد كه روز دوشنبه ۲۹فروردين در فرودگاه بين‌المللي كابل با رسانه‌ها گفت‌وگو مي‌كرد، گفت: ما با تاكيد بر موضع خويش بمباران پاكستاني‌ها را محكوم كرده و آن را چيز بدي مي‌دانيم، خواهان اين هستيم كه ديگر چنين چيزي تكرار نشود و مشكلات پيش آمده از راه دپيلماسي حل شود. وي ادعاي مقامات پاكستان مبني بر حضور طالبان پاكستاني در خاك افغانستان را رد كرده، گفت: ما حضور طالبان پاكستاني در خاك افغانستان را تاييد نمي‌كنيم و به هيچ‌كسي هم اجازه نمي‌دهيم كه از خاك ما عليه كشور ديگر استفاده كند.
پاكستان نيز با ابراز نگراني نسبت به تشديد حوادث تروريستي عليه نيروهاي اين كشور در مرزهاي مشترك با افغانستان، اعلام كرد، اسلام‌آباد متعهد به همكاري سازنده براي تثبيت صلح و ثبات در منطقه است.
متعاقب بالاگرفتن سطح تنش بين پاكستان و طالبان وزارت خارجه چين از پاكستان و حاكميت طالبان در افغانستان خواست تا نگراني‌هاي خود را از طريق گفت‌وگو حل‌وفصل كنند. سخنگوي وزارت امور خارجه چين در يك نشست خبري در پاسخ به سوالي درباره درگيري‌هاي مرزي اخير بين پاكستان و افغانستان گفت اين دو كشور، همسايگان نزديك با دوستي سنتي با چين هستند و «من معتقدم كه اين كشورها مي‌توانند به درستي نگراني‌هاي خود را از طريق گفت‌وگو و مشورت حل كنند و به‌طور مشترك، صلح و آرامش را حفظ كنند.»
زمينه‌هاي تنش بين پاكستان و افغانستان
پاكستان و افغانستان با زمينه‌هاي چالش و اختلافي كه بين خود دارند سايه درگيري را بر فراز خود احساس مي‌كنند. مهم‌ترين زمينه‌هاي نگراني به قرار ذيل است.
۱- اختلاف ارضي و مرزي
۲- تنش قومي
۳- تنش ايدئولوژيك
۴- عامل ناسيوناليسم
۵- تنش‌هاي تاريخ پايه
۶- تحريك عامل خارجي
اختلاف ارضي و مرزي
از زمان طرح تقسيم شبه‌قاره بر اساس محور تئوري دو ملت و تشكيل پاكستان در سال ۱۹۴۷ انگلستان، حيطه جغرافيايي پاكستان جديد به نحوي رقم خورد كه آثار ناموفق آن بعدها گريبان پاكستان را گرفت كه جدايي بنگلادش از پاكستان از آن جمله است.موضوع كشمير و مناطق مورد منازعه با هند و عدم شناسايي خطوط مرزي ديورند كه در سال ۱۸۹۳ بين افعانستان و هند بريتانياي امضا شد از ديگر مشكلاتي است كه تا حل آنها پاكستان روي آرامش را به خود نخواهد ديد. افغان‌ها كه مرز ديورند را به رسميت نشناخته‌اند معتقدند بر اين اساس حدود ۱۰۳ هزار كيلومتر از خاك خود را از دست داده‌اند كه به پاكستان منضم‌شده است. اين مشكل ارضي و مرزي مانند استخوان لاي زخم روابط بين دو همسايه را پيوسته آماده تنش مي‌كند .
تنش قومي
خط ديورند نه تنها باعث مشكل مرزي بين دو كشور شده بلكه به خاطر تقسيم كردن مناطق پشتون بين افعانستان و پاكستان زمينه درگيري قومي رانيز فراهم‌كرده است. علاوه برآن ايالت بلوچستان كه به لحاظ وسعت بزرگ‌ترين و به لحاظ جمعيت كم‌جمعيت‌ترين ايالت پاكستان را تشكيل مي‌دهد از ديگر مناطق تنش‌زا بين دو همسايه به شمار مي‌رود، عده‌اي افغاني ناسيوناليست روياي دستيابي به درياي عمان را در سر مي‌پرورانند .
تنش ايدئولوژيك
حضور طالبان تندرو و باز شدن پاي تكفيري‌هاي افراطي در افغانستان و در نتيجه تحت‌تاثير قراردادن گروه‌هاي تندرو مثل تحريك طالبان پاكستان، از ديگر موارد تنش‌زا بين كابل و اسلام‌آباد است كه پاكستان به‌شدت نگران آن است.
فاكتور ناسيوناليسم
افغان‌ها خود را ريشه‌دار در منطقه و پاكستان را كشوري نو پا مي‌دانند كه در طول تاريخ حوزه نفوذ افغانستان بوده است. در حالي كه ناسيوناليسم افغان بسيار قدرتمند و اكثريت اين كشور را شامل مي‌شود، پاكستان كشوري است فاقد هويت ملي تاريخي و كشوري لرزان و متشكل از قوميت‌هاي مختلف كه اين امر تبديل به نقطه ضعف و عامل آسيب‌پذيري پاكستان شده است.
تنش‌هاي تاريخ پايه
افغان‌ها پيوسته براي لشكركشي و دست‌اندازي به دهلي نو و سرزمين ثروتمند هندوها به قصد جهاد با كفار يا غارت و چپاول هند از خاك فعلي پاكستان بدون هيچ مقاومتي عبور مي‌كرده‌اند و نانوشته براي خود اين حق را محفوظ داشته‌اند، اكنون نيز اين عامل همراه با ديگر عوامل زمينه‌هاي تنش در روابط را زنده نگه داشته است.
تحريك عامل خارجي:
عوامل پنجگانه فوق به همراه تحريك عوامل خارجي از ملاحظات نگران‌كننده براي اسلام‌آباد محسوب مي‌گردد. همان‌گونه كه تجاوز شوروي به افغانستان و متعاقب آن برنامه‌هاي غرب براي بيرون راندن روس‌ها از افغانستان و سپس اشغال افغانستان توسط امريكا و روانه شدن افراطيون القاعده و داعش زيان‌هاي اقتصادي و ضربات امنيتي گسترده بر پاكستان تحميل كرده اكنون نيز اسلام‌آباد از تحريك عوامل خارجي از جمله هندي‌ها در منطقه هراسناك است.
٭پاكستان با اتكا به جمعيت و ارتش قدرتمند خود به ويژه I.S.I و با اين فرض كه افغانستان را عمق استراتژيك خود مي‌داند از ابتداي استقلال توجه ويژه‌اي به افغانستان داشته است و هرگز نسبت به تحولات آن كشور بي‌تفاوت نبوده لذا هزينه‌هاي اقتصادي و امنيتي كلاني را متحمل شده است.
در دوره اول سلطه طالبان بر كابل به‌رغم عمر كوتاه آن، پاكستان خود را كامياب و شرايط را به كام خود مي‌ديد.
در دوره دوم قدرت‌گيري طالبان در سال گذشته به‌رغم تعامل و مراوده و فعاليت گسترده براي شناسايي طالبان هنوز ديري نپاييده كه زمينه‌هاي تنش بين دو كشور بروز كرده كه نمونه بارز آن حملات هوايي اخير پاكستان به خوست و كنر در افغانستان است.
پاكستان كه اقدام به ساختن ديوار مرزي با افغانستان كرده اميدوار است كه با قوه قهريه و قدرت خود شناسايي خطوط مرزي ديورند را جا بيندازد و به افغان‌ها بفهماند كه با تغيير خطوط مرزي مصالحه نمي‌كند و آن را خط مرزي خود مي‌داند. پاكستان حضور نيروهاي ملي در افغانستان را عامل خطرناكي براي خود مي‌دانست و اميدوار بود با استقرار دولت اسلامي طالبان از نگراني‌هاي پاكستان كاسته شود ولي تنش‌هاي اخير در حالي كه هنوز طالبان به رسميت شناخته نشده و نياز به حمايت پاكستان دارد، موجي از نگراني براي اسلام‌آباد را فراهم‌كرده كه اين هنوز از نتايج سحر است‌و مي‌رود كه پاكستان را از «باني به قرباني» طالبان تبديل كند.
نگارنده بر اين عقيده است كه بزرگ‌ترين بازنده ظهور و ادامه سلطه طالبان، ايران و پاكستان خواهند بود و لذا هر فرد و نهادي كه به تحكيم پايه‌هاي طالبان كمك كند در نهايت به ايران و پاكستان خيانت كرده است.
پاكستان حضور نيروهاي ملي در افغانستان را عامل خطرناكي براي خود مي‌دانست و اميدوار بود با استقرار دولت اسلامي طالبان از نگراني‌هاي پاكستان كاسته شود ولي تنش‌هاي اخير در حالي كه هنوز طالبان به رسميت شناخته نشده و نياز به حمايت پاكستان دارد، موجي از نگراني براي اسلام‌آباد را فراهم كرده كه اين هنوز از نتايج سحر است و مي‌رود كه پاكستان را از «باني به قرباني» طالبان تبديل كند.
بزرگ‌ترين بازنده ظهور و ادامه سلطه طالبان، ايران و پاكستان خواهند بود و لذا هر فرد و نهادي كه به تحكيم پايه‌هاي طالبان كمك كند در نهايت به ايران و پاكستان خيانت كرده است.
در سال ۱۳۷۱ دكتر علي‌اكبر ولايتي سفر تاريخي به مسكو و ۵ كشور آسياي ميانه و آذربايجان داشت. در ملاقات، آقاي گورباچف به دكتر ولايتي مي‌گويد: «در پاكستان سازمان CIA با همكاري ISI پاكستان و پول عربستان و امارت مشغول آموزش طلبه‌هاي مدارس ديني هستند تا با روحيه جهادي عليه شوروي و نيروهاي حاضر در افغانستان مبارزه كنند. با توجه به اينكه اين گروه تحت عنوان طالبان فعلا عليه ما مبارزه مي‌كنند ولي در نهايت عليه ايران هم خطر و تهديد ايجاد خواهند كرد لذا مناسب است ما و شما باهم عليه اين گروه مبارزه و مقابله كنيم».